Fryburg (miasto w Szwajcarii)

Fryburg
Fribourg
Freiburg im Üechtland
	; Panorama miasta
Herb	Flaga
Państwo	Szwajcaria
Kanton	Fryburg
Okręg	Sarine
BFS Nummer	2196
Zarządzający	Thierry Steiert↗
Powierzchnia	9,28 km²
Wysokość	587 m n.p.m.
Populacja (31 grudnia 2020); • liczba ludności; • gęstość	; 38 039; 4 099 os./km²
Nr kierunkowy	026
Kod pocztowy	1700-1709
Tablice rejestracyjne	FR
	Położenie na mapie Szwajcarii Fryburg
	46°48′N 7°09′E/46,800000 7,150000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Fryburg (fr. Fribourg; niem. Freiburg im Üechtland, Freiburg i. Ü., Freiburg i. Üe.; wł Friburgo, Friborgo; gsw. Frybùrg; frp. Friboua) – miasto oraz gmina (fr. commune; niem. Gemeinde) w Szwajcarii, siedziba administracyjna kantonu Fryburg oraz okręgu Sarine.

Położenie edytuj

Fryburg położony jest nad rzeką Sarine, płynącą tu głęboką, krętą doliną. Średniowieczne centrum zabudowy miejskiej leży na lewym brzegu rzeki; jego teren opada od ok. 630 m n.p.m. na zachodzie (w rejonie linii kolejowej) do ok. 540 m n.p.m. w zakolu Sarine. Najwyżej położone tereny miejskie sięgają 680-690 m n.p.m.^[2] Na terenie miasta znajduje się m. in. zapora wodna Maigrauge na Sarine oraz utworzony przez nią zbiornik zaporowy Pérolles^[3].

Fryburg leży na styku dwóch regionów etnicznych i językowych w Szwajcarii, których granicę wyznacza rzeka Sarine. Wiele miejscowości leżących nad tą rzeką poniżej Fryburga posiada podwójne nazwy: na lewym brzegu francuskie, a na prawym niemieckie.

Historia edytuj

Wzmiankowany po raz pierwszy w 1162 r. jako Friborc, później Friborch, Friburch, Friburg. Nazwa pochodzi z niemieckiego frei- (wolny) i -burg (miasto). Najstarsza część miasta usadowiona jest na skalistym cyplu, opadającym stromymi stokami ku głęboko wciętej dolinie Sarine, opływającej dawne Cité z trzech stron. Założycielem Fryburga był w 1157 r. Bertold IV, książę Zähringen. Miasto, którego zaczątkiem był gród obronny przy jednym z niewielu brodów na rzece Sarine, kontrolowało później to ważne przejście. Najstarsza pieczęć miejska pochodzi z 1225 r. Po wygaśnięciu rodziny Zähringen (1218) Fryburg wielokrotnie zmieniał właścicieli. Jego panami były kolejno dynastie Kyburgów (drogą spadku) i Habsburgów (zakup w 1277). Później mieszkańcy Fryburga woleli znosić zwierzchnictwo sabaudzkie (od 1452 r.) niż dominację Berna.

Podstawą organizacji życia politycznego i gospodarczego Fryburga w średniowieczu stały się prawa miejskie, ustalone jeszcze przez Bertolda IV (najstarsza znana wersja pochodzi z 1249 r.). Określały one ramy prawne i urbanistyczne funkcjonowania miasta, nadając jego mieszkańcom liczne przywileje. Mieszczanie posiadali m.in. prawo wyboru baliwa (zwanego tu avoyer), proboszcza i poborców ceł. Dysponując swobodnie swymi majątkami mogli kupować ziemię, trudnić się handlem i rzemiosłem. W 1309 r. mieszkańcy odzyskali od panującego patronat nad kościołem parafialnym pw. św. Mikołaja, co było ważnym krokiem w kierunku samodzielności miasta. Po wojnach burgundzkich Fryburg stał się niezależnym miastem-państwem, a w 1478 – wolnym miastem cesarstwa.

Marginalne położenie Fryburga w państwie Habsburgów, ciągła rywalizacja między tymi ostatnimi a Sabaudią oraz sąsiedztwo Konfederacji Szwajcarskiej i ciągłe walki niepodległościowe na przyległych ziemiach sprzyjały formowaniu się i rozwojowi nowego miasta-państwa. Fryburg korzystał z dawnych aliansów, zawartych z sąsiednimi miastami: Avenches (w 1239 r.), Bernem (w 1243 r.) i Morat (w 1245 r.). Jednocześnie miasto rozwijało się terytorialnie, rozciągając swą dominację polityczną nad okolicznymi ziemiami. Do najstarszych posiadłości, nazywanych później „starymi ziemiami” (fr. Anciennes Terres, niem. Alte Landschaft; 24 parafie, podległe bezpośrednio władzom miejskim) dochodziły nowe tereny. W 1481 r. Fryburg, po nabyciu rozległych terenów od Pays de Vaud, zdecydował się przystąpić do Konfederacji Szwajcarskiej. Był pierwszym kantonem dwujęzycznym w Konfederacji, chociaż jego władze wybrały język niemiecki jako urzędowy. Od 1435 r. Fryburg bił własne monety (od 1509 r. – również złote).

Ważnym zdarzeniem w historii miasta był wybuch reformacji w I połowie XVI w., która nie odniosła tu jednak spodziewanego sukcesu. Pomimo tego, że i tu idee reformatorskie i humanistyczne miały pewien oddźwięk, ogromna większość ludności pozostała przy dawnej konfesji. W 1582 r. powstało tu słynne kolegium św. Michała (Collège Saint-Michel; Kollegium St. Michael), założone przy poparciu miasta przez jezuitów i kierowane przez Piotra Kanizjusza. Głęboka restauracja katolicyzmu, zainicjowana przez Kanizjusza, potwierdziła atrakcyjność tego wyznania. W 1613 r. przeniesiono z Lozanny do Fryburga siedzibę biskupstwa Lozanny, Genewy i Fryburga. Do kilku domów zakonnych, funkcjonujących w mieście nad Sarine już od średniowiecza, w XVII w. dołączały następne. Obok La Maigrauge – klasztoru cystersów, wybudowanego w XIII w. w zakolu Sarine, powstały tu klasztory franciszkanów, kapucynów (1608) i kapucynek (Montorge w zakolu Sarine; 1621), urszulanek (1634) i wizytek (1635). Wszystko to uczyniło z Fryburga stolicę szwajcarskiego katolicyzmu. Objawem trwałej i znaczącej roli szkolnictwa kościelnego w mieście było założenie znacznie później, bo w 1889 r. państwowego uniwersytetu o charakterze katolickim, który szybko stał się znaczącym ośrodkiem nauki i kultury (od 1941 r. w nowej siedzibie). Przez 27 lat profesorem tegoż uniwersytetu, a w latach 1964–1966 rektorem był Józef Maria Bocheński OP.

Transport edytuj

Przez teren miasta przebiegają drogi główne nr 12, nr 157, nr 178, nr 180, nr 181, nr 182 i nr 183.

W latach 1897–1965 w mieście działała sieć tramwajowa.

Od 1899 r. w mieście funkcjonuje kolej linowo-terenowa, łącząca Dolne Miasto (fr. Basse-Ville) ze Śródmieściem (fr. Centre-Ville). Ten funikular jest ewenementem w skali europejskiej, ponieważ do obciążania przeciwwag stosowane są ścieki miejskie.

Demografia edytuj

We Fryburgu mieszka 38 039 osób^[1]. W 2020 roku 36,8% populacji gminy stanowiły osoby urodzone poza Szwajcarią^[1].

Zabytki edytuj

We Fryburgu znajduje się bardzo dobrze zachowane średniowieczne Stare Miasto, otoczone pozostałościami dawnych murów obronnych. W mieście szereg cennych przykładów architektury mieszkalnej i sakralnej, m.in. gotycka katedra św. Mikołaja (Cathédrale Saint-Nicolas; Kathedrale St. Nikolaus) zbudowana w latach 1283–1490, znana z witraży Józefa Mehoffera.