Fryderyk Wilhelm I Pruski

król pruski

Fryderyk Wilhelm I (ur. 14 sierpnia 1688 w Berlinie, zm. 31 maja 1740 w Poczdamie) – od 1713 roku król w Prusach[1] i elektor Brandenburgii, twórca militarnej potęgi Prus.

Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
Ilustracja
Faksymile
Król Prus
Elektor Brandenburgii
Okres

od 25 lutego 1713
do 31 maja 1740

Poprzednik

Fryderyk I Hohenzollern

Następca

Fryderyk II Hohenzollern

Dane biograficzne
Dynastia

Hohenzollernowie

Data urodzenia

14 sierpnia 1688

Data śmierci

31 maja 1740

Ojciec

Fryderyk I Hohenzollern

Matka

Zofia Charlotta Hanowerska

Żona

Zofia Dorota Hanowerska

Następca tronu edytuj

Fryderyk Wilhelm był jedynym synem Fryderyka I Hohenzollerna (1657–1713) i Zofii Charlotty Hanowerskiej (1668–1705). Wychowywał się na kulturalnym i pełnym przepychu dworze swego ojca, który 18 stycznia 1701 w Królewcu koronował się na „króla w Prusach” (in Prussia) przyjmując imię Fryderyka I.

Matka kronprinza przejawiała fascynację francuskim oświeceniem, prowadziła korespondencję z tamtejszymi filozofami, m.in. z Wolterem. Dlatego przekonała swojego męża o wychowaniu ich syna w duchu tej epoki i tych prądów umysłowych. Skutkiem tego pierwszą wychowawczynią księcia została pani de Montbail – hugenotka osiadła w Berlinie po uchyleniu edyktu nantejskiego przez króla Francji Ludwika XIV. Przez to wychowanie na początku swojego życia Fryderyk Wilhelm mówił lepiej po francusku, niż po niemiecku[2].

Od młodości pogardzał światowym blichtrem i odrzucał wszechstronną edukację[3]. Interesowały go rzeczy praktyczne i konkretne. Na wszystko patrzył przez pryzmat kosztów i efektów[4]. W życiu prywatnym był człowiekiem brutalnym, despotycznym i dewotem, co we wstrząsający sposób opisała w swoim pamiętniku jego córka Wilhelmina. Ze szczególnym sadyzmem odnosił się do swojego syna i następcy tronu, u którego „wykształcił” przez to psychotyczne cechy osobowości.

Król edytuj

Polityka wewnętrzna edytuj

 
Fryderyk Wilhelm I wita protestanckich uchodźców z Salzburga. W sumie do Prus przybyło 30 tysięcy osadników z Księstwa Salzburga (rycina z 1742 roku)

Fryderyk Wilhelm I od początku panowania postawił na wszechstronną ingerencję państwa w życie społeczne i gospodarcze swoich poddanych. Za pomocą swoich urzędników kontrolował rynek pracy, ceny towarów i usług, kierunki handlu czy politykę celną[5]. Jego państwo wspomagało rozwój gospodarczej infrastruktury oraz wzmacniało aktywność administracji. Nowe zadania otrzymały policja porządkowa i urbanistyczna. Narodziła się publiczna służba zdrowia. Jednak najwięcej uwagi nowy król poświęcał armii. Wraz z księciem Leopoldem z Anhaltu-Dessau stworzył osławiony „pruski dryl”, żelazną dyscyplinę, czyli te cechy, które przeszły do historii pod nazwą pruskiego militaryzmu[5].

Zasadnicze zmiany w armii objęły całe spektrum spraw. Nastąpiło przejście od armii siedemnastowiecznej opartej głównie na formacjach zaciężnych do nowoczesnej armii doskonale wyszkolonej i poddanej surowej dyscyplinie. Fryderyk Wilhelm zmienił zasady rekrutacji. Każdy pułk jazdy i regiment piechoty otrzymały w kraju swój okręg. To z niego prowadziły rekrutacje. Stworzył nowy, zawodowy korpus oficerów i korpus podoficerów. Wprowadził nowy program szkolenia, uzbrojenia i umundurowania żołnierzy[6].

 
Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern

Fryderyk Wilhelm I umocnił i definitywnie rozwinął absolutyzm w Prusach. Dokończył dzieła likwidowania wszelkiej politycznej roli stanów, które rozpoczął jego poprzednik Wielki Elektor[7]. Zmienił pozycję junkrów. Opierając się na wiernej sobie kaście urzędników pozbawił szlachtę monopolu na rządzenie krajem[8]. W celu uformowania nowego państwa pruskiego dwie centralne instytucje administracyjne państwa: Generalny Komisariat Wojny i Generalną Dyrekcję Finansów połączył w jeden centralny kolegialny organ: w Generalne Dyrektorium. W ten sposób całość spraw administracji i finansów znalazła się w jednych rękach. Była to zasadnicza reforma ustrojowa doby jego rządów. Fryderyk Wilhelm nadzorował całość na drodze pisemnych decyzji gabinetowych[9].

Fryderyk Wilhelm I był merkantylistą. Prowadził jasną i spójną politykę finansową. Popierając rozwój handlu i rzemiosła, powstawanie pierwszych manufaktur, politykę rozwoju rolnictwa i kolonizacji kraju był także konsekwentnym egzekutorem nowej polityki podatkowej[9]. Prowadzona polityka finansowa miała racjonalny charakter. Była twardym fiskalizmem, ale nie chaotyczną grabieżą. Dla realizowania swej polityki król szkolił nowe kadry urzędnicze. Postawił na kameralistykę, która stanowiła zespół umiejętności służących w rządzeniu państwem od ogólnej nauki o administracji poprzez wiedzę ekonomiczną i statystyczną do najważniejszej w praktyce nauki o finansach[10].

W sprawach wyznania król w ramach panującego luteranizmu jako religii państwowej dążył do zasady tolerancji wobec różnych wyznań. Fryderyk Wilhelm dzięki żarliwości religijnej, jaką przejawiał, stał się wielkim protektorem odnowy religijnej luteranizmu, jakim był krzewiący się w Prusach (Halle) od końca XVII wieku pietyzm[11]. Z uznaniem przyjmował wszechstronną i wielodziedzinową działalność pietyzmu.

Polityka zagraniczna edytuj

Fryderyk Wilhelm nie prowadził polityki ekspansjonistycznej (właściwie jedyną wojną, jaką prowadził, była wojna ze Szwecją, będąca epizodem wojny północnej, w wyniku której przyłączył Pomorze Szczecińskie). Postępował ostrożnie. Bez zastrzeżeń uznawał nadrzędność pozycji cesarza, a tym samym Rzeszy Niemieckiej. Podjął długoletnią współpracę z Austrią oraz okresową współpracę z Anglią. Za jego panowania w 1732 roku podpisany został traktat Loewenwolda (po przystąpieniu doń Prus zwany traktatem trzech czarnych orłów), mający na celu utrzymanie beznadziejnej sytuacji wewnętrznej i gospodarczej Polski. Był przeciwnikiem wprowadzenia przez pozostałych sygnatariuszy traktatu na tron Rzeczypospolitej Augusta III.

 
Zofia Hanowerska, portret pędzla Antoine Pesne (1726)

Małżeństwo i rodzina edytuj

Ożenił się z Zofia Dorotą Hanowerską i był ojcem 14 dzieci w tym m.in.:

Zasłynął jako ojciec-tyran. Najokrutniej traktował najstarszego syna, którego chciał wychować na „silnego mężczyznę”. Nie rozumiał i nie pochwalał zainteresowań muzycznych i intelektualnych Fryderyka (np. zabronił mu nauki łaciny). Młody królewicz był tak zastraszony, że postanowił uciec z kraju wraz z towarzyszem, ale po schwytaniu został wtrącony do więzienia w twierdzy w Kostrzynie nad Odrą. Król zażądał dla niego wyroku śmierci (do czego sąd się nie przychylił) i zmusił do obecności przy ścięciu przyjaciela.

Genealogia edytuj

Prapradziadkowie

elektor Brandenburgii
Jan Zygmunt Hohenzollern
(1572-1619)
∞1594
Anna Hohenzollern
(1576-1625)

elektor Palatynatu
Fryderyk IV Wittelsbach
(1574-1610)
∞1593
Luiza Julianna Orańska
(1576-1644)

Wilhelm I Orański
(1533-1584)
∞1583
Louise de Coligny
(1555-1620)

Jan Albert I Solms-Braunfels
(1563–1623)

Agnes Sayn-Wittgenstein
(1569–1617)

Wilhelm z Brunszwiku-Lüneburg
(1535-1592)
∞1561
Dorota Oldenburg
(1546 – 1617)

landgraf Hesji-Darmstadt
Ludwik V
(1577-1626)
∞1598
Magdalena Hohenzollern
(1582-1616)

elektor Palatynatu
Fryderyk IV Wittelsbach
(1574-1610)
∞1593
Luiza Julianna Orańska
(1576-1644)

król Anglii
Jakub I Stuart
(1566-1625)
1589
Anna Oldenburg
(1574-1619)

Pradziadkowie

elektor Brandenburgii
Jerzy Wilhelm Hohenzollern
(1595-1640)
∞1616
Elżbieta Charlotta Wittelsbach
(1597-1660)

Fryderyk Henryk Orański
(1584-1647)
∞1625
Amalia Solms-Braunfels
(1602–1675)

Jerzy z Brunszwiku-Calenberg
(1582-1641)
∞1617
Anna Eleonora Hessen-Darmstadt
(1601–1649)

elektor Palatynatu
Fryderyk V Wittelsbach
(1596-1632)
∞1613
Elżbieta Stuart
(1596-1662)

Dziadkowie

elektor Brandenburgii
Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
(1620-1688)
∞1646
Luiza Henriette Nassau
(1627-1667)

elektor Hanoweru
Ernest August Hanowerski
(1629-1698)
∞1658
Zofia Dorota Wittelsbach
(1630-1714)

Rodzice

Król w Prusach
Fryderyk I Hohenzollern
(1657-1713)
∞1684
Zofia Charlotta Hanowerska
(1668-1705)

Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern (1688-1740), Król w Prusach

Przypisy edytuj

  1. Tytuł nieuznawany przez Rzeczpospolitą.
  2. Kucharczyk 2016 ↓, s. 95–96.
  3. Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006, s. 12.
  4. Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 12.
  5. a b Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 43.
  6. Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 44.
  7. Barbara Szymczak, Fryderyk Wilhelm, Wrocław 2006, s. 119.
  8. Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006, s. 45.
  9. a b Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 46.
  10. Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 47.
  11. Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 48.

Bibliografia edytuj

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
  • Stanisław Salmonowicz, Prusy: dzieje państwa i społeczeństwa, Warszawa 1987.
  • Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006.
  • Barbara Szymczak, Fryderyk Wilhelm, Wrocław 2006.
  • Grzegorz Kucharczyk: Hohenzollernowie. Poznań: Poznańskie, 2016. ISBN 978-83-7976-482-2.

Linki zewnętrzne edytuj