Fytoftoroza drzew

Fytoftoroza drzew (ang. Littleleaf disease) – choroba drzew wywołana przez zaliczane do lęgniowców grzybopodobne gatunki organizmów z rodzaju Phytophthora. Zaliczana jest do grupy fytoftoroz. W Polsce do tej pory zidentyfikowano następujące wywołujące ją gatunki: P. alni, P. cactorum, P. cambivora, P. cinnamomi, P. citricola, P. citrophthora, P. cryptogea i P. ramorum.

Nagłe zamieranie dębów w USA

Drzewko obumarłe w wyniku fytoftorozy

Nekroza na pniu olszy

Nekroza na pniu Lithocarpus densiflorus

Objawy fytoftorozy drzew na liściach kamelii japońskiej

Fytoftoroza siewki buka

Historia

Jest to choroba badana od stosunkowo niedawna. Po raz pierwszy opisano ją w USA jako nagłe zamieranie dębów. W ciągu dwóch lat od pojawienia się objawów choroba ta powodowała obumieranie całych drzew. Była to fytoftoroza wywoływana przez gatunek Phytophthora ramorum. W ciągu 10 lat choroba rozprzestrzeniła się wzdłuż wybrzeża USA i Kanady na długości około 1200 km, wystąpiła także w stanach Waszyngton i Oregon. W Europie najpierw zaobserwowano występowanie tego patogena na różanecznikach i kalinie bodnateńskiej, później także na buku, dębie korkowym i kilkudziesięciu innych gatunkach drzew. Pod koniec lat 90. XX wieku w Anglii zaobserwowano nagłe zamieranie olszy spowodowane przez Phytophthora alni. Choroba ta bardzo szybko rozprzestrzeniła się w całej Europie.

Znaczenie

Fytoftoroza drzew atakuje liczne gatunki drzew i w leśnictwie stanowi duże zagrożenie. Znana jest również w sadownictwie. Tu występuje u wszystkich gatunków drzew ziarnkowych i drzew pestkowych i nazywana jest zgnilizną pierścieniową podstawy pnia drzew owocowych.

Gatunki z rodzaju Phytophthora rozprzestrzeniają się głównie przez wodę. Atakują roślinę przez system korzeniowy lub nasadę łodygi. Połączenie sieci wodnych różnych krajów powoduje, że z łatwością przedostają się przez granice państwowe. Rozprzestrzeniane bywają także wraz z importowanymi sadzonkami drzew.

Choroba atakuje drzewa w każdym wieku, począwszy od kiełkujących siewek po stare drzewa. Typowymi objawami fytoftorozy drzew są: zgorzel siewek (zarówno przedwschodowa, jak i powschodowa), zgnilizna korzeni, brunatnienie podstawy pędu, mokre wycieki na pniu, nekroza, usychanie liści i obumieranie drzew.

W Polsce dopiero po 2000 r. rozpoczęto na większą skalę badanie patogenów wywołujących tę chorobę. Udało się z Unii Europejskiej pozyskać fundusze na finansowanie tych badań. Na I międzynarodowej konferencji w Jedlni koło Radomia powołano zespół naukowców z 20 krajów, którzy wspólnie mają pracować nad rodzajem Phytophthora.

Fytoftorozy poszczególnych drzew

Fytoftoroza brzozy

Wywołują ją P. cactorum i P. citricola. Na młodych siewkach następuje ich zbrązowienie lub zbrunatnienie, na starszych żółknięcie liści i zamieranie pędu. U roślin 1-2 letnich żółkną i brązowieją liście, system korzeniowy jest słabo rozwinięty, czasami brunatnieje pęd u nasady. Wśród starszych drzew następuje zamieranie całych konarów i partii korony. Na pniach, na wysokości do kilku metrów nad ziemią pojawiają się czarne, nieregularne i mokre plamy. Czasami wypływa z nich ciecz, która cieknąc po pniu pozostawia brunatne zacieki. W nasadzie pnia po ściągnięciu kory widoczne jest zbrunatniałe drewno, a korzenie brunatnieją i rozpadają się.

Fytoftoroza buka

Wywołują ją P. cactorum, P. citricola i P. cambivora. Pęd i korzenie siewek brunatnieją jeszcze przed ukazaniem się na powierzchni ziemi.Na starszych siewkach następuje przewężenie pędu i również jego brunatnienie, później brązowienie liści i zamieranie pędu. Na korzeniach siewek widoczna jest zgnilizna korzeni, zazwyczaj tylko na ich części. Na kilkuletnich drzewkach następuje brązowienie liści i zamieranie całych pędów. U podstawy pnia można dostrzec zbrunatnienie, stopniowo rozszerzające się do góry oraz czarne, nieregularne plamy, na których czasami następuje wyciek bursztynowej cieczy. U starszych drzew początkowo następuje obumieranie konarów, później całych partii korony i wreszcie całego drzewa. Korzenie stopniowo zamierają.

Fytoftoroza dębu

Wywołują ją P. cactorum, P. cinnamomi, P. citricola, P. quercina. Objawy: zgorzel siewek przedwschodowa i powschodowa, żółknięcie i brązowienie liści siewek, zgnilizna ich korzeni i podstawy pędu. Porażone siewki łatwo wyciągają się z ziemi. U kilkuletnich drzew zgnilizna u nasady pędu, początkowo punktowa, później rozprzestrzeniająca się na cały obwód pnia. Na pniach starszych drzew nekroza rozszerzająca się od podstawy pnia w górę, w końcu obejmująca cały pień. Często pojawiają się czarne plamy wydzielające ciemnobursztynowe krople cieczy.

Fytoftoroza jarząbu

Wywołuje ją P. cactorum. Liście siewek czerwienieją. Część korzeni gnije. Na drzewach u nasady pędu pojawia się czerwonobrunatna zgnilizna, zazwyczaj po jednej stronie pędu. rozszerzająca się w górę pnia. Liście po jednej stronie drzewa żółkną, brunatnieją i drzewo stopniowo zamiera, najpierw z jednej strony, potem całe. Na obumarłym drzewie u nasady pnia występują czerwonobrunatne, martwe tkanki.

Fytoftoroza jesionu

Wywołuje ją P. citricola. U siewek liście żółkną, potem brunatnieją. Siewki zamierają. Ich korzenie są zredukowane, zbrunatniałe, podstawa pędu gnije. Na drzewach u nasady pnia występuje zgnilizna i pękanie kory, następuje zahamowanie wzrostu drzewa, jaśnienie liści i zamieranie korony po tej stronie, gdzie jest plama u nasady pnia.

Fytoftoroza jodły

Wywołuje ją P. citricola. Igły siewek i kilkuletnich drzewek żółkną, potem brązowieją. Siewki zamierają. U nasady pnia młodych drzewek tworzy się nekroza. Cały pęd brunatnieje i drzewko obumiera. Pod jego korą u nasady pnia czerwonobrunatne tkanki. U kilku i kilkunastoletnich drzew igły na wierzchołkach pędu brunatnieją, a pędy zawijają się w dół. Zgnilizna rozszerza się od nasady pnia na wysokość kilkudziesięciu centymetrów nad ziemię i roślina obumiera. W czasie letniej i deszczowej pogody odbywa się to bardzo szybko.

Fytoftoroza klonu

Wywołują ją P. cactorum, P. cambivora. Liście siewek żółkną i brązowieją. Na najniższych liściach pojawia się nekroza, zaczynająca się od ogonka liściowego i rozprzestrzeniająca się stopniowo na całą niemal blaszkę. System korzeniowy brunatnieje, podstawa pędu gnije. Drzewka zamierają, ale czasami z nasady pnia spod ziemi wybijają nowe pędy. Korzenie tych roślin po wykopaniu z ziemi okazywały się zdrowe. Na starszych drzewach występuje silne zahamowanie wzrostu i obumieranie części korony po tej stronie, gdzie u nasady pędu występuje nekroza. Po ścięciu takiego porażonego klonu zauważone, że jego tkanki uległy nekrozie na głębokość 5 cm poza widocznym zasięgiem zgnilizny. Wykryto w nich P. cambivora.

Fytoftoroza modrzewia

Wywołują ją P. cactorum, P. citricola. U siewek liście zółną i brązowieją, korzenie brunatnieją. Tkanki u nasady pędu zmieniają barwę na brązową. U drzew kilkunastoletnich igły początkowo są jasnozielone, ale w drugim lub trzecim roku żółkną i brązowieją, drzewa zaś zamierają. U takich drzew korzenie są zbrunatniałe i zaczynają ulegać rozpadowi.

Fytoftoroza lipy

Wywołuje ją P. cactorum. Liście siewek żółkną i brązowieją. Na najniższych liściach pojawia się nekroza, zaczynająca się od ogonka liściowego i rozprzestrzeniająca się stopniowo na całą niemal blaszkę. Na drzewach kilku i kilkunastoletnich następuje porażenie podstawy pnia. Wskutek tego z szyjki korzeniowej zaczynają wyrastać żółtawe pędy. Na drzewach kilkunastoletnich żółkną liście, a kora u podstawy w jednym miejscu pnia brunatnieje. Pod korą czerwonobrunatna zgnilizna rozszerzająca się w górę pnia. Podobne objawy występują nu podstawy pnia drzew kilkudziesięcioletnich. Drzewa takie rosną wolno i w końcu obumierają.

Fytoftoroza olszy

Wywołują ją P. alni, P. cactorum, P. cambivora, P. citricola. U kilkumiesięcznych siewek żółkną i zamierają liście na szczycie pędów. Najmłodsze korzenie brunatnieją. Na drzewach kilkuletnich i kilkunastoletnich żółkną i opadają liście, zaś u nasady pędu następuje zbrunatnienie tkanek i zaczynają wyrastać korzenie przybyszowe. U nasady pnia powstaje zgnilizna, a powyżej niej czarne i wilgotne plamy, często łączące się z sobą. Tkanki pod nimi są czerwonobrunatne, a wokół nich powstaje nekroza. Czasami na młodych pniach drzew kora podłużnie pęka, a z czarnych plam sączy się ciemnobrunatna ciecz. Liście opadłe z chorych drzew często mają czarne i nieregularne plamy. W początkowym okresie rozwoju choroby drzewa tworzą bardzo liczne szyszki, a ich liście są drobne i jasnozielone. W miarę rozwoju choroby następuje przerzedzenie korony, drzewo stopniowo traci liście, gałęzie i obumiera.

Fytoftoroza sosny

Wywołują ją P. cactorum, P. cinnamomi, P. citricola. Igły siewek najpierw żółkną a potem brązowieją, korzenie rozpadają się i siewki zamierają. U drzew kilkunastoletnich żółkną i brunatnieją igły, ale utrzymują się na drzewie przez kilka miesięcy. Rozpadają się młodsze korzenie. U podstawy pnia pojawia się brunatna plama rozszerzająca się ku górze. Pod korą plamy w wyniku zgnilizny tkanki czerwienieją, a potem brunatnieją.

Fytoftoroza świerka

Wywołują ją P. cactorum, P. citricola, P. citrophthora, P. cryptogea. U siewek igły żółkną, następuje zgnilizna korzeni i podstawy pędu. U kilkuletnich drzew najpierw żółkną, potem brązowieją igły, przy czym objawy te rozprzestrzeniają się od wierzchołka w dół. U podstawy pnia brunatna plama rozszerzająca się ku górze. Początkowo zamiera część korony po tej stronie co plama, potem jednak zamiera całe drzewko. U drzew kilkudziesięcioletnich żółkną i brunatnieją igły. Drzewa takie są łatwiej od zdrowych wywracane przez silne wiatry. Na wyrwanych z ziemi korzeniach można dostrzec zbrunatniałe korzenie. Podczas deszczowej i cieplej pogody P. citricola powoduje brązowienie najmłodszych przyrostów pędu.