Górale

Ten artykuł dotyczy grup ludności. Zobacz też: inne znaczenia nazwy Górale.

Górale to:

w znaczeniu ogólnym (w języku polskim) – mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich (np. górale kaukascy, górale szkoccy, górale Kantabrii),
w ujęciu szczegółowym – grupa etniczna zamieszkająca Karpaty Zachodnie.

Podhalanie ok. 1877 r.

Górale żywieccy, 2008

Jabłonkowianie podczas Jubileuszowego Festiwalu PZKO (2007)

Górale w Szczecinie podczas The Tall Ships’ Races w 2007 roku

PodziałEdytuj

Górale polscyEdytuj

górale śląscy:
- Breniacy
- Istebniańscy
- Jabłonkowscy
- Morawianie (nie mylić z grupą etniczną Morawian)
- Wiślanie
górale czadeccy
górale małopolscy:
- górale babiogórscy
- górale orawscy (na Górnej Orawie, po stronie słowackiej)
- górale pienińscy
- górale podhalańscy
- górale sądeccy (Górale Łącko-Kamieniccy, Ryterscy i Piwniczańscy)
- górale spiscy (w większości na słowackim Górnym Spiszu)
- górale zagórzańscy
- górale kliszczaccy
- górale żywieccy

Podział na ww. grupy jest umowny, oparty na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych. Silniej zarysowuje się jedynie odrębność górali śląskich, którzy mówią dialektem śląskim niemazurzącym (górale wiślańscy) lub jabłonkującym (jabłonkowanie, górale jabłonkowscy) powstałym w wyniku zetknięcia gwar niemazurzących – śląskich (cieszyńskich) z mazurzącymi małopolskimi (żywieckimi) i śląsko-małopolskimi (czadeckimi).

Mapa osiedlenia grup góralskich

Strój górali polskichEdytuj

Do charakterystycznych elementów stroju góralskiego zalicza się; białą lnianą koszulę zapiętą na spinki, białe obcisłe portki z lampasem szyte z wełny, rozcięcie u dołu, przeznaczone do schowania spodni w niskie obcisłe buty, ozdobione były parzenicami i pomponem. Na nogach kierpce, skórzane, wyciskane we wzory. Serdak – barani kożuszek z ciemnobrązowej skóry^[1]. Na koszulę nakładana była haftowana kamizelka (cucha). Na głowie kłobuk – kapelusz filcowy z szerokim rondem. Na Podhalu zdobiony sznurem z muszelek, orlim piórem w Beskidzie Zachodnim – tasiemką^[2]. Całość dopełniał skórzany pas bacowski z ćwiekami, zwany srosem. Dawniej za paskiem noszono pistolety, noże, strzelby i ciupagi. W okolicach Poznachowic, Wiśniowej, Wierzbanowej oraz Lipnika góralski strój wyraźnie pozostawał pod wpływem lachowskim^[3].

Przejściowe grupy etnograficzne

(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)

Górale ruscyEdytuj

Osobny artykuł: Rusini karpaccy.

Bojkowie (Bieszczady i zach. Gorgany)
Łemkowie (Beskid Niski, Bieszczady, wschodnia część Beskidu Sądeckiego, także po słowackiej stronie w Zemplinie i na Zakarpaciu)
Huculi (wsch. Gorgany i Czarnohora)

Przejściowe grupy etnograficzne

(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)

Zamieszańcy

KulturaEdytuj

W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy słowackie i węgierskie, zwłaszcza na Słowacji, oraz wśród górali jabłonkowskich (śląskich), których strój ludowy przypomina węgierski z czasów wzmożonej wymiany handlowej Jabłonkowa z Węgrami.

Terminem góral (słow. goral) i góralski (słow. goralský) określa się w byłej Czechosłowacji osoby pochodzenia polskiego i język ludności polskiej zamieszkującej słowackie Górny Spisz (np. Tatry Bielskie i Magurę Spiską), Górną Orawę (np. wsie Głodówka – Hladovka, Rabczyce – Rabčice i Pogóra – Polhora), Czadeckie (np. Skalite) i enklawy polskich kolonistów w różnych częściach kraju (np. wieś Lužna na Liptowie).

PrzypisyEdytuj

↑ Wojciech Wasiutyński. Z duchem czasu. 1936. str. 257
↑ Ewa Fałkowska-Rękawek. Podstawy projektowania odzieży: podręcznik dla szkół odzieżowych. 2007. str. 97
↑ Andrzej Matuszczyk. Beskid Wyspowy str. 273