Górale

Podhalanie ok. 1877 r.

Górale żywieccy, 2008

Jabłonkowianie podczas Jubileuszowego Festiwalu PZKO (2007)

Górale w Szczecinie podczas The Tall Ships’ Races w 2007 roku

Górale to:

1. w znaczeniu ogólnym (w języku polskim) – mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich (np. górale kaukascy, górale szkoccy, górale Kantabrii),
2. w ujęciu szczegółowym – grupy autochtonicznych mieszkańców Karpat Zachodnich

Spis treści

Podział

Górale polscy

• górale śląscy:
  • Breniacy
  • Istebniańscy
  • Jabłonkowscy
  • Morawianie (nie mylić z grupą etniczną Morawian)
  • Wiślanie
• górale czadeccy
• górale małopolscy:
  • górale babiogórscy
  • górale orawscy (na Górnej Orawie, po stronie słowackiej)
  • górale pienińscy
  • górale podhalańscy
  • górale sądeccy (Górale Łącko-Kamieniccy, Ryterscy i Piwniczańscy)
  • górale spiscy (w większości na słowackim Górnym Spiszu)
  • górale zagórzańscy
  • górale kliszczaccy
  • górale żywieccy

Podział na ww. grupy jest umowny, oparty na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych. Silniej zarysowuje się jedynie odrębność górali śląskich, którzy mówią dialektem śląskim niemazurzącym (górale wiślańscy) lub jabłonkującym (jabłonkowanie, górale jabłonkowscy) powstałym w wyniku zetknięcia gwar niemazurzących – śląskich (cieszyńskich) z mazurzącymi małopolskimi (żywieckimi) i śląsko-małopolskimi (czadeckimi).

Strój górali polskich

Do charakterystycznych elementów stroju góralskiego zalicza się; białą lnianą koszulę zapiętą na spinki, białe obcisłe portki z lampasem szyte z wełny, rozcięcie u dołu, przeznaczone do schowania spodni w niskie obcisłe buty, ozdobione były parzenicami i pomponem. Na nogach kierpce, skórzane, wyciskane we wzory. Serdak – barani kożuszek z ciemnobrązowej skóry. Na koszulę nakładana była haftowana kamizelka (cucha). Na głowie kłobuk – kapelusz filcowy z szerokim rondem. Na Podhalu zdobiony sznurem z muszelek, orlim piórem w Beskidzie Zachodnim – tasiemką. Całość dopełniał skórzany pas bacowski z ćwiekami, zwany srosem. Dawniej za paskiem noszono pistolety, noże, strzelby i ciupagi. W okolicach Poznachowic, Wiśniowej, Wierzbanowej oraz Lipnika góralski strój wyraźnie pozostawał pod wpływem lachowskim.

Przejściowe grupy etnograficzne

(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)

• Dolinianie
• Lachy Sądeckie
• Lachy śląskie
• Pogórzanie
• Wałasi

Górale ruscy

• Bojkowie (Bieszczady i zach. Gorgany)
• Łemkowie (Beskid Niski, Bieszczady, wschodnia część Beskidu Sądeckiego, także po słowackiej stronie w Zemplinie i na Zakarpaciu)
• Huculi (wsch. Gorgany i Czarnohora)

Przejściowe grupy etnograficzne

(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)

• Zamieszańcy

Kultura

W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy słowackie i węgierskie, zwłaszcza na Słowacji, oraz wśród Górali Jabłonkowskich (śląskich), których strój ludowy przypomina węgierski z czasów wzmożonej wymiany handlowej Jabłonkowa z Węgrami.

Terminem góral (słow. goral) i góralski (słow. goralský) określa się w byłej Czechosłowacji osoby pochodzenia polskiego i język ludności polskiej zamieszkującej słowackie Górny Spisz (np. Tatry Bielskie i Magurę Spiską), Górną Orawę (np. wsie Głodówka – Hladovka, Rabczyce – Rabčice i Pogóra – Polhora), Czadeckie (np. Skalite) i enklawy polskich kolonistów w różnych częściach kraju (np. wieś Lužna na Liptowie).

Linki zewnętrzne

• Marek Skawiński: Góralszczyzna polska. Tekst złożony do druku w piśmie „Podhalanin”, Związek Podhalan. Góralski serwis informacyjny 23 Luty 2014
• Górale w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.
• Góralszczyzna polska. Obszary grup etnograficznych. [Mapa etnograficzna rozmieszczenia grupy górali polskich w Beskidach]