Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia

związek metropolitalny na obszarze metropolitalnym konurbacji górnośląskiej, w środkowej części województwa śląskiego

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (GZM) – związek metropolitalny w południowej Polsce, w województwie śląskim, utworzony na obszarze metropolitalnym konurbacji górnośląskiej 1 lipca 2017 rozporządzeniem Rady Ministrów, na podstawie ustawy z dnia 9 marca 2017[1][2][3]. Związek rozpoczął działalność z początkiem 2018 i otrzymuje dochody z budżetu państwa – 5% udziału w podatku PIT od osób mieszkających na obszarze związku. Otrzymuje także składki z budżetów tworzących go gmin.

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia
GZM
związek metropolitalny
Ilustracja
Widoki z Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii: Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach, Zbiornik Pogoria III w Dąbrowie Górniczej, Bazylika Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich, Centrum Katowic, Radiostacja gliwicka, Drogowa Trasa Średnicowa w Rudzie Śląskiej, Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach
Państwo

 Polska

Województwo

śląskie

Data powstania

1 lipca 2017

Siedziba

Katowice

Przewodniczący

Kazimierz Karolczak

Powierzchnia (2019)

2554 km²

Populacja (30.06.2019)
• liczba ludności


2 249 568

• gęstość

881 os./km²

Nr kierunkowy

32

Tablice rejestracyjne

SBE (KOL), SBL (STY), SD, SG, SGL, SH, SI, SK, SL (SRS), SM, SMI, SO, SPI, SPS, ST, STA, SW, SY, SZ

Mniejszości

śląska

Adres urzędu:
Barbary 21A, 40-053 Katowice
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich

26

Liczba gmin miejsko-wiejskich

2

Liczba gmin wiejskich

13

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
50°14′56,6″N 19°00′23,8″E/50,249056 19,006611
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej
Logo Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Metropolia leży na trasie głównych szlaków krajowych i międzynarodowych zarówno drogowych, jak i kolejowych. Na północy Metropolii funkcjonuje międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice. Metropolia jest ośrodkiem gospodarczym, będąc centrum handlowo-usługowym ze znacznym udziałem działalności produkcyjnej. Jest również ośrodkiem koncentracji specjalistycznych usług medycznych, funkcji akademickiej, kulturalnej, religijnej oraz sportowej.

Skład Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii

edytuj
 
Mapa gmin wchodzących w skład Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

W skład Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii wchodzi 41 gmin (w tym miast) województwa śląskiego[4]:

Gmina (miasto) Przynależność do powiatu Ludność
(2016-12-31)[5]
Powierzchnia
(2017-01-01) [km²][6]
Będzin powiat będziński 57 555 37,37
Bieruń powiat bieruńsko-lędziński 19 645 40,49
Bobrowniki powiat będziński 11 933 51,48
Bojszowy powiat bieruńsko-lędziński 7674 34,69
Bytom miasto na prawach powiatu 169 617 69,44
Chełm Śląski powiat bieruńsko-lędziński 6213 23,33
Chorzów miasto na prawach powiatu 109 398 33,24
Czeladź powiat będziński 32 078 16,38
Dąbrowa Górnicza miasto na prawach powiatu 121 802 188,73
Gierałtowice powiat gliwicki 11 894 38,06
Gliwice miasto na prawach powiatu 182 156 133,88
Imielin powiat bieruńsko-lędziński 8896 27,99
Katowice miasto na prawach powiatu 298 111 164,64
Knurów powiat gliwicki 38 652 33,95
Kobiór powiat pszczyński 4912 48,19
Lędziny powiat bieruńsko-lędziński 16 726 31,65
Łaziska Górne powiat mikołowski 22 427 20,07
Mierzęcice powiat będziński 7668 49,43
Mikołów powiat mikołowski 40 114 79,21
Mysłowice miasto na prawach powiatu 74 592 65,62
Ożarowice powiat tarnogórski 5731 45,88
Piekary Śląskie miasto na prawach powiatu 55 954 39,98
Pilchowice powiat gliwicki 11 698 69,83
Psary powiat będziński 11 966 46,16
Pyskowice powiat gliwicki 18 412 30,89
Radzionków powiat tarnogórski 16 875 13,20
Ruda Śląska miasto na prawach powiatu 139 125 77,73
Rudziniec powiat gliwicki 10 617 159,14
Siemianowice Śląskie miasto na prawach powiatu 67 905 25,50
Siewierz powiat będziński 12 366 113,85
Sławków powiat będziński 7084 36,67
Sosnowiec miasto na prawach powiatu 205 873 91,06
Sośnicowice powiat gliwicki 8778 116,50
Świerklaniec powiat tarnogórski 11 952 44,63
Świętochłowice miasto na prawach powiatu 50 644 13,31
Tarnowskie Góry powiat tarnogórski 61 229 83,72
Tychy miasto na prawach powiatu 128 351 81,81
Wojkowice powiat będziński 9070 12,79
Wyry powiat mikołowski 7972 34,62
Zabrze miasto na prawach powiatu 175 459 80,40
Zbrosławice powiat tarnogórski 15 886 148,36

Z obszarem GZM bezpośrednio graniczy liczące 92 tysiące mieszkańców Jaworzno, którego władze nie zdecydowały się na przystąpienie do Metropolii (m.in. ze względu na utratę samodzielności w zakresie transportu publicznego). W związku z tym we wrześniu 2017 na granicy z Sosnowcem ustawiono z ich inicjatywy tablicę informacyjną następującej treści: „Opuszczacie Metropolię. Witamy w Jaworznie”[7].

W 2018 pojawiły się gminy deklarujące chęć przystąpienia do Metropolii – Ornontowice[8], Orzesze[9], Toszek[10][11], Krupski Młyn[11], Wielowieś[11], Tworóg[11], Miasteczko Śląskie[11], Kalety[12][13], Lubliniec[12] i Kochanowice[13]. W 2019 r. cztery gminy powiatu lublinieckiego (Lubliniec, Woźniki, Ciasna i Herby) złożyły wniosek o włączenie do GZM[14].

Przynależność regionalna

edytuj

Związek metropolitalny w województwie śląskim składa się z ziem wschodniego Śląska (Górny Śląsk) i zachodniej Małopolski (Zagłębie Dąbrowskie). Przynależność regionalna obu części metropolii, odmienna, lecz zjednoczona przemysłową historią, jest wyrażona zarówno w staraniach samorządów[15], jak i tożsamości mieszkańców[16]. Miasta Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii według przynależności regionalnej:

Miasta i gminy górnośląskie

Miasta i gminy zagłębiowskie

Nazwa metropolii

edytuj

Metropolia gmin Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego nosi oficjalną nazwę „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia”, która została zapisana w formalnym wniosku o powołanie metropolii, który został następnie złożony za pośrednictwem śląskiego wojewody do Ministra Spraw Wewnętrznych, by na jego podstawie do 30 czerwca 2017 wydał rozporządzenie o utworzeniu metropolii w województwie śląskim.

Pierwszą nazwą dotyczącą planowanego związku była „Metropolia Katowice”. Nazwa taka została użyta w pierwszym artykule prasowym na ten temat w Dzienniku Zachodnim[17]. Rok później, w 2017 r. dr Robert Krzysztofik z Uniwersytetu Śląskiego zaproponował nazwę: "Nowe Katowice"[18]. Później pod uwagę brano kilka propozycji, m.in. „Związek Konurbacji Górnośląskiej” oraz „Metropolia Górnośląska” (sugerująca ideę integracji). Dąbrowa Górnicza i Sosnowiec zgłosiły wniosek dotyczący zmiany nazwy związku, ponieważ mieszkańcom miast Zagłębia Dąbrowskiego nie odpowiada nazwa Górnośląski. Na zakończenie dyskusji padła propozycja „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia «Silesia»”.

W swoich materiałach Górnośląski Związek Metropolitalny używał nazwy Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia Silesia oraz nazwy Metropolia Silesia[19]. Proponowana nazwa „Silesia” została jednak mocno oprotestowana przez część środowiska naukowego – kilkudziesięciu pracowników uniwersyteckich z województwa śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego (m.in. Jan Miodek, Jan Harasimowicz[20]) zaapelowało do twórców przyszłej metropolii, by nie nazywało miasta nazwą całego regionu. Proponowana nazwa budziła również negatywne uczucia w części miast Zagłębia Dąbrowskiego, które wchodzą skład związku, ponieważ całkowicie ignoruje częściowo zagłębiowski charakter GZM.

Władze i polityka

edytuj

Zgromadzenie GZM

edytuj

Zgromadzenie jest organem stanowiącym i kontrolnym związku. Składa się ono z delegatów gmin wchodzących w skład związku, po jednym z każdej gminy. Delegatami tymi są wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast, albo osoby przez nich upoważnione[2].

12 września 2017 na Przewodniczącego Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii został wybrany Marcin Krupa, prezydent Katowic[21]. Z kolei 13 października 2017 na Wiceprzewodniczącego Zgromadzenia GZM wybrano Andrzeja Dziubę, prezydenta Tychów[22]. Następnie 27 marca 2018[potrzebny przypis] na kolejnych Wiceprzewodniczących Zgromadzenia GZM wybrano[23]: Damiana Bartylę – prezydenta Bytomia i Zbigniewa Szaleńca – burmistrza Czeladzi.

Na XII Sesji Zgromadzenia GZM wybrano nowe władze. Przewodniczącym Zgromadzenia został Andrzej Dziuba, prezydent Tychów. Na Wiceprzewodniczącego Zgromadzenia wybrano Zygmunta Frankiewicza, prezydenta Gliwic oraz Mariusza Wołosza, prezydenta Bytomia. 18 grudnia na XIII Sesji Zgromadzenia wybrano kolejnego Wiceprzewodniczącego, Arkadiusza Chęcińskiego, który jest prezydentem Sosnowca. Padła również deklaracja, że władze będą wybierane rotacyjnie, rokrocznie.

Na XX Sesji Zgromadzenia GZM 13 listopada 2019 ponownie dokonano zmian w prezydium. Przewodniczącym został Arkadiusz Chęciński, prezydent Sosnowca

Na XXIX Sesji Zgromadzenia GZM 25 listopada 2020 znów po roku dokonano zmian w prezydium. Przewodniczącym Zgromadzenia został Mariusz Wołosz, prezydent Bytomia.

Aktualny skład prezydium Zgromadzenia GZM[24][25]:

Zarząd GZM

edytuj

Zarząd jest organem wykonawczym Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a w jego skład wchodzi 5 członków, w tym przewodniczący. Zarząd jest wybierany przez zgromadzenie w głosowaniu tajnym, przy czym najpierw wybierany jest przewodniczący zarządu, a następnie pozostali członkowie zarządu, na wniosek przewodniczącego[2]. Pierwszy skład zarządu został wybrany 12 września 2017[26].

Skład zarządu[27]:

  • Kazimierz Karolczak – przewodniczący (od 12 września 2017)
  • Danuta Kamińska (od 12 września 2017) – wiceprzewodnicząca (od 27 marca 2018)
  • Henryk Borczyk – wiceprzewodniczący (od 18 grudnia 2020)
  • Grzegorz Kwitek – członek zarządu (od 12 września 2017)
  • Jacek Brzezinka – członek zarządu (od 13 listopada 2019)

Byli członkowie zarządu:

  • Krzysztof Zamasz (od 12 września 2017) – wiceprzewodniczący (od 27 marca 2018 do 25 czerwca 2018)
  • Aneta Moczkowska – wiceprzewodnicząca (od 25 czerwca 2018 do 10 sierpnia 2018)
  • Karolina Wadowska (od 12 września 2017 do 13 listopada 2019)
  • Grzegorz Podlewski – wiceprzewodniczący (od 10 sierpnia 2018 do 18 grudnia 2020)

Demografia

edytuj

Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię zamieszkuje ponad 2 200 000 osób[4]. Liczba ludności miast i gmin wchodzących w skład metropolii, podobnie jak całego województwa, od 1989 stale się zmniejsza m.in. na skutek ubytku naturalnego i ujemnego salda migracji[28].

Budżet

edytuj

Na mocy ustawy Metropolia otrzymuje 5% z podatku PIT od osób zamieszkałych na jej terenie. Dodatkowo ustanawiana jest składka dla gmin wchodzących w jej skład.

W 2017 budżet Metropolii opiewał na 12 306 418 zł.

W 2018 budżet opiewa na 361 053 107 zł.

Transport

edytuj

Transport drogowy

edytuj
 
Drogowa Trasa Średnicowa
 
Autostrada A4 (al. Górnośląska)

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia leży na skrzyżowaniu szeregu drogowych szlaków komunikacyjnych. Przez metropolię przebiegają m.in.[29][30]:

Przez miasta Metropolii, na osi zachód-wschód, przebiega również Drogowa Trasa Średnicowa – trasa szybkiego ruchu, która przebiega przez Gliwice, Zabrze, Rudę Śląską, Świętochłowice, Chorzów i Katowice. Biegną też tędy dwie drogi ekspresowe: S1 (część drogi krajowej nr 1 i Wschodniej Obwodnicy GOP) oraz S86 (część drogi krajowej nr 86). Trasy te w powiązaniach zewnętrznych zapewnia bezpośredni do ośrodków o zasięgu wojewódzkich jak Opole, Wrocław czy Kraków, a także do państw europejskich, zwłaszcza Europy Zachodniej (Niemcy, Belgia i Francja), a także na południe (głównie do Czech)[31].

Transport kolejowy

edytuj
 
Pociąg ED250 spółki PKP Intercity na peronie głównej stacji w Katowicach

Na terenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii funkcjonuje kilka węzłów komunikacji kolejowej w Polsce, zarówno jeśli chodzi o przewozy pasażerskie, jak i towarowe. Przez metropolię przebiega kilkadziesiąt linii kolejowych zarządzanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe. Metropolia leży na skrzyżowaniu dwóch transeuropejskich korytarzy transportowych[32][33]. Przewozy regionalne zapewniają Koleje Śląskie.

Komunikacja miejska

edytuj

System transportu zbiorowego w Metropolii oparty jest na komunikacji autobusowej, trolejbusowej oraz tramwajowej. Przed powołaniem GZM, głównymi organizatorami komunikacji miejskiej były Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego z siedzibą w Katowicach, Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach oraz Międzygminny Związek Komunikacji Pasażerskiej w Tarnowskich Górach.

22 lipca 2017 na III Sesji Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii podjęto Uchwałę Nr III/16/2017 w sprawie utworzenia jednostki organizacyjnej GZM o nazwie Zarząd Transportu Metropolitalnego (w skrócie ZTM)[34]. W Uchwale Nr III/17/2017[35] nadano Statut ZTM, w którym mowa, że głównym zadaniem jest organizacja publicznego transportu zbiorowego na terenie Metropolii oraz przygotowanie do przejęcia zadań od dotychczasowych organizatorów transportu publicznego działających na terenie Metropolii[36], co nastąpiło 1 stycznia 2019.

Od 1 stycznia 2018 ujednolicono taryfę przejazdową na terenie KZK GOP, MZKP i MZK w zakresie biletów jednorazowych, a od 1 kwietnia 2018 ujednolicona została taryfa dla biletów okresowych na terenie całej Metropolii.

Transport lotniczy

edytuj
 
MPL Katowice w Pyrzowicach

W północnej części metropolii na terenie dwóch gmin Mierzęcice i Ożarowice znajduje się międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice z asfaltobetonową drogą startową o długości 3200 metrów i szerokości 45 metrów. W 2019 obsłużył on 4 mln 843 tys. pasażerów[37]. Port posiada dwa terminale pasażerskie (nowszy otwarty w lipcu 2007), terminal przylotowy oraz jeden terminal cargo. Przepustowość roczna terminali pasażerskich wynosi ok. 6 mln. Lotnisko w Pyrzowicach obsługuje ponad 30 stałych połączeń rejsowych liniami lotniczymi LOT, Lufthansa, Wizz Air, Ryanair, Transavia, Corendon Airlines, Air Cairo, SmartWings, SunExpress i Ellnair.


Kultura

edytuj

Atrakcje Metropolii

edytuj

Na terenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii znajduje się bardzo dużo atrakcji takich jak:

Cykliczne imprezy kulturalne

edytuj
 
Festiwal Tauron Nowa Muzyka

W gminach wchodzących w skład Metropolii odbywają się liczne cykliczne imprezy kulturalne, w tym:

 
Intel Extreme Masters Katowice

Zobacz też

edytuj
  • Tripolis (Niemcy), niemiecki projekt stworzenia metropolii na obszarze dzisiejszego GZM

Przypisy

edytuj
  1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 2017 w sprawie utworzenia w województwie śląskim związku metropolitalnego pod nazwą „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia” (Dz.U. z 2017 r. poz. 1290).
  2. a b c Ustawa z dnia 9 marca 2017 o związku metropolitalnym w województwie śląskim (Dz.U. z 2022 r. poz. 2578).
  3. Agnieszka Serbeńska: Metropolia Górnego Śląska będzie powołana już 1 lipca. transport-publiczny.pl, 2017-03-10. [dostęp 2017-09-13].
  4. a b Obszar i ludność. gzm.org.pl. [dostęp 2017-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-13)].
  5. Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2016 r. (Stan w dniu 31 XII 2016 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 30 maja 2017, ISSN 2451-2087.
  6. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2017 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2017-07-19. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  7. Jaworzno odcina się od metropolii. Na granicy z Sosnowcem stanie specjalna tablica. Gazeta Wyborcza Katowice. [dostęp 2018-01-02].
  8. Rada Gminy Ornontowice, Uchwała Nr XLIII/365/18 w sprawie wyrażenia opinii w sprawie wejścia Gminy Ornontowice w skład Związku Metropolitarnego „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia” [online].
  9. Rada Miejska Orzesze, UCHWAŁA NR XLV/602/18 RADY MIEJSKIEJ ORZESZE [online].
  10. Rada Miejska w Toszku, UCHWAŁA NR XLVII/389/2018 RADY MIEJSKIEJ W TOSZKU [online].
  11. a b c d e PAP/JS: Kolejne gminy chcą dołączyć do śląskiej metropolii. Portal Samorządowy, 2018-06-25. [dostęp 2019-01-19].
  12. a b Wojciech Wojtowicz: Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia rośnie. urbnews.pl, 2018-09-09. [dostęp 2019-01-19].
  13. a b PAP: Gminy Kalety i Kochanowice chcą dołączyć do Metropolii. TVP Katowice, 2018-08-10. [dostęp 2019-01-19].
  14. Dorota Steinhagen, Lubliniec, Woźniki, Ciasna i Herby chcą do metropolii. Bo bliżej im do Śląska i Zagłębia [online], czestochowa.wyborcza.pl, 6 lutego 2019 [dostęp 2019-02-07].
  15. Tomasz Szymczyk, PAS, KK: Metropolia śląska: Bez Zagłębia w nazwie nie ma metropolii. Co zrobi Sosnowiec?. dziennikzachodni.pl, 2017-05-15. [dostęp 2017-09-24].
  16. Wojciech Pudło: Nazwa metropolii w publicznej debacie. zaglebiedabrowskie.org, 2009-04-19. [dostęp 2017-09-24].
  17. Witold Pustułka: Metropolia Katowice?. naszemiasto.pl, 2005-06-10. [dostęp 2009-09-04].
  18. Nowe Katowice promocyjną nazwą dla Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii? [online], www.portal.katowice.pl [dostęp 2023-04-17] (ang.).
  19. Metropolia Silesia – Dokumenty strategiczne. Dostęp: 2012-12-30 [1].
  20. Apel naukowców akademickich przeciwko nazwie "Silesia" lub "Śląska".
  21. PAP/MN: Metropolia w woj. śląskim ma przewodniczącego zgromadzenia. portalsamorzadowy.pl, 2017-09-12. [dostęp 2017-09-13].
  22. GZM, Uchwała nr II/11/2017 [online], 13 października 2017.
  23. Nowybip.pl, BIP Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia – V-Ce Przewodniczący Zgromadzenia [online], bip.metropoliagzm.pl [dostęp 2018-03-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-01].
  24. Przewodniczący Zgromadzenia - Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii [online], bip.metropoliagzm.pl [dostęp 2021-01-12].
  25. Wiceprzewodniczący Zgromadzenia - Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii [online], bip.metropoliagzm.pl [dostęp 2021-01-12].
  26. Przemysław Jedlecki: Mamy szefa metropolii. 37 miast postawiło na Kazimierza Karolczaka [WIDEO NA ŻYWO]. [w:] Gazeta Wyborcza Katowice [on-line]. wyborcza.pl, 2017-09-12. [dostęp 2017-09-15].
  27. Skład Zarządu – Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii [online], bip.metropoliagzm.pl [dostęp 2019-02-13].
  28. PAP: Naukowcy: woj. śląskie wyludnia się najszybciej w Polsce. pap.pl, 2013-11-19. [dostęp 2017-09-15].
  29. Rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych (Dz.U. z 2009 r. nr 187, poz. 1446).
  30. Zarządzenie Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z dnia 10.12.2009.
  31. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice 2012 ↓, s. 75.
  32. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice 2012 ↓, s. 81–82.
  33. Załącznik 1. Wykaz linii kolejowych zarządzanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. W: Regulamin przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rozkładu jazdy pociągów 2013/2014, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., 2013.
  34. GZM, Uchwała Nr III/16/2017 [online], 22 listopada 2017.
  35. GZM, Uchwała Nr III/17/2017 [online], 22 listopada 2017.
  36. GZM, Załącznik do Uchwały Nr III/17/2017 [online], 22 listopada 2017.
  37. Katowice Airport [online], katowice-airport.com [dostęp 2020-07-08].

Linki zewnętrzne

edytuj