Gamma Velorum

gwiazda w gwiazdozbiorze Żagla

Gamma Velorum (γ Vel) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Żagla, odległa od Słońca o około 1120 lat świetlnych.

Gamma² Velorum
γ² Vel
Ilustracja
Położenie w gwiazdozbiorze Żagla
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Żagiel

Rektascensja

08h 09m 31,950s[1]

Deklinacja

-47° 20′ 11,71″[1]

Paralaksa (π)

0,00292 ± 0,00030[1]

Odległość

1120 ± 130 au
342 ± 39 pc

Wielkość obserwowana

1,83m[1]

Ruch własny (RA)

−6,07 ± 0,30 mas/rok[1]

Ruch własny (DEC)

10,43 ± 0,32 mas/rok[1]

Prędkość radialna

15,0 ± 3,1 km/s[1]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

gwiazda Wolfa-Rayeta

Typ widmowy

WC8 + O7,5 III-V[1]

Wielkość absolutna

−6,18m[2]

Wiek

5,5 ± 1,0 mln lat[3]

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

Centrum Galaktyki

Półoś wielka

7226[2] pc

Mimośród

0,0351[2]

Alternatywne oznaczenia
2MASS: J08093195-4720115
Cordoba Durchmusterung: CD−46°3840/3847
Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 309
Boss General Catalogue: GC 11105
Katalog Henry’ego Drapera: HD 68273
Katalog Hipparcosa: HIP 39953
Katalog jasnych gwiazd: HR 3207
SAO Star Catalog: SAO 219504
Regor, Suhail al Muhlif; WR 11, CPD−46°2202, CCDM 08095-4721A
Gamma¹ Velorum
γ¹ Vel
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Żagiel

Rektascensja

08h 09m 29,326s[4]

Deklinacja

-47° 20′ 43,03″[4]

Wielkość obserwowana

4,173 ± 0,009m[4]

Ruch własny (RA)

−0,6 ± 1,2 mas/rok[4]

Ruch własny (DEC)

9,7 ± 1,2 mas/rok[4]

Prędkość radialna

20 ± 10 km/s[4]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

błękitny olbrzym

Typ widmowy

B2 III[4]

Alternatywne oznaczenia
2MASS: J08092932-4720430
Cordoba Durchmusterung: CD−46°3846
Boss General Catalogue: GC 11103
Katalog Henry’ego Drapera: HD 68243
Katalog jasnych gwiazd: HR 3206
SAO Star Catalog: SAO 219501
CPD−46°2202B, CCDM 08095-4721B

Nazwa edytuj

Oznaczenie Bayera Gamma Velorum wiąże się z faktem, że była ona trzecią co do jasności w historycznym gwiazdozbiorze Okrętu Argo, który w XIX wieku został podzielony na Żagiel, Kil i Rufę[5].

Starożytni Arabowie nazywali tę gwiazdę Suhail al Muhlif (arab. ‏سهيل المحلف‎ Suhail al-muḥlif, „Suhail Przysięgi”). Nazwą Suhail określano kilka gwiazd widocznych z Arabii tuż nad południowym horyzontem, w tym Kanopusa i Lambda Velorum[5][6]. Gamma Velorum ma także nowoczesną nazwę Regor, która została nadana przez astronautów programu Apollo. Spośród 36 gwiazd wykorzystywanych przez nich w astronawigacji, trzy nie miały powszechnie używanych nazw własnych. Astronauci nazwali je na cześć kolegów, którzy zginęli w 1967 roku w pożarze podczas rutynowego testu na pokładzie statku Apollo 1. Czytana wspak nazwa „Regor” upamiętnia astronautę Rogera Chaffeego[5][7]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku orzekła, że nazwa Suhail odnosi się wyłącznie do Lambda Velorum, na razie nie rozstrzygając kwestii oficjalnej nazwy Gamma Velorum[8].

Charakterystyka obserwacyjna edytuj

Obserwowana wielkość gwiazdowa Gamma Velorum to 1,75m[2]. Przez niewielki teleskop można rozdzielić dwa składniki tego układu wielokrotnego[5], z których jaśniejszy (Gamma Velorum A, γ² Vel) ma wielkość obserwowaną 1,83m[1], a słabszy, wschodni (Gamma Velorum B, γ¹ Vel) ma wielkość 4,17m[4].

Ta gwiazda nieba południowego jest widoczna dla obserwatorów na południe od równoleżnika 42° N (nie jest widoczna z terenu Polski)[6].

Charakterystyka fizyczna edytuj

Gamma² Velorum edytuj

Jaśniejszy składnik jest gwiazdą spektroskopowo podwójną, którą tworzy gwiazda typu widmowego O oraz gwiazda Wolfa-Rayeta[5]. Składniki układu okrążają wspólny środek masy w czasie 78,5 doby[9], orbity mają mimośród 0,3[3]. Gwiazdy średnio dzieli 1,2 au, ale mogą zbliżać się na 0,8 au[5].

Do tego układu należy najjaśniejsza na niebie i najbliższa Słońca gwiazda Wolfa-Rayeta[5][3][6]. Jest ona bardzo gorąca (57 000–70 000 K), jej jasność jest 100 tysięcy razy większa niż jasność Słońca i większość promieniowania emituje ona w ultrafiolecie[5]. Ma obecnie masę 8,4–9,6 razy większą niż Słońce, ale początkowo miała masę około 35 M[3]. Jest to związane z bardzo dużą utratą masy poprzez wiatr gwiazdowy – obecnie gwiazda traci masę ponad sto milionów razy szybciej niż Słońce (w tempie 10−5 M na rok)[5]. Odrzuciła już całą otoczkę wodorową i większość helu, przez co jej atmosfera jest bogata w węgiel, produkt reakcji termojądrowych[5][3]. Gwiazda jest w ostatnich fazach swojej ewolucji i zakończy życie jako supernowa[5].

Klasa spektralna składnika typu O nie jest pewna, może być jeszcze na ciągu głównym lub już w stadium błękitnego olbrzyma[1][5]. Ma on masę 27–30 M, początkowo była ona wyższa, choć mniejsza niż masa towarzyszącej mu gwiazdy Wolfa-Rayeta[3]. Temperatura tego składnika to około 32 500 K, jasność jest około 180 tysięcy razy większa niż jasność Słońca, a promień to około 13 R. Składnik ten także emituje silny wiatr gwiazdowy, choć tempo utraty masy jest około 25 razy niższe niż w przypadku towarzyszki. Zderzające się wiatry obu gwiazd powodują emisję promieniowania rentgenowskiego. Ten składnik także zakończy życie jako supernowa[5].

Gamma¹ Velorum edytuj

Oddalony o 40,3 sekundy kątowej (w 2009 r.) składnik Gamma Velorum B[10] również jest gwiazdą spektroskopowo podwójną[9]. Jej głównym składnikiem jest błękitny olbrzym, gwiazda typu widmowego B2. Dwa składniki tego systemu obiegają wspólny środek masy w czasie 1,48 doby[9].

Pozostali towarzysze edytuj

 
Asocjacje gwiazdowe w gwiazdozbiorach Żagla i Rufy

Washington Double Star Catalog wymienia trzy dalsze, optyczne składniki, które mogą być związane z układem Gamma Velorum[10]. Składnik C ma wielkość 7,3m i jest niebieskobiałą gwiazdą typu B6 V[11], oddaloną o 61,5″ (pomiar z 2009 r.) od Gamma Velorum A[10]. Składnik D jest odległy o 93,9″ od gwiazdy A i ma wielkość 9,4m; towarzyszy mu składnik E o wielkości 12,8m, oddalony o 1,5″ (pomiar z 1949 roku)[10].

Gamma Velorum i pobliskie gwiazdy należą do asocjacji gwiazdowej, stanowiącej część większej asocjacji Vela OB2. Powstanie tego systemu, najmasywniejszego w asocjacji, prawdopodobnie doprowadziło do usunięcia gazu międzygwiazdowego i zatrzymania procesu powstawania gwiazd[9].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i j gam02 Vel w bazie SIMBAD (ang.)
  2. a b c d Anderson E., Francis C.: HIP 39953. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2018-01-08]. (ang.).
  3. a b c d e f J.J. Eldridge. A new-age determination for γ² Velorum from binary stellar evolution models. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters”. 400, s. L20–L23, 2009. DOI: 10.1111/j.1745-3933.2009.00753.x. arXiv:0909.0504. Bibcode2009MNRAS.400L..20E. (ang.). 
  4. a b c d e f g h gam01 Vel w bazie SIMBAD (ang.)
  5. a b c d e f g h i j k l m Jim Kaler: Regor (Gamma-2 Velorum). [w:] Stars [on-line]. 2007-02-23. [dostęp 2018-01-09]. (ang.).
  6. a b c Argo Navis. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 72. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  7. Eric M. Jones (stenogram rozmów i komentarze): Apollo 15 Post-landing Activities. NASA, 1996. [dostęp 2018-01-08]. (ang.).
  8. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2018-01-08].
  9. a b c d R.D. Jeffries, T. Naylor, F.M. Walter, M.P. Pozzo i inni. The stellar association around Gamma Velorum and its relationship with Vela OB2. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 393 (2), s. 538, 2009. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.14162.x. arXiv:0810.5320. Bibcode2009MNRAS.393..538J. (ang.). 
  10. a b c d Mason et al.: WDS J08095-4720A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
  11. CD-46 3848 w bazie SIMBAD (ang.)

Linki zewnętrzne edytuj