Garbacz (województwo świętokrzyskie)

Garbaczwieś sołecka[5] w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Waśniów[6][4].

Garbacz
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

ostrowiecki

Gmina

Waśniów

Liczba ludności (2020)

322[2]

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

27-425[3]

Tablice rejestracyjne

TOS

SIMC

0275850[4]

Położenie na mapie gminy Waśniów
Mapa konturowa gminy Waśniów, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Garbacz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Garbacz”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Garbacz”
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego
Mapa konturowa powiatu ostrowieckiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Garbacz”
Ziemia50°51′53″N 21°15′31″E/50,864722 21,258611[1]

Wieś w województwie sandomierskim była własnością Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła (Sierotki) w latach 1576–1578[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Przez miejscowość przepływa rzeczka Garbatka. Znajdują się tu również liczne pokłady piaskowca czerwonego.

Integralne części wsi

edytuj
Integralne części wsi Garbacz[6][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0275866 Dwór część wsi
0275872 Garbacz-Jeziorko część wsi
0275889 Garbacz-Skała część wsi
0275895 Komorniki część wsi
0275903 Przydanki część wsi

Historia

edytuj

Garbacz, łącznie z przyległą wsią Grębocice, został wspomniany przez Długosza w aktach z 1328 jako własność biskupów lubuskich pod nazwą Garbatz.

W roku 1578 Mikołaj Radziwiłł płacił tu od 13 osadników, 1 komornika i 1 ubogiego[8].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje, iż Garbacz był folwarkiem w powiecie opatowskim, gminie Boksyce, parafii Momina (łącznie z wsiami Garbacz-Skała i Garbacz-Jeziorko – obecnie części wsi Garbacz).

W 1827 roku miejscowość liczyła 34 domy i 220 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku Garbacz folwark miał 7 domów, 114 mieszkańców, 984 morgi ziemi oraz młyn wodny. Z kolei wsie włościańskie Garbacz-Skała i Garbacz-Jeziorko liczyły 40 domów, 314 mieszkańców i 347 mórg ziemi[8].

Około roku 1829 majątek Garbacz został zakupiony przez filozofa Józefa Gołuchowskiego, który wraz z żoną mieszkał w nim do swojej śmierci w roku 1858[9]. To właśnie w Garbaczu napisał jedno ze swych największych dzieł: Dumanie nad najwyższymi zagadnieniami człowieka. Gołuchowski uważany był za niezwykle sprawnego gospodarza, m.in. dzięki uprzemysłowieniu gospodarstwa. W swych dobrach gościł często praktykantów z Instytutu Agronomicznego w Marymoncie. Po nim majątek odziedziczyła siostra i jej dzieci Ksawery Jagniński z żoną Józefą z Lubienienieckich. Ich najstarszy syn Konstanty urodził się w Garbaczu w 1872 roku. Założył we wsi straż ogniową. Zmarł nagle 7 października 1915 w Neisse, gdzie był internowany od 30 lipca 1915 jako rezerwowy oficer rosyjski. Pozostawił żonę Julię z Łempickich i 5 dzieci. Pochowany w grobie rodzinnym w Mominie[10].

Rodzina Jagnińskich z Jagnina herbu Tarnawa była właścicielem majątku do roku 1945 (w ich posiadaniu był także majątek w Zochcinie). Rządcą majątku do 1945 był Aleksander Dylak z Kleczanowa. Tablice nagrobne Gołuchowskiego ufundowana przez jego bratanka Xawerego Jagnińskiego oraz pozostałych zmarłych z rodziny Jagnińskich znajdują się w kościele parafialnym w Mominie.

Po wojnie majątek popadł w ruinę. Drewniany dwór spłonął w wyniku zaprószenia ognia przez nowych lokatorów, a kolumna z popiersiem myśliciela wzniesiona na dziedzińcu folwarcznym została zniszczona przez funkcjonariuszy pobliskiego posterunku Milicji, którzy uczynili z pomnika tarczę strzelniczą. Do czasów obecnych zachowała się jedynie kamienna kapliczka oraz resztki parku podworskiego ze starodrzewem (znaleźć tam można okazy kasztana jadalnego). Teren parku przeszedł w posiadanie prywatne, a obecny właściciel ufundował w nim nowe popiersie Gołuchowskiego.

Zabytki

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31579
  2. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5-6 [dostęp 2022-04-22]
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 251 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. Jednostki organizacyjne gminy Waśniów. Urząd Gminy Waśniów. [dostęp 2015-03-20].
  6. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 107.
  8. a b Garbacz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 483.
  9. Jerzy Mazurek, Pracowity żywot filozofa-ziemianina.
  10. Rudolf Starzewski (red.), Wspomnienie pośmiertne Czas s.3 nr 530 z 11 października 1915., „Czas”, 1915.
  11. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 46 [dostęp 2015-12-21].

Bibliografia

edytuj