Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych
Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ) – organ pracy Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, powołany dekretem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z dnia 6 sierpnia 1926 o sprawowaniu dowództwa nad siłami zbrojnymi w czasie pokoju i ustanowieniu Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych[1].
Flaga Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
1926 |
Tradycje | |
Rodowód |
Generalny Inspektor Sił Zbrojnych |
Dowódcy | |
Pierwszy |
marsz. Józef Piłsudski |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Formacja |
naczelna władza wojskowa |
Podległość |
Generalny Inspektor Sił Zbrojnych – generał przewidziany na Naczelnego Wodza[2] i zastępca przewodniczącego Komitetu Obrony Rzeczypospolitej[3]. Za pośrednictwem Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych i Ministra Spraw Wojskowych zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi w czasie pokoju sprawował Prezydent RP[4]. Inspektor nie był odpowiedzialny przed Sejmem i rządem (podlegał bezpośrednio prezydentowi)[5].
6 maja 1936 roku generał dywizji Edward Śmigły-Rydz zatwierdził wzór i regulamin Odznaki Pamiątkowej Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Odznaka była „symboliczną i drogą pamiątką pełnienia zaszczytnej służby w GISZ w okresie od 6 VIII 1926 r. do 12 V 1935 r. pod rozkazami Józefa Piłsudskiego Pierwszego Marszałka Polski, jako Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych”[6].
Pomimo rozwiązania w 1947 roku Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych zostało zachowane przez polski rząd na uchodźstwie do 1980 roku.
Generalni Inspektorzy Sił Zbrojnych
edytuj- Marszałek Polski Józef Piłsudski (27 VIII 1926 – 12 V 1935)
- Marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz (12 V 1935 – 7 XI 1939)[7]
- gen. broni Władysław Sikorski (7 XI 1939 – 4 VII 1943)
- gen. broni Kazimierz Sosnkowski (8 VII 1943 – 30 IX 1944)
- gen. dyw. Tadeusz Komorowski (30 IX 1944 – 2 X 1944)
- gen. dyw. Władysław Anders (p.o. 2 X 1944 – 5 V 1945[8])
- gen. dyw. Tadeusz Komorowski (5 V 1945 – 8 XI 1946)
- gen. broni Władysław Anders (8 XI 1946 – 1954)
- gen. broni Michał Tokarzewski-Karaszewicz (1954 – 22 V 1964)
- płk dypl. Antoni Brochwicz-Lewiński tymczasowo p.o. (23 maja 1964 – )[9]
- gen. dyw. Stefan Dembiński (1964 – 27 III 1972)
- gen. dyw. Stanisław Kopański (1972 – 1976)
- gen. dyw. Zygmunt Bohusz-Szyszko (19 III 1976 – 18 II 1980)
- gen. dyw. Bronisław Duch (19 II 1980 – 9 X 1980)
- gen. dyw. Klemens Rudnicki (od 9 X 1980)
Po roku 1980 w miejsce GISZ-u utworzona została Rada Wojskowa, której przewodził gen. dyw. Klemens Rudnicki.
Organizacja pokojowa GISZ
edytuj- Generalny Inspektor Sił Zbrojnych
- Inspektorzy Armii i Generałowie do Prac oraz Generałowie Inspekcjonujący w zakresie ich pracy inspekcyjnej[10]
- Sztab Generalny (od 22 grudnia 1928 – Sztab Główny[11])
- Biuro Inspekcji
- Gabinet Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
- Samodzielny Referat Personalny
- Biuro do Prac Komitetu Obrony Państwa (od 1936 Sekretariat Komitetu Obrony Rzeczypospolitej podporządkowany szefowi SG)
- Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu
- Komitet Wyższej Szkoły Wojennej (powołany 30 VII 1932)
- Wyższa Szkoła Wojenna w Warszawie (od 11 VIII 1932)
- Wojskowe Biuro Historyczne w Warszawie
- Biuro Kapituły Orderu Virtuti Militari (od 1 VIII 1931[12])
- Kolumna Samochodowa GISZ w Warszawie
Oficerowie GISZ w latach 1926–1939
edytuj- Szefowie Biura Inspekcji – I oficerowie do zleceń przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych
- płk SG Jerzy Ferek-Błeszyński (1 IX 1926 – 30 VI 1927)
- płk dypl. art. Janusz Gąsiorowski (VII 1927 – XII 1931)
- płk dypl. Witold Wartha (od XII 1931)
- płk dypl. kaw. Leon Strzelecki (1935-VII 1939)
- płk dypl. piech. Tadeusz Münnich (VII-VIII 1939)
- Samodzielny Referat Personalny
- mjr / ppłk piech. Aleksander Prystor – kierownik (od 31 X 1926[13])
- mjr piech. Kazimierz Kominkowski – kierownik (od IV 1929)
- ppłk kaw. Kazimierz Busler – kierownik (1934-1936)
- mjr kaw. Aleksander Hrynkiewicz – kierownik (1939)
- mjr piech. Bronisław Galbasz – referent (XII 1926 – X 1927)
- por. Lucjan Miładowski – referent (od XII 1926)
- kpt. Tadeusz Jandura – referent (1935)
- Oficerowie GISZ
- płk dypl. Władysław Kiliński – szef Biura do Prac Komitetu Obrony Państwa (od XII 1926)
- ppłk SG Adam Korytowski – I oficer sztabu w GISZ (IX 1926 – X 1927[14])
- płk SG Bolesław Wieniawa-Długoszowski – I oficer sztabu w GISZ z zachowaniem stanowiska dowódcy 1 pszwol (od X 1927[15])
- płk dypl. Leon Strzelecki – oficer do zleceń (I 1934 – 1935)
- ppłk SG Walery Sławek – III oficer do zleceń (od 1 I 1927)
- mjr kaw. Konrad Zembrzuski – adiutant przyboczny (od 25 XI 1927[16])
- mjr piech. Stefan IV Zieliński – referent (IV 1928 – 1931)
Obsada personalna GISZ w marcu 1939
edytujObsada personalna GISZ w marcu 1939. Gwiazdką przy nazwisku oznaczono oficerów należących do rezerwy personalnej oficerów przy Inspektorze Saperów i przydzielonych poszczególnym inspektorom armii oraz generałom do prac przy GISZ[17].
- ; Biuro Inspektora[18]
- I oficer do zleceń GISZ – płk dypl. art. Kazimierz Glabisz (1929 – IX 1939)
- II oficer do zleceń GISZ – płk dypl. piech. Tadeusz Münnich
- I adiutant – mjr kaw. Jerzy Krzeczkowski
- II adiutant – rtm. Edward Mańkowski
- ; Biuro Inspekcji GISZ[18]
- szef biura – płk dypl. kaw. Leon Strzelecki
- zastępca szefa i oficer ds. wyszkolenia – ppłk dypl. piech. Feliks Henryk Machnowski
- pomocnik szefa Kapituły Orderu Virtuti Militari – kpt. piech. Franciszek Sakowski
- oficer dyspozycyjny Biura Inspekcji – ppłk dypl. piech. Bronisław Kowalczewski
- oficer dyspozycyjny Biura Inspekcji – ppłk dypl. piech. Bronisław Szostak
- oficer dyspozycyjny – mjr dypl. art. Kazimierz Mieczysław Napieralski
- oficer dyspozycyjny – mjr dypl. kaw. Mikołaj II Rodziewicz
- oficer dyspozycyjny – mjr dypl. piech. Bogusław Makary Smoleń
- oficer do zleceń – mjr kaw. Marian Bełcikowski
- oficer do zleceń – mjr adm. (piech.) Władysław Gołąb
- kierownik Samodzielnego Referatu Personalnego – mjr kaw. Aleksander Hrynkiewicz
- kierownik Samodzielnego Referatu Informacyjnego – mjr żand. Kazimierz Kaciukiewicz
- kierownik referatu ogólnego – mjr dypl. kaw. Witold Stefan Witkowski
- referent – rtm. Stefan III Janowski
- kierownik kancelarii – mjr adm. (piech.) Franciszek Skrzywanek
- oficer – kpt. adm. (art.) Julian Konstanty Sternak
- bibliotekarz – por. adm. (piech.) Adam Tabjan
- kierownik kreślarni – kpt. adm. (art.) Ludwik Ćwirko-Godycki
- oficer ds. administracji gmachu – kpt. tab. Gustaw Stachowicz
- ; Referat Rachunkowo-Kasowy GISZ[18]
- kierownik referatu – mjr int. Karol Rolski
- referent – kpt. int. Czesław Gąsiorkiewicz
- referent – kpt. int. Kazimierz Marian Pluszyński
- ; Kolumna Samochodowa GISZ[18]
- dowódca – kpt. br. panc. Franciszek Kawala
- I zastępca dowódcy – kpt. kontr. br. panc. Jerzy Izydor Eggert
- II zastępca dowódcy – kpt. adm. (piech.) Stanisław Mikruta
- ; Inspektorat Obrony Powietrznej Państwa[19]
- Inspektor Obrony Powietrznej Państwa – gen. bryg. dr Józef Zając
- szef sztabu – płk dypl. piech. Tadeusz Lubicz-Niezabitowski
- szef wydziału ogólno-organizacyjnego – ppłk dypl. piech. Hipolit Słabicki
- kierownik referatu – ppłk adm. (sap.) inż. Józef Szychowski
- kierownik referatu organizacyjnego – mjr dypl. piech. Jerzy Zaremba
- szef wydziału operacyjnego – ppłk. lot. Józef Jungraw
- kierownik referatu – kpt. adm. (piech.) mgr Marcin Wiktor Langner
- kierownik referatu – mjr uzbr. Zygfryd Alfons Piotr Bartel
- szef wydziału artylerii przeciwlotniczej – ppłk dypl. art. Marian Jurecki
- kierownik referatu – mjr dypl. art. Stanisław Dziewiszek
- kierownik referatu – kpt. art. mgr Jakub Chmielewski
- szef wydziału łączności – mjr łącz. Teodor Józef Stefan Lange
- ; Inspektoraty i oficerowie do prac[20]
- inspektor armii „na odcinku Polesie” – gen. broni Kazimierz Sosnkowski
- I oficer sztabu – ppłk dypl. piech. Franciszek Demel
- II oficer sztabu – mjr dypl. piech. Edward Józef Ombach
- III oficer sztabu – mjr dypl. adm. (art.) Józef Władysław Musielewicz
- sekretarz komisji regulaminowej – ppłk dypl. piech. Kazimierz Wiśniowski
- oficer komisji regulaminowej – ppłk art. Tadeusz Pietsch
- oficer dyspozycyjny – mjr adm. (piech.) Jan Jawicz
- referent łączności – mjr łącz. Stefan Śliwowski
- referent uzbrojenia – mjr uzbr. Bronisław Juszkiewicz
- referent artylerii – kpt. art. Stefan Konopka
- oficer saperów – płk sap. Antoni Lukas *
- wykonawca studiów – mjr sap. Zenon Lenczewski *
- kierownik budowy – mjr sap. Stanisław Wacław Koźmiński *
- kierownik budowy – kpt. sap. Marian Werner *
- inspektor armii „na odcinku Warszawa” – gen. broni inż. Leon Berbecki
- I oficer sztabu – ppłk dypl. art. Włodzimierz Gierowski
- II oficer sztabu – wakat
- p.o. III oficera sztabu – kpt. piech. Jan Brewiński
- inspektor armii „na odcinku Poznań” – gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba
- I oficer sztabu – wakat
- II oficer sztabu – ppłk dypl. piech. Józef Gryglaszewski
- III oficer sztabu – mjr dypl. piech. Izydor Kwieciński
- oficer saperów – ppłk dypl. sap. Leon Bianchi *
- inspektor armii „na odcinku Lida” – gen. dyw. Mieczysław Norwid-Neugebauer
- I oficer sztabu – płk dypl. kaw. Fryderyk Mally
- II oficer sztabu – mjr dypl. piech. Jan Franciszek Wawrzkiewicz
- III oficer sztabu – mjr dypl. art. Zbigniew Teobald Ewaryst Semilski
- oficer ordynansowy – rtm. (adm.) Eugeniusz Baranowski-Tuhan-Mirza
- oficer saperów – ppłk sap. Czesław Hellmann *
- wykonawca studiów – mjr sap. Eugeniusz Niewiarowski *
- inspektor armii „na odcinku Łódź” – gen. dyw. Juliusz Rómmel
- I oficer sztabu – płk dypl. kaw. Aleksander Pragłowski
- II oficer sztabu – mjr dypl. art. Jan Marian Młoszewski
- p.o. III oficera sztabu – mjr adm. (art.) Tadeusz Strużyński
- referent łączności – mjr łącz. Jerzy Uszycki
- oficer saperów – ppłk sap. Bolesław Siwiec *
- wykonawca studiów – mjr sap. Antoni II Piotrowski *
- inspektor armii „na odcinku Baranowicze” – gen. dyw. Tadeusz Piskor
- I oficer sztabu – płk dypl. art. Jerzy Aleksander Zawisza
- II oficer sztabu – mjr dypl. kaw. Tadeusz III Grabowski
- III oficer sztabu – mjr adm. (art.) Jacek Stefan Brzeziński
- sekretarz komisji regulaminowej – ppłk dypl. piech. Gustaw Wiktor Nowosielski
- oficer komisji regulaminowej – ppłk dypl. piech. Włodzimierz Maria Krzyżanowski
- oficer komisji regulaminowej – mjr piech. Andrzej Górnicki
- oficer saperów – ppłk dypl. sap. Józef Ziętkiewicz *
- wykonawca studiów – kpt. sap. inż. Adam Julian Kasperski *
- inspektor armii „na odcinku Wołyń” – gen. dyw. Stanisław Burhardt-Bukacki
- I oficer sztabu – płk dypl. piech. Stanisław Pelc
- II oficer sztabu – ppłk art. Stanisław Marian Matzner
- p.o. III oficera sztabu – rtm. adm. Jerzy Baliński
- oficer ordynansowy – rtm. Jan Kościa
- referent łączności – mjr łącz. Zygmunt Chimiak
- oficer saperów – ppłk sap. Marian Kaufer *
- wykonawca studiów – mjr sap. Karol Czarnecki *
- generał do prac przy GISZ „na odcinku Kraków” – gen. bryg. Antoni Szylling
- I oficer sztabu – płk dypl. piech. Stanisław Wiloch
- II oficer sztabu – ppłk dypl. piech. Marian Zdon
- p.o. III oficera sztabu – kpt. piech. Adam Józef Potocki
- oficer saperów – ppłk sap. Ryszard Jaworowski *
- wykonawca studiów – mjr sap. inż. Romuald Salnicki *
- generał do prac przy GISZ – gen. bryg. Stanisław Kwaśniewski
- I oficer sztabu – mjr dypl. art. Jerzy Tadeusz Machwitz-Boguski
- II oficer sztabu – wakat
- p.o. III oficera sztabu – kpt. art. Jan Józef Michał Bukowski
- generał do prac artyleryjskich przy GISZ – gen. bryg. Stanisław Miller
- I oficer sztabu – ppłk dypl. art. Jan Ciałowicz
- II oficer sztabu – mjr dypl. art. Jan Marian Milewski
- p.o. III oficera sztabu – kpt. art. Józef Artur Mieczysław Szilagyi
- oficer do prac Przysposobienia Wojskowego Konnego – płk dypl. kaw. Zbigniew Brochwicz-Lewiński
- oficer do prac komisji regulaminowej – płk uzbr. inż. Kazimierz Kieszniewski
- oficer przy Funduszu Obrony Narodowej – kpt. int. mgr Paweł Antoni Hatt
- ; Inspektorat Armii we Lwowie[21]
- inspektor armii – gen. dyw. Kazimierz Fabrycy
- I oficer sztabu –
- II oficer sztabu –
- III oficer sztabu –
- oficer ordynansowy –
- referent –
- oficer saperów –
- wykonawca studiów –
- wykonawca studiów –
- kierownik kancelarii – kpt. adm. (piech.) Jan II Ostrowski
- ; Inspektorat Armii w Toruniu[22]
- inspektor armii – gen. dyw. Władysław Bortnowski
- I oficer sztabu –
- II oficer sztabu –
- III oficer sztabu –
- oficer ordynansowy –
- oficer saperów –
- wykonawca studiów –
- wykonawca studiów –
- wykonawca studiów –
- wykonawca studiów –
- kierownik kancelarii – kpt. adm. (piech.) Stanisław VI Dąbrowski
- ; Inspektorat Armii w Wilnie[23]
- inspektor armii – gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki
- I oficer sztabu –
- II oficer sztabu –
- III oficer sztabu –
- oficer ordynansowy –
- referent łączności – mjr łącz. Marian Dorotycz-Malewicz
- oficer saperów – ppłk dypl. sap. Leon Tyszyński *
- wykonawca studiów – ppłk sap. Edward Marian Peristy *
- wykonawca studiów – mjr sap. Tadeusz Mrazek *
- wykonawca studiów – kpt. sap. Antoni Frelich *
- oficer do prac w grupie fortyfikacyjnej – mjr sap. Kazimierz Jania *
- oficer do prac w grupie fortyfikacyjnej – kpt. sap. Jerzy Marian Szukszta *
- kierownik kancelarii – wakat
Przypisy
edytuj- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 79, poz. 445.
- ↑ Art. 4 Dekretu Prezydenta RP z dnia 9 maja 1936 r. o sprawowaniu zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnemi i organizacji naczelnych władz wojskowych w czasie pokoju (Dz.U. z 1936 r. nr 38, poz. 286). Dekret wszedł w życie z chwilą ogłoszenia (12 maja) odwołując dekret o sprawowaniu dowództwa z 6 sierpnia 1926 r.
- ↑ Art. 11 § 1 Dekretu z 9 maja 1936 r.
- ↑ Art. 1 § 1 Dekretu z 9 maja 1936 r. Jego podstawą był art. 63 ust. 1 Konstytucji Kwietniowej mówiący, że Prezydent wydaje dekrety o zwierzchnictwie nad siłami zbrojnymi. Wg art. 56 dekrety takie mogły być wydawane w każdym czasie (bez konieczności upoważnienia przez Sejm lub jego zatwierdzenia), a zmieniane lub uchylane w ten sam sposób.
- ↑ Wedle art. 3 ust. 1 Konstytucji Kwietniowej Siły Zbrojne były organem państwa pozostającym pod zwierzchnictwem Prezydenta, wg art. 12 lit. d Prezydent był Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych, art. 13 ust. 2 lit. d do jego prerogatyw zaliczał mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.
- ↑ Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 7 z 14 maja 1936 roku, poz. 85. Ewidencja odznaczonych oficerów i inne dokumenty wytworzone przez komisję odznaki pamiątkowej GISZ przechowywana jest w zbiorach archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (zespół archiwalny nr 1).
- ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 7, s. 61, 13 maja 1935.
- ↑ Władysław Anders pełnił obowiązki Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych w czasie kiedy Tadeusz Bór-Komorowski przebywał w niewoli.
- ↑ Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 maja 1964 r.. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 16, Nr 3 z 24 czerwca 1964.
- ↑ Pisownia stanowisk w brzmieniu określonym Dekretem z dnia 9 maja 1936 r.
- ↑ Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych z 22 grudnia 1928 r., Nr 36, poz. 396.
- ↑ Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych z 7 sierpnia 1931 r., Nr 24, poz. 304.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 48 z 3 listopada 1926 roku, s. 393.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 303.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 294.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 304.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 425-427.
- ↑ a b c d Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 416.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 416-417.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 417-418.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 418.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 418-419.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 419.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Wacław Stachiewicz: Wierności dochować żołnierskiej : przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Warszawa: "Rytm", 1998. ISBN 83-86678-71-2.
- PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9
- Jan Andrzej Igielski, Zespół Akt Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych (1926–1939). archiwumcaw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- GISZ i pokrewne na archiwalnej stronie Onet WIEM. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-14)].