Gerard Ciołek

Gerard Antoni Ciołek (ur. 24 września 1909 w Wyżnicy na Bukowinie, zm. 15 lutego 1966 w Tatrach) – polski architekt, historyk sztuki ogrodowej, badacz drewnianego budownictwa ludowego, planista ogrodów, wykładowca akademicki.

Gerard Ciołek

Gerard Ciołek, Tatry, lata 50. XX wieku
Data i miejsce urodzenia	24 września 1909 Wyżnica
Data i miejsce śmierci	15 lutego 1966 Tatry
Zawód, zajęcie	architekt, historyk sztuki ogrodowej, badacz drewnianego budownictwa ludowego, planista ogrodów

Kamień upamiętniający Gerarda Ciołka i Jana Morawińskiego w Ogrodzie w Wilanowie

Grób Gerarda Ciołka na cmentarzu Powązkowskim. Proj. Tomasz Paweł Ciołek, 2015.

Życiorys

Gerard Ciołek urodził się na Bukowinie, w Wyżnicy, należącej w tym czasie do Austro-Węgier, jako syn urzędnika skarbowego. Po I wojnie światowej miejscowość znalazła się w Rumunii, a rodzina Ciołków wyemigrowała do Polski, do Lublina, skąd w 1929 po ukończeniu Liceum im. Staszica, wyjechał na studia do Warszawy. Pierwotnie planował studia na warszawskiej ASP, lecz ostatecznie wybrał Wydział Architektury na Politechnice Warszawskiej.

W 1934 został asystentem u profesora Oskara Sosnowskiego, pod którego wpływem zainteresował się budownictwem ludowym i dziedzictwem kulturowym. Ukończył studia architektoniczne w maju 1936. Kontynuując pracę w kierowanym przez Sosnowskiego Zakładzie Architektury Polskiej i Historii Sztuki na Wydziale Architektury na PW w roku 1937 zajął się historią parków i ogrodów, opracowywaniem programu dla planowanego w Młocinach centralnego parku etnograficznego a także urbanistyką i planistyką. W czerwcu 1939 poślubił Reginę Najder, pochodzącą z rodziny ziemiańskiej z zachodniej części USRR.

W czasie wojny obronnej służył w stopniu podporucznika w obronie przeciwlotniczej w Wilnie, skąd po przegranej wraca do Warszawy. W latach 1940–1944 żołnierz Armii Krajowej pod ps. Biała – rodowym zawołaniem rodu Ciołków. W czasie wojny uczestniczył w podziemnym nauczaniu na Politechnice Warszawskiej jako wykładowca urbanistyki i planowania ogrodów i w 1944 otrzymuje doktorat. Brał udział w powstaniu warszawskim – dowodził obroną Biblioteki Krasińskich, był szefem Referatu Kartograficznego, Oddział III (operacyjny), Okręg Warszawa AK oraz szefem zespołu architektów i pracowników wodno-kanalizacyjnych który opracował (w cztery dni, 6-9 sierpnia) projekt, plany i regulaminy używania kanałów kanalizacyjnych dla celów łączności dowodzenia. Po upadku powstania trafił do niemieckiej niewoli. Przebywał w Bergen-Belsen (Stalag XI-B), Gross-Born, Sandbostel i Lubece (Oflag X C), skąd został uwolniony przez brytyjskie wojska. Po wyzwoleniu dołączył do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej i w grudniu 1945 wrócił do Polski, gdzie w Olsztynie połączył się ze swoją żoną i synem Krzysztofem Oskarem.

W styczniu 1946 wraz z rodziną przyjechał do zniszczonej Warszawy – w latach 1946–1966 prowadził wykłady w Instytucie Architektury Politechniki Warszawskiej. Od 1954 był profesorem Politechniki Krakowskiej, kierownikiem Katedry Planowania Przestrzennego. Od 1965 roku – profesorem zwyczajnym.

W latach 50. współuczestniczył w projektowaniu tatrzańskiego Schroniska Górskiego PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Profesor brał udział w rekonstrukcji ponad 100 założeń parkowych w Polsce: Arkadia, Wilanów, Baranów Sandomierski, Białystok, Krasiczyn, Nieborów i inne. Zebrał archiwum dokumentujące kilkanaście tysięcy parków i ogrodów w Europie. Zmarł na nartach w Tatrach w wieku lat 56. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kw. 93, rząd 4, grób 9).

Najważniejsze publikacje

• Ciołek, Gerard. 1954. Ogrody polskie. T. 1, Przemiany treści i formy. Warszawa: Budownictwo i Architektura.
• Ciołek, Gerard. 1955. Zarys historii kompozycji ogrodowej w Polsce. Materiały do projektowania. No. 4. Łódź-Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Ciołek, Gerard. 1964. Zarys ochrony i kształtowania krajobrazu. Warszawa: Arkady.
• Ciołek, Gerard. 1984. Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce. Kraków: Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki. 2 tomy. 456 str. (Pośmiertne wydanie pracy doktorskiej ukończonej w Warszawie w marcu 1944)

Upamiętnienie

• W lutym 1989 roku Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków na wniosek Walnego Zjazdu SKZ we Wrocławiu ustanowił nagrodę im. Gerarda Ciołka.

Bibliografia

• Ciołek, Tadeusz Maciej. 2019. Gerard Ciołek i przyjaciele: Kalendarium życia i pracy 25 pasterzy krajobrazu i zabytków. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, ISBN 978-83-65991-80-5 (cz. 1 i 2) [Temat: Ciołek, Gerard (1909-1966) ; Architekci polscy ; Historycy sztuki ; Konserwatorzy zabytków ; Konserwatorstwo ; Ochrona krajobrazu ; Ochrona zabytków ; Polska ; 1841-1991]
• Jankowska, Marta. 1981. Gerard Ciołek – badacz i konserwator ogrodów zabytkowych. Warszawa: Ośrodek Informacji PP Pracownie Konserwacji Zabytków (PKZ), 97 ss. [incl. bibliog., s. 70–75].
• Jankowski, Wojciech Ciołek Gerard, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wydaw. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8
• Łuczyńska-Bruzda, Maria (red.). 1989. Gerard Ciołek 1909-1966, profesor-architekt: wspomnienia, kontynuacje myśli. Kraków: Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, Monografia 90, 0860-097X
• Malinowski, Kazimierz. 1983. Żołnierze łączności walczącej Warszawy. Warszawa: Instytut Wydawniczy "Pax". [Wspomina Ciołka i innych oficerów zespołu kanałowego, Wydział III (Operacyjny), Komenda OW, AK]
• Rączka, Jan Władysław. 1981. Znaczenie pracy Gerarda Ciołka w badaniach budownictwa i osadnictwa wiejskiego w Polsce. s. 136–155. w: Materiały pokonferencyjne z II Ogólnopolskiego Sympozjum Architektury Regionalnej PAN, Kraków – Zakopane 1981. [powiel. przez Polit. Krak.] Kraków: Politechnika Krakowska.
• Rączka, Jan Władysław. 1984. Nota biograficzna. s. 5–9. w: Ciołek, Gerard. 1984. Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce Kraków: Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki.

Linki zewnętrzne

• Biografia. ciolek.com
• Ciołek Gerard. z-ne.pl