Wikipedia

Gereza abisyńska

gatunek ssaka

Gereza abisyńska[24] (Colobus guereza) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Gereza abisyńska
Colobus guereza[1]
Rüppell, 1835
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

gerezy

Plemię

Colobini

Rodzaj

gereza

Gatunek

gereza abisyńska

Podgatunki
  • C. g. guereza Rüppell, 1835
  • C. g. dodingae Matschie, 1913
  • C. g. gallarum Neumann, 1902
  • C. g. kikuyuensis Lönnberg, 1912
  • C. g. matschiei Neumann, 1899
  • C. g. occidentalis (de Rochebrune, 1887)
  • C. g. percivali Heller, 1913
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[23]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Zasięg występowania edytuj

Gereza abisyńska występuje w zachodnio-środkowej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[25][24]:

  • C. guereza guereza – gereza abisyńska – zachodnia Etiopia, na zalesionych obszarach Wyżyny Abisyńskiej na zachód od Rift Valley, rozciągając się na lasy nizinne wzdłuż rzeki Omo na południu i Nilu Błękitnego na zachodzie.
  • C. guereza dodingae – gereza eremicka – południowo-wschodni Sudan, znany jedynie z gór Didinga.
  • C. guereza gallarum – gereza wyżynna – wschodnio-środkowa Etiopia, na Wyżynie Abisyńskiej na wschód od Rift Valley; dokładne granice nie są jasne, a granice z gór Balē mogą różnić się od granic z gór Arussi.
  • C. guereza kikuyuensis – gereza stokowa – centralna Kenia, na wyżynach obszarach, na wschód od Rift Valley, od Ngong Hills do góry Kenia i gór Aberdare.
  • C. guereza matschiei – gereza leśna – południowo-wschodnia Uganda (góra Elgon), zachodnia Kenia (na zachód od Rift Valley, na północ do góry Elgon oraz w niektórych lasach w obrębie samego Rift Valley, jak w pobliżu jeziora Lake Naivasha) i północno-zachodnia Tanzania (na północ od krateru Ngorongoro i rzeki Grumeti) .
  • C. guereza occidentalis – gereza zatokowa – południowy Kamerun (na zachód od Baturi i Lornie, gdzie najwyraźniej współistnieje z C. satanas i na północ przez rzekę Sanaga do Yabassi), południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, Czad, południowo-zachodni Sudan, północna Demokratyczna Republika Konga (na południe od rzeki Kongo i do około 1°25’S w lesie Ituri), północno-wschodni Gabon (rejony Makokou i Belinga), północne Kongo, zachodnia Uganda (na zachód od Nilu) i północno-zachodnia Rwanda; być może występuje również w Gwinei Równikowej i obszarach rzeki Donga w południowo-wschodniej Nigerii.
  • C. guereza percivali – gereza pustelnicza – zachodnio-centralna Kenia, ograniczony do niewielkiego obszaru lasu wokół góry Gargues w Mathews Range.

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1835 roku niemiecki przyrodnik Eduard Rüppell nadając mu nazwę Colobus guereza[26]. Holotyp pochodził z obszaru Damot, z prowincji Gojjam, w Etiopii[26][27][28][25].

Bardziej owłosiona populacja C. guereza z nizin wzdłuż rzeki Omo może być odrębna i stanowić podgatunek poliurus opisany przez Oldfielda Thomasa w 1901 roku[25]. Potrzebne są dalsze badania taksonomiczne, aby ocenić ważność niektórych z tych taksonów i zidentyfikować możliwe istnienie wcześniej nieopisanych taksonów[25]; dane molekularne wskazują, że C. guereza prawdopodobnie reprezentuje wiele gatunków[29]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają siedem podgatunków[25].

Etymologia edytuj

  • Colobus: gr. κολοβος kolobos „ograniczony, okaleczony”; dżelada białobroda posiada szczątkowy kciuk[30].
  • guereza: abisyńska nazwa Guereza dla gerezy[31].
  • dodingae: góry Dodinga, Sudan.
  • gallarum: lud Galla lub Oromo z Etiopii[32].
  • kikuyuensis: lud Kikuyu lub Agikuyu z Kenii[32].
  • matschiei: prof. Georg Friedrich Paul Matschie (1862–1926), niemiecki zoolog z Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie, kurator w dziale ssaków[33].
  • occidentalis: łac. occidentalis „zachodni”, od occidens, occidentis „zachód”, od occidere „rzucić, ustawić”[32].
  • percivali: Arthur Blayney Percival (1875–1941), brytyjski kolekcjoner, strażnik leśny w Kenii w latach 1901–1923[34].

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) samic 49,5–67,3 cm, samców 53–75 cm, długość ogona samic 50–80 cm, samców 52–90 cm; masa ciała samic 5,5–10,2 kg, samców 8–13,5 kg (wyjątkowo do 23 kg)[28]. Gereza abisyńska ma długie, czarno-białe, jedwabiste furto. Twarz szara, pozbawiona owłosienia. Gerezy mają tylko cztery palce u każdej ręki; kciuk jest nieobecny, lub zastąpiony przez niewielki paliczkowy guzek. Brak kciuka może być formą adaptacji do szybszego poruszania się wśród drzew.

Ekologia edytuj

Gerezy zamieszkują gęste lasy deszczowe, górskie i nizinne centralnej i wschodniej Afryki. Spotykane na wysokości 3300 metrów nad poziomem morza.

Gerezy prowadzą dzienny tryb życia. Większość czasu spędzają w dolnej części drzew. Żyją w stadach liczących od 8 do 15 osobników obu płci. Długość życia gerez abisyńskich w niewoli wynosi nawet 29 lat, na wolności około 20.

Dieta gerez abisyńskich składa się głównie z młodych liści (58%), rozwiniętych liści (12,5%), owoców (13,5%), pączków liści (4%) i kwiatów (2%).

Pełną dojrzałość płciową samce osiągają w wieku lat 6, samice 4. Każda samica rodzi jedno młode co 20 miesięcy po okresie ciąży trwającej około 6 miesięcy. Po urodzeniu małe mają około 20 centymetrów długości i ważą około 0,4 kg.

Status zagrożenia i ochrona edytuj

Skórami tego gatunku handlowano przez bardzo długi czas, do dziś wykorzystywane są one jako ozdoby przez Masajów. W ciągu ostatnich 100 lat liczba gerez abisyńskich drastycznie spadła głównie w wyniku polowań i wylesiania. Obecnie gatunek ten jest zagrożony wyginięciem. Często hodowana w zoo, gdzie dobrze się rozmnaża. Status zagrożenia według IUCN w zależności od podgatunku przedstawia poniższa tabelka:

Nazwa naukowa Status zagrożenia IUCN
C. g. guereza LC[35]
C. g. dodingae EN[36]
C. g. gallarum DD[37]
C. g. kikuyuensis LC[38]
C. g. matschiei LC[39]
C. g. occidentalis LC[40]
C. g. percivali EN[41]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Colobus guereza, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1182. (niem.).
  3. ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 19. (ang.).
  4. ↑ A.T. de Rochebrune: Faune de la Sénégambie. Cz. Supplément. Paris: O. Doin, 1886–1887, s. 140. (fr.).
  5. ↑ O.R. Neumann. Über drei neue afrikanische Säugetniere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1899, s. 15, 1899. (niem.). 
  6. ↑ O. Thomas. List of Mammals obtained by Dr. Donaldson Smith during his recent Journey from Lake Rudolf to the Upper Nile. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1900, s. 800, 1900. (ang.). 
  7. ↑ O.R. Neumann. Über neue nordost- und ostafrikanische Säugethiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1902, s. 49, 1902. (niem.). 
  8. ↑ A.J.E. Lönnberg. Some new mammals from British East Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 9, s. 63, 1912. (ang.). 
  9. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 47.
  10. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 48.
  11. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 49.
  12. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 52.
  13. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 53.
  14. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 54.
  15. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 56.
  16. ↑ Matschie 1912 ↓, s. 57.
  17. ↑ Heller 1913 ↓, s. 5.
  18. ↑ Heller 1913 ↓, s. 6.
  19. ↑ Heller 1913 ↓, s. 7.
  20. ↑ P. Matschie. Ein kleiner Beitrag zur Kenntnis der Colobus des unteren Sanga-Gebietes in Neukamerun. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1914, s. 342, 1914. (niem.). 
  21. ↑ L. Lorenz. Vier neue Affen aus Kamerun und aus dem Kongo-Urwald. „Anzeiger”. 52, s. 172, 1914. (ang.). 
  22. ↑ H. Granvik. Mammals from the eastern slopes of Mount Elgon, Kenya Colony. „Acta Universitatis Lundensis”. Sectio 2. 21 (3), s. 5, 1925. (ang.). 
  23. ↑ Y.A. de Jong, T.M. Butynski, J.F. Oates, Colobus guereza, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).
  24. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  25. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 242. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  26. ↑ a b Säugethiere. W: E. Rüppell: Neue Wirbelthiere zu der Fauna von Abyssinien gehörig. Frankfurt am Main: S. Schmerber, 1835-1840, s. 1. (niem.).
  27. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Colobus guereza. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-07].
  28. ↑ a b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 699–701. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  29. ↑ D. Zinner, D. Tesfaye, N.C. Stenseth, A. Bekele, A. Mekonnen, S. Doeschner, A. Atickem & Ch. Roos. Is Colobus guereza gallarum a valid endemic Ethiopian taxon?. „Primate Biology”. 6 (1), s. 7–16, 2019. DOI: 10.5194/pb-6-7-2019. (ang.). 
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 196.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 302.
  32. ↑ a b c The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  33. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 264.
  34. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 315.
  35. ↑ P.J. Fashing, D. Tesfaye, D. Yazezew & J.F. Oates, Colobus guereza ssp. guereza, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).
  36. ↑ T.M. Butynski & Y.A. de Jong, Colobus guereza ssp. dodingae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).
  37. ↑ P.J. Fashing & J.F. Oates, Colobus guereza ssp. gallarum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).
  38. ↑ Y.A. de Jong & T.M. Butynski, Colobus guereza ssp. kikuyuensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).
  39. ↑ T.M. Butynski & Y.A. de Jong, Colobus guereza ssp. matschiei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).
  40. ↑ J.F. Oates, T.T. Struhsaker, F. Maisels & P.J. Fashing, Colobus guereza ssp. occidentalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).
  41. ↑ I. Mwenja, Colobus guereza ssp. percivali, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-07] (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gereza_abisyńska&oldid=68340114”