Wikipedia

Getta w Żychlinie

dwa getta żydowskie w Żychlinie istniejące w okresie 1940-1942

Getta w Żychlinie (niem. Zichlin[1]) – w Żychlinie istniały dwa getta żydowskie w latach 1940-1942. Zamknięto w nich ponad 4 tysiące Żydów z miasta i jego okolic. W miarę upływu czasu ograniczano swobody i warunki życia w gettach ulegały pogorszeniu. Z powodu chorób i głodu zmarło 800 ludzi. W marcu 1942 roku przystąpiono do ostatecznej likwidacji gett – na miejscu zamordowano 200 osób, a pozostałych wywieziono i zgładzono w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Żydzi w żychlińskim getcie
Plan getta w Żychlinie

Historia edytuj

Od 1734 istniała w mieście gmina żydowska[2][3]. Przed II wojną światową Żydzi, w liczbie 3,5 tys.[3][4][5], stanowili około 50% ludności[6][5][4]. Zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem[2][6]. W mieście znajdowała się synagoga.

15 września 1939 miasto zajęli niemieccy okupanci[6]. Rozpoczęło się prześladowanie ludności pochodzenia żydowskiego[a][6]. W kwietniu 1940 wywieziono z miasta intelektualistów żydowskich[7][8]. 20 lipca 1940[b][9] utworzono dwa getta, jedno pomiędzy ul. Gabriela Narutowicza i ul. Romualda Traugutta, drugie przy ul. 1 Maja (Fabianówka)[2][10][6][1]. W zarządzie pierwszego zasiadali Rozenberg (Aldek) i Oberman (szef policji), komendantem drugiego został H. Rozenblum[6]. W gettach zamkniętych zostało ponad 4000 Żydów z miasta i okolicznych wsi[2][8][7]. Getta rozróżniano określeniami „małe getto”[c] i „duże getto”[d][11].

Żydom w getcie pozostawiono pewne swobody, mogli handlować z Niemcami, mieli także własną szkołę i straż pożarną[6]. Z czasem swobody te ograniczono i zaczęto stosować represje, m.in. aresztowania, wywózki[6].

Podczas istnienia getta z powodu chorób i głodu zmarło około 800 osób[8][7].

Likwidacja edytuj

W końcu lutego 1942 Niemcy rozpoczęli wywózki Żydów z getta[10], a stu z nich niemiecka policja rozstrzelała na ulicach getta[8][7][4]. W tym czasie historycy odnotowali wzmożoną korespondencję pomiędzy gettami w Żychlinie i w Warszawie dotyczącą zagłady[10][12][13].

 

Zostaliśmy porzuceni na pastwę losu. A teraz, moi Drodzy! Wiecie, jak się nazywam. Gdybym pozostał przy życiu – to i dobrze, a jak nie, to przyjdzie Wam pomodlić się do Boga za moja duszę. Księga komentarzy znajduje się w piwnicy, przy południowej ścianie.
Kłaniam się Wam wszystkim i życzę zdrowia. Pozdrawiam Was moja rodzino. Nie jestem, dzięki Bogu, załamany, bo przecież wszystko pochodzi od Miłego Stwórcy.

NN, list z getta w Żychlinie do getta warszawskiego, napisany 24 lutego 1942[12]

Dzień przed likwidacją getta 200 Żydów, głównie chorych i zniedołężniałych[14], zostało zamordowanych na cmentarzu żydowskim[2][10][6][15][14]. W dniu likwidacji, 3 marca 1942[10][2][9], w żydowskie święto Purim, obszar getta został otoczony[6]. Około 3000 więźniów[16][4] zostało przewiezionych furmankami na stację kolejową, stamtąd wagonami bydlęcymi do Krośniewic[17], a następnie do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie zostali zabici[2][8][6][7][9].

Upamiętnienie edytuj

Na cmentarzu żydowskim w Żychlinie upamiętniono Holocaust oznaczając masową mogiłę ofiar[11]. W książce Heleny Bodek Jak tropione zwierzęta. Wspomnienia, autorka opisała wspomnienia z likwidacji getta[15]. Na terenie byłego obozu w Chełmnie upamiętniono zamordowanych Żydów, również tych przewiezionych transportem z Żychlina.

Wspomnienie getta w postaci fotografii pojawia się w filmie dokumentalnym Powszedni dzień gestapowca Schmidta (1963, Jerzy Ziarnik)[18][e].


Uwagi edytuj

  1. ↑ Żydzi musieli nosić symbole koloru żółtego, nie mogli poruszać się po trotuarach, ich mieszkania i firmy były konfiskowane.
  2. ↑ Miesiąc wcześniej, w czerwcu 1940, zostało utworzone getto w Kutnie.
  3. ↑ Z początkową liczbą 1000 mieszkańców.
  4. ↑ Początkowo zamieszkiwane przez 1800 osób.
  5. ↑ Zdjęcia pojawiają się po 3 minucie filmu, jako „Im Ghetto Zychlin nach dem Abzug der Juden” (Getto w Żychlinie po odejściu Żydów).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Ghetto List w: deathcamps.org, dostęp 2013-05-24; fot.
  2. ↑ a b c d e f g Dziedzictwo polskich Żydów. polin.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-01)]. w: polin.org.pl, dostęp 2013-05-24 (web.archive.org).
  3. ↑ a b Zbiory archiwum w: Żydowski Instytut Historyczny, dostęp 2013-05-24.
  4. ↑ a b c d Zychlin, Poland.
  5. ↑ a b US Holocaust Memorial Museum.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Gmina Żychlin – wczoraj i dziś na stronach LO w Żychlinie, dostęp 2013-05-24.
  7. ↑ a b c d e Getto w Żychlinie w: ezychlin.pl, dostęp 2013-05-24.
  8. ↑ a b c d e Żychlin – historia w: sztetl.org, dostęp 2013-05-24.
  9. ↑ a b c Ghettoliste. ZRBG Lenkungsgruppe (PDF) w: Spring for Holocaust Survivors (en), dostęp 2013-05-24.
  10. ↑ a b c d e Jacek Leociak: Poeta pamięta w: Znak nr 670, 2011, dostęp 2013-05-24.
  11. ↑ a b Kirkuty. Żychlin.
  12. ↑ a b Pożegnanie Ruty Sakowskiej w: holocaustresearch.pl, dostęp 2013-05-24.
  13. ↑ Listy o zagładzie (PDF), dokumenty nr 26-30 z 22, 24 i 26 lutego 1942, s. 54-64, dostęp 2013-05-24.
  14. ↑ a b Cmentarz w Żychlinie w: sztetl.org.pl, dostęp 2013-05-24.
  15. ↑ a b Politique nazi d’extermination (1939-1945), relacja z likwidacji getta w m. Żychlinie, Helena Bodek Jak tropione zwierzęta. Wspomnienia, Kraków 1993, dostęp 2013-05-24.
  16. ↑ Patrick Montague: Chełmno and the Holocaust: The History of Hitler’s First Death Camp s. 73, 2012; on-line: [1].
  17. ↑ Zofia Marczak „Relacja 301-6026, Archiwum ŻIH; Zeznania ocalałych Żydów.”, dostęp 2013-05-24.
  18. ↑ Opis filmu w filmpolski.pl

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Getta_w_Żychlinie&oldid=72662375”