Gierałtowice (województwo małopolskie)
Gierałtowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Wieprz.
| wieś | |
_-_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(2014-10-19).jpg) Kościół parafialny w Gierałtowicach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
265 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
1318[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
34-122[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KWA |
| SIMC |
0075481 |
Położenie na mapie gminy Wieprz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wadowickiego  | |
 49°56′23″N 19°23′14″E/49,939722 19,387222[1]
| |
Położona jest na wysokości 265 m n.p.m., nad rzeką Wieprzówką, na Pogórzu Śląskim, u podnóża Zbójeckiej Góry (304 m n.p.m.), przy drodze wojewódzkiej nr 781 na odcinku Andrychów – Zator (11 km od Andrychowa, a 10 km od Zatora).
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0075541 | Brzosy | przysiółek |
| 0075558 | Kresy | przysiółek |
| 0075570 | Łęg | przysiółek |
| 0075498 | Nowy Świat | część wsi |
| 0075506 | Resztówka | część wsi |
| 0075512 | Sikora | część wsi |
| 0075529 | Szpitalna | część wsi |
| 0075535 | Zbójecka | część wsi |
Nazwa edytuj
Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku. Wymieniona po raz pierwszy w 1325 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako Villa Gerardi, 1336 Villa Gerhardi, 1378 Gieraltowice, 1396 Goralthouicze, Gerdalbowicze, 1400 Geraltsdorf, 1441 Geraltowicze, 1445 Gyeralthow, 1499 Kyeraltovice, 1529 Gyerharthowicze, Gyertholthowicze, Gierathowicze, Gierhalthowicze[6].
Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Geralthowycze villa wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[7].
Historia edytuj
Pierwsze udokumentowane wzmianki pochodzą z 1325 r. W latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis jako właściciela Gierałtowic podaje Mikołaja Saszowskiego herbu Saszor[8][9] (błędnie cytowany przez Długosza jako herbu Topacz) we fragmencie „Geralthowycze, villa, ubi ecclessia parochialis, cuius haeres Nicolaus Schaschowsky de domo Fossorum, quae in polonico Copaczowye appellantur”[7].
Od 1526 r. należała do Jana Saszowskiego, który od miejscowości przyjął nazwisko Gierałtowski[10] herbu Saszor[8][9], następnie do sędziego oświęcimskiego, zmarłego w 1546 r. Jakuba Gierałtowskiego i jego potomków.
W 1588 wieś kupił Joachim Bielski sekretarz Zygmunta III, kronikarz, poeta i pisarz[11].
W XVII w. jako właściciel Gierałtowic występuje Łukasz Starowieyski, od którego nabywa je Andrzej Żydowski h.Doliwa. Po śmierci Antoniego Żydowskiego syna Andrzeja Żydowskiego w 1728 r. (patrz Wielka Genealogia Minakowskiego), Gierałtowice były w posiadaniu Lubomirskich, a pod koniec XVIII w. W. Golaskiej, od której w pocz. XIX w. nabywa je właściciel Zatora gen. Stanisław Wąsowicz h. Gozdawa. Po Wąsowiczach wieś od 1817 r. dziedziczą Potoccy, którzy utrzymują się przy niej do 1925 r.
W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gierałtowice, po jej zniesieniu w gromadzie Wieprz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.
Zabytki edytuj
- Dwór z XVIII w. zbudowany na owalnej platformie otoczonej fosą, dawniej napełnioną wodą, przez którą prowadziły dwa zwodzone mosty. Obronność dworu zwiększało kolano Wieprzówki, oblewające dwór od północnego wschodu i północnego zachodu.
- Kościół wzmiankowany w 1325 r., obecny murowany z 1888 r. z późnobarokowym ołtarzem.
- Obraz „Ukrzyżowanie” malowany na desce z 1595 r. i kamienna chrzcielnica barokowa.
Religia edytuj
Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki (parafia św. Marcina).
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 32507
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 295 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 18, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-24].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Leszczyńska-Skrętowa 1986 ↓.
- ↑ a b Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, "Liber Beneficiorum", Aleksander Przezdziecki, Tom VII, Kraków 1864, str. 81.
- ↑ a b Szymon Okolski: Orbis Polonus T.3. Kraków: In Officina Typographica Francisci Cæsarii, 1641–43, s. 94-98.
- ↑ a b Bartosza Paprockiego: Herby rycerstwa polskiego. Kraków: nakł. Wydawnictwa Biblioteki Polskiej (przedruk 1858), 1584, s. 710-711.
- ↑ Urząd Gminy Wieprz [online], www.wieprz.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
- ↑ Elwira Buszewicz: w Słownik pisarzy polskich p. red. Elżbiety Zarych. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 32. ISBN 978-83-7435-787-6.
Bibliografia edytuj
- Zofia Leszczyńska-Skrętowa: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. I, zesz. 4, hasło: „Gierałtowice”. Wrocław: Ossolineum, 1986, s. 732–733. ISBN 83-04-00129-2.
- Aleksy Siemionow – „Ziemia Wadowicka. Monografia turystyczno-krajoznawcza”, Komisja Turystyki Górskiej Oddziału PTTK „Ziemia Wadowicka”, Wadowice 1984.
Linki zewnętrzne edytuj
- Gierałtowice na stronie Gminy Wieprz
- Gierałtowice w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
- Gierałtowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 557.