Gluta
Gluta L. – rodzaj roślin z rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae). Obejmuje 30[5]–34[6] gatunki (w 2019 opisano kolejny gatunek nie ujęty w ww. źródłach[7]). Jeden z nich (Gluta tourtour) jest endemitem Madagaskaru[8], a pozostałe rosną w Azji Południowo-Wschodniej od Indii na zachodzie, poprzez Półwysep Indochiński po Hajnan i Indonezję, sięgając na wschodzie po Nową Gwineę[6].
 Gluta travancorica | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Gluta | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Gluta Linnaeus Mant. 293. Oct 1771[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
G. renghas Linnaeus[3] | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Rośliny te w soku mlecznym i żywicach zawierają działające silnie drażniąco na skórę pentadecylkatechole, heptadecylkatechole, stwierdzono u nich także z substancji toksycznych moreakol (G. usitata), thitsiol i renghol[4]. Związki te powodują dermatozy w przypadku kontaktu i reakcje alergiczne w przypadku spożycia[9]. Mimo to niektórzy przedstawiciele rodzaju mają duże znaczenie użytkowe. Surowca drzewnego dostarcza G. renghas (mimo że także kontakt z drewnem może powodować reakcje skórne)[5]. Z żywic G. laccifera i G. usitata wytwarza się lakiery[5]. Żywice z drzew tego rodzaju używane są w Azji wschodniej i południowo-wschodniej do wyrobu trwałych i dekoracyjnych mebli oraz innych wyrobów z drewna (np. pudełek na biżuterię, waz, ram do obrazów, popielniczek). Dzięki tym żywicom drewno zyskuje większą odporność na działanie substancji chemicznych, wilgotność i wysoką temperaturę. Toksyny w nich zawarte wykazują jednak pewną aktywność nawet po wyschnięciu i przez wiele lat, powodując podrażnienia skóry u osób wrażliwych[4]. Owoce G. renghas są jadane po upieczeniu[5].
W XIX wieku Antoni Waga zaproponował dla tego rodzaju polską nazwę „łuszczyn”, ale nie jest ona używana[10].
Morfologia edytuj
- Liście
- Skrętoległe[4], czasem skupione na końcach pędów[8], zimozielone lub opadające w porze suchej. Siedzące lub ogonkowe, blaszka pojedyncza, całobrzega[4]. Przylistków brak[9].
- Kwiaty
- Zebrane są w wyrastające w kątach liści wiechy. Kwiaty są obupłciowe, osadzone na szypułkach członowanych lub nie[4]. Działki kielicha są u nasady częściowo zrośnięte[9], otwierają się nieregularnie podczas rozkwitania. Opadają po przekwitnieniu[4]. Płatków korony jest zwykle pięć, rzadziej inna liczba od czterech do ośmiu. Są białe, ale często też u nasady żółte lub czerwone, ewentualnie z czasem różowieją. Pręciki występują w liczbie 4, 5, 10 lub wielu (ponad 100), ich nitki są nagie lub owłosione[4]. Pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem. Zalążnia jest górna[9], jajowata, elipsoidalna lub kulistawa, naga lub owłosiona[4]. Szyjka słupka pojedyncza, nitkowata, zakończona punktowym znamieniem[4].
Systematyka edytuj
Jeden z rodzajów z rodziny nanerczowatych Anacardiaceae zaliczany do podrodziny Anacardioideae Arnott i plemienia Anacardieae, blisko spokrewniony m.in. z rodzajami mango Mangifera i nanercz Anacardium[4]. Do rodzaju tego zaliczane są gatunki dawniej wyodrębniane w osobny rodzaj Melanorrhoea[4][11].
- Wykaz gatunków[6]
- Gluta aptera (King) Ding Hou
- Gluta beccarii (Engl.) Ding Hou
- Gluta cambodiana Pierre
- Gluta capituliflora Ding Hou
- Gluta celebica Kosterm.
- Gluta compacta Evrard
- Gluta curtisii (Oliv.) Ding Hou
- Gluta elegans (Wall.) Kurz
- Gluta glabra (Wall.) Ding Hou
- Gluta gracilis Evrard
- Gluta laccifera (Pierre) Ding Hou
- Gluta lanceolata Ridl.
- Gluta laosensis Tagane, Kameda, Phouphasouk, Souladeth[7]
- Gluta laxiflora Ridl.
- Gluta longipetiolata Kurz
- Gluta macrocarpa (Engl.) Ding Hou
- Gluta malayana (Corner) Ding Hou
- Gluta megalocarpa (Evrard) Tardieu
- Gluta oba (Merr.) Ding Hou
- Gluta obovata Craib
- Gluta papuana Ding Hou
- Gluta pubescens (Ridl.) Ding Hou
- Gluta renghas L.
- Gluta rostrata Ding Hou
- Gluta rugulosa Ding Hou
- Gluta sabahana Ding Hou
- Gluta speciosa (Ridl.) Ding Hou
- Gluta tavoyana Hook.f.
- Gluta torquata (King) Tardieu
- Gluta tourtour Marchand
- Gluta travancorica Bedd.
- Gluta usitata (Wall.) Ding Hou
- Gluta velutina Blume
- Gluta wallichii (Hook.f.) Ding Hou
- Gluta wrayi King
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-22] (ang.).
- ↑ a b Gluta. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Dicotyledons. Sapindales, Cucurbitales, Myrtaceae. Berlin, Heidelberg: Springer, 2011, s. 27-28. ISBN 978-3-642-14396-0.
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 393, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c Gluta L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-22].
- ↑ a b Shuichiro Tagane, Chika Kameda, Souphachay Phouphasouk, Phetlasy Souladeth. Gluta laosensis (Anacardiaceae), a new species from Vientiane, Laos. „Phytotaxa”. 415 (3), 2019. DOI: 10.11646/phytotaxa.415.3.6.
- ↑ a b c George E. Schatz: Generic Tree Flora of Madagascar. Royal Botanic Gardens, Kew & Missouri Botanical Garden, 2001, s. 41. ISBN 1-900347-82-2.
- ↑ a b c d Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 369-371. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 288. (pol.).
- ↑ Ding Hou. Florae Malesianae Praecursores LVI. Anacardiaceae. „Blumea”. 24, 1, s. 1-41, 1978.