Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu

zabytkowy budynek w Bytomiu

Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu – budynek teatru (obecnie opera) wzniesiony w latach 1898–1901 w Bytomiu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu
Symbol zabytku nr rej. A/698/2020 z 28 marca 1977[1]
Neoklasycystyczna jasna fasada budynku opery, częściowo przysłonięta drzewami liściastymi
Fasada zachodnia (2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Bytom

Adres

ul. Stanisława Moniuszki 21-23[2] / Plac gen. Władysława Sikorskiego[1]

Typ budynku

opera

Styl architektoniczny

neoklasycyzm

Architekt

Alexander Böhm(inne języki)

Rozpoczęcie budowy

1898

Ukończenie budowy

1901

Ważniejsze przebudowy

1927 (połączenie sal teatralnej i koncertowej)

Zniszczono

2000 (pożar)

Właściciel

Skarb Państwa

Położenie na mapie Bytomia
Mapa konturowa Bytomia, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Gmach Opery Śląskiej w Bytomiu”
Ziemia50°20′39,41″N 18°55′14,77″E/50,344281 18,920769

Neoklasycystyczny budynek był pierwotnie siedzibą teatru miejskiego, dysponował także salą koncertową i pokojami zebrań organizacji społecznych. Od 1945 roku jest siedzibą Opery Śląskiej. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat gmach uległ licznym remontom i modyfikacjom, w tym m.in. przebudowie według projektu Hansa Poelziga. W 2000 budynek został częściowo uszkodzony przez pożar, co odbiło się m.in. na nowoczesnej formie dachu wieńczącej część zachodnią.

Historia edytuj

Budowa teatru miejskiego w Bytomiu, będący poprzednikiem dzisiejszej Opery Śląskiej, została zainicjowana przez bankiera i miłośnika muzyki, Franza Landsbergera(inne języki)[3], który w tym celu powołał Towarzystwo Domu Koncertowego (niem. Konzerthausgesellschaft)[4]. Projekt poparli m.in. nadburmistrz Bytomia Georg Brüning[5] oraz dyrektorzy górnośląskich przedsiębiorstw przemysłowych[5], a główni darczyńcy to stocznia Caesar Wollheim-Werft(inne języki)[5] i przedsiębiorca górniczy Fritz von Friedlaender-Fuld[5]. Bytomski Magistrat ofiarował parcelę pod budowę teatru[6] oraz udzielił nieoprocentowanego kredytu hipotecznego na kwotę 300 000 marek[5]. Projekt budynku wykonał berliński architekt Alexander Böhm(inne języki)[7][5][8] (inne źródła podają, iż był to Albert Bohm[9]). Budowę rozpoczęto w połowie 1898 roku[6] (według innych źródłem w 1899 roku[8]). Odbiór budynku nastąpił 18 września 1901 roku[5], a oficjalne otwarcie – 1 października 1901 roku[5] (według innego źródła budynek oddano do użytku w 1903 roku[10]). Zagrano wówczas uwerturę Ludwiga van Beethovena pt. Poświęcenie domu(inne języki)[5]. Budynek był siedzibą Teatru Miejskiego[8], dysponował salą koncertową oraz pokojami zebrań organizacji społecznych[5], był pierwszym tego typu obiektem w rejonie konurbacji górnośląskiej[11][4]. W 1927 roku budynek przebudowano według projektu Hansa Poelziga[6]. Utworzono wówczas przejście pomiędzy domem koncertowym i teatrem[6]. Poprawiono akustykę sali koncertowej poprzez obudowanie ścian oraz sufitu dyktą bądź sklejką[6]. Zmienił się również wygląd elewacji zachodniej, zmieniono kształt niektórych okien, część z nich zamurowano i przekształcono w blendy[8]. Obie sale: koncertową i teatralną użytkowano do 1944 roku[6]. Od 1945 roku gmach jest siedzibą Opery Śląskiej[6], jego właścicielem jest Skarb państwa[12]. W latach 40. XX wieku jedno ze skrzydeł teatru wykorzystywał Związek Zawodowy Metalowców i Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego[6], powróciło ono do Opery Śląskiej w latach 50. XX wieku[6]. Sala koncertowa w latach 50. XX wieku[13] została przekształcona w salę ćwiczeń baletu, scena została zamurowana, a za nią urządzono garderoby[6]. Budynek w latach 50. i 60. XX wieku był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany[8]. W 1957 roku przed fasadą zachodnią odsłonięto pomnik Fryderyka Chopina w postaci popiersia autorstwa Aleksandra Żurakowskiego(inne języki)[14].

28 marca 1977 roku gmach wpisano do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego[15]. W 2000 roku przeprowadzano remont m.in. poszycia dachu[16], podczas którego 24 sierpnia 2000 roku w nocy[16] doszło do pożaru opery[11], który doprowadził do znacznych strat: spalił się dach[17], strop[17] i wystrój sali baletowej[16] (dawnej sali koncertowej[6]) oraz zalano magazyn z kostiumami[16]. Po pożarze zniszczona sala baletowa została odbudowana według pierwotnego zamysłu i przywrócono jej charakter sali koncertowej[6], natomiast nowa sala baletowa powstała na ostatniej kondygnacji części zachodniej, wieńczy ją nowoczesna kopuła[6]. Na lata 2022–2023 zaplanowano remont i modernizację opery, w tym jej rozbudowę, przebudowę i nadbudowę[18], prace rozpoczęto w styczniu 2022 roku[19]. Koszt przedsięwzięcia, za które odpowiada Alstal Grupa Budowlana, oszacowano na ponad 58 mln zł[18][19].

Architektura edytuj

Budynek w stylu neoklasycystycznym[7], z elementami ekspresjonistycznymi, secesyjnymi i stylu empire[11]. Bryła budynku o nieregularnym rzucie[8] na narożnej działce[8] o powierzchni 5090 m²[10], dwuczłonowa[20], część zachodnia służy na potrzeby baletu i koncertów[20], znajduje się tam sala koncertowa im. Adama Didura[6] (pierwotnie przeznaczona dla 520 osób[6], obecnie dla 200[6]), natomiast w części wschodniej znajduje się scena główna opery[20], pierwotnie na 631 miejsc[6], obecnie ze względów bezpieczeństwa na 391 miejsc[6], wieńczy ją latarnia wentylacyjna[10]. Do gmachu prowadzą dwa wejścia[6] poprzez reprezentacyjne fasady[20], e fasadzie zachodniej centralny ryzalit wieńczy tympanon[8]. Oprócz dwóch głównych budynków z salami na działce znajdują się wzniesione częściowo po II wojnie światowej inne budynki administracyjne (dyrekcja opery) i gospodarcze[10], które dzielą dwa dziedzińce[10].

W 1925 roku w foyer teatru umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą Franzowi Landsbergerowi; została ona usunięta przez nazistów w latach 30. XX wieku[5]. We wnętrzu znajduje się tablica poświęcona dyrektorowi Opery Śląskiej Napoleonowi Siessowi[21].

Galeria edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 24 [dostęp 2022-07-06].
  2. Dane kontaktowe - Opera Śląska [online], opera-slaska.pl [dostęp 2022-07-06].
  3. Bytom. Franz Landsberger założył teatr, dzisiejszą Operę Śląską. Jego potomkowie po raz pierwszy odwiedzili | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce - polski wortal teatralny [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  4. a b Franz Landsberger - finansista, pasjonat muzyki, założyciel bytomskiego teatru [online], Muzeum w Gliwicach [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  5. a b c d e f g h i j k Franz Landsberger - bankier i skrzypek, [w:] Życie Bytomskie [online] [dostęp 2022-07-06].
  6. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Agnieszka Klich, To my mamy Operę [online], Nasze Miasto, 18 maja 2007 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  7. a b Oper Beuthen [online], www.most-kempen.de [dostęp 2022-07-06].
  8. a b c d e f g h Sabina Rotowska, Opera - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  9. Redakcja, Prawne kamienicobójstwo w Bytomiu. Historia sprawy kamienicy na Pogodzie [online], Nasze Miasto, 30 czerwca 2011 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  10. a b c d e Bartosz Garczarczyk, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], zabytek.pl, s. 2 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  11. a b c Katarzyna Majsterek, Cały weekend trwały obchody 100-lecia gmachu Opery Śląskiej [online], Bytom Nasze Miasto, 3 grudnia 2001 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  12. Bartosz Garczarczyk, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], zabytek.pl, s. 1 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  13. Bartosz Garczarczyk, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], zabytek.pl, s. 3 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  14. Popiersie Fryderyka Chopina [online] [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  15. Przypis
  16. a b c d 24.08.2000. Pożar w Operze Śląskiej [ZDJĘCIE DNIA] [online], webcache.googleusercontent.com [dostęp 2022-07-06].
  17. a b Ewa Caban, Arkusz zgłoszenia strat w dobrach kultury na terenie województwa śląskiego [online], zabytek.pl, 2000 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  18. a b Ponadstuletni budynek Opery Śląskiej w Bytomiu zostanie przebudowany [online], Radio Piekary, 27 maja 2021 [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  19. a b Wielki remont Opery Śląskiej w Bytomiu rozpoczęty - Serwis Województwa Śląskiego [online], www.slaskie.pl [dostęp 2022-07-06].
  20. a b c d Opera Śląska w Bytomiu – projekt iluminacji budynku - Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego [online], npp.slaskie.pl [dostęp 2022-07-06].
  21. Agnieszka Kreiner, Mój pierwszy Szef – Napoleon Siess (1931-1986) [online], maestro.net.pl [dostęp 2022-07-06].

Linki zewnętrzne edytuj