Gniewkowo

Gniewkowo (niem. Argenau) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie inowrocławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gniewkowo. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bydgoskiego. Jest lokalnym ośrodkiem przemysłowym, a także handlowo-usługowym. Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Gniewkowo liczyło 6722 mieszkańców.

Gniewkowo

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ratusz w Gniewkowie
Herb Flaga
Dewiza: Gniewkowo - odkryj na nowo
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	inowrocławski
Gmina	Gniewkowo
Data założenia	X wiek
Prawa miejskie	1268
Burmistrz	Ilona Wodniak-Kuraszkiewicz
Powierzchnia	9,18 km²
Wysokość	~100 m n.p.m.
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość	6722 732,2 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 52
Kod pocztowy	88-140
Tablice rejestracyjne	CIN
Położenie na mapie gminy Gniewkowo Gniewkowo
Położenie na mapie Polski Gniewkowo
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Gniewkowo
Położenie na mapie powiatu inowrocławskiego Gniewkowo
52°53′42″N 18°24′23″E
TERC (TERYT)	0407034
SIMC	0928937
Urząd miejski ul. 17 Stycznia 11 88-140 Gniewkowo
Strona internetowa
BIP

Położenie

Stara pocztówka z Gniewkowa

Gniewkowo leży w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego w powiecie inowrocławskim. Obszar miasta obejmuje 918 ha, a zamieszkiwane jest przez 6722 osoby. W pobliżu Gniewkowa znajdują się duże kompleksy leśne. Rzeźba terenu jest płaska. Gniewkowo położone jest na ważnym międzynarodowym szlaku kolejowym (linia kolejowa nr 353: Poznań Wschód - Skandawa).

Historia

Obelisk upamiętniający powstańca wielkopolskiego poległego w walkach pod Gniewkowem

Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych pojawiła się o Gniewkowie w 1185 roku. Wówczas książę mazowiecki Leszek Bolesławowic nadał kanonikom z Włocławka kaplicę w Gniewkowie (capellam in Gniewco). Nadanie osadzie praw miejskich nastąpiło między latami 1268-1271. Gniewkowo było siedzibą kasztelanii, a od 1314 roku stolicą jednego z udzielnych księstw kujawskich. W mieście znajdował się gród księcia kujawskiego Kazimierza III gniewkowski. Warownia powstała nieco wcześniej, najpewniej w związku z pogłębianiem się podziałów dzielnicowych i w efekcie wyodrębnienia się na przełomie XIII i XIV wieku kasztelani gniewkowskiej. W 1332 roku podczas kolejnego etapu wojny z Zakonem Krzyżackim Gniewkowo zostało oblężone przez Krzyżaków. Książę Kazimierz III zdając sobie sprawę, że nie jest w stanie obronić grodu, zobowiązał się opuścić miasto, a nie chcąc by urządzenie obronne dostały się w ręce Krzyżaków - gród spalił. Przypuszczalnie to podczas tego najazdu Krzyżacy zamordowali rajcę miejskiego Mikołaja Micholę i innych mieszkańców miasta, o czym zeznawano podczas procesu polsko-krzyżackiego w 1414 roku. Według niepotwierdzonych opinii w Gniewkowie Krzyżacy zbudowali zamek Argenau podczas okupowania przez nich miasta w latach 1332-1343. Po zawartym przez Kazimierza Wielkiego z Krzyżakami Pokoju kaliskim w 1343 roku, książę Kazimierz III odzyskał Gniewkowo i jego syn Władysław Biały władał nim do 1363 roku. Wtedy też książę Władysław Biały oddał w zastaw księstwo Kazimierzowi Wielkiemu za 1000 florenów.

Kronikarz Janko z Czarnkowa zanotował, że w czasach panowania króla Ludwika Węgierskiego zamki we Włocławku, Złotorii, Szarleju i Gniewkowie opanował we wrześniu 1373 roku książę Władysław Biały, który w tym celu wrócił na Kujawy z Dijon we Francji. Władysław Biały zajmował Gniewkowo krótko, ponieważ wobec szybkiej reakcji lojalnej wobec Ludwika szlachty wielkopolskiej i kujawskiej dowodzonej przez Sędziwoja z Szubina, Władysław zmuszony był zwrócić zamek w Gniewkowie, który jednak przy okazji został spalony. Do ponownego konfliktu doszło w 1375, kiedy Władysław, korzystając z pomocy Ulrricha von Osten z Drezdenka, a nawet oddziałów burgundzkich Filipa Śmiałego, ponownie wtargnął na Kujawy, zdobywając zamek w Złotorii, zamek w Raciążku i Gniewkowo. Tym razem obie strony były lepiej przygotowane do starć zbrojnych i jeszcze w 1375 armia królewska pokonała Władysława Białego w bitwie pod Gniewkowem. Aby zażegnać roszczenia w 1377 roku król Ludwik kupił od Władysława Białego księstwo gniewkowskie za 10 tys. florenów. W 1378 roku Gniewkowo od króla Ludwika Węgierskiego w lenno otrzymał książę Władysław Opolczyk i posiadał je do 1391 roku.

W 1418 roku Gniewkowo było celem najazdu dokonanego przez starostę inowrocławskiego Jaranda z Brudzewa. W 1450 roku w przywileju króla Kazimierza Jagiellończyka wspomniano, że w Gniewkowie istniał dwór (curia). Później Gniewkowo było lennem rodziny Kościeleckich (1457–1599). W średniowieczu miasto być może posiadało drewniano-ziemne umocnienia, o czym m.in. może świadczyć nazwa jednej z ulic Wałowa. W trakcie Potopu szwedzkiego w połowie XVII wieku spalony został dwór starostów gniewkowskich, zabudowa gospodarcza oraz połowa domów w mieście.

W wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 miasto zostało włączone do Prus. W 1879 administracja pruska zgermanizowała nazwę miasta na Argenau. Nazwa utrzymała się do 1920 roku, kiedy to miejscowość na mocy traktatu wersalskiego powróciła do Polski. Od dnia 7 września 1939 roku miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. Podczas okupacji hitlerowskiej Niemcy, korzystając z list sporządzonych przez mieszkańców Gniewkowa i Inowrocławia narodowości niemieckiej, zatrzymali, a następnie zamordowali w lesie na północ od miasta około 4 tys. Polaków (Zbrodnia w lasach gniewkowskich).

Zdobycie Gniewkowa 21 stycznia 1945 przez żołnierzy Armii Czerwonej z 2 Gwardyjskiej Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego, pozwoliło na włączenie miejscowości w granice Polski Ludowej po pokonaniu III Rzeszy Niemieckiej.

Zabytki

Kościół śś. Mikołaja i Konstancji

• kościół św. Mikołaja i Konstancji z XIV w., przebud. w 1871, siedziba parafii pod tym samym wezwaniem;
• dawna synagoga z 1880, obecnie muzeum miejskie; przed 1950 pełniła funkcję magazynu;
• kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (poewangelicki), neogotycki z końca XIX wieku, siedziba parafii pod tym samym wezwaniem;
• cmentarz rzymskokatolicki z 1891 roku;
• ratusz z 1908 r., ul. Dworcowa 17;
• hotel z 1897 r. (ob. dom z oficyną), ul. Dworcowa 1, 1897;
• Dom z 1767 r., Rynek 14;
• 30-metrowa wieża ciśnień, ul. Pająkowskiego 6

Sport i rekreacja

Kościół poewangelicki Najświętszego Serca Pana Jezusa

W mieście działają następujące kluby sportowe:

• MLKS UNIA Gniewkowo, obecnie grający w klasie okręgowej
• Uczniowski Klub Sportowy „MGOKSiR” Gniewkowo
• Stowarzyszenie LZS „Gniewko”
• Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Gniewkowo
• Klub koszykarski Harmattan Gniewkowo (1994-2011)
• KS Gniewkowo

Znajduje się tu stadion miejski i boiska „Orlik 2012” oraz hala sportowa Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji w Gniewkowie (w budynku Szkoły Podstawowej przy ulicy Toruńskiej 40).

Edukacja

• Przedszkola
  • Przedszkole „Bajkowa Kraina”
  • Niepubliczne przedszkole „Parowozik”
• Szkoły Podstawowe
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Wojska Polskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Dreckiego
• Szkoły Ponadgimnazjalne
  • Branżowa Szkoła I stopnia w Gniewkowie
  • Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych w Gniewkowie
• Samorządowy Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół w Gniewkowie

Kościoły

Dawna synagoga, przyszła siedziba Muzeum Regionalnego

Ratusz w Gniewkowie

• Rzymskokatolickie
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gniewkowie
  • Parafia św. Mikołaja i św. Konstancji w Gniewkowie

Miasto jest siedzibą dekanatu gniewkowskiego.

Kultura

Instytucje, które mają na celu rozwój kultury to m.in.:

• ROD „Siła” i „Gniewko” Gniewkowo
• Towarzystwo Miłośników Gniewkowa
• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Gniewkowie

W mieście działa zespół Gniewkowianie.

Turystyka

W pobliżu Gniewkowa rozciągają się duże obszary leśne wchodzące w skład Puszczy Bydgoskiej, a w pobliskiej Suchatówce znajduje się jezioro „Nowe”. Bazę noclegową oferują gospodarstwa agroturystyczne, funkcjonujące w okolicach jeziora oraz motel "Harasówka" w Gniewkowie.

Komunikacja

Przez Gniewkowo przebiega linia kolejowa nr 353. Na dworcu zatrzymują się wszystkie pociągi Regio.

Przez miasto przebiega droga krajowa i wojewódzka:

• droga krajowa nr 15 (Trzebnica – Ostróda), w przebiegu której zbudowano obwodnicę centrum miasta,
• Droga wojewódzka nr 246 (Dąbrowa Biskupia – Paterek).

Demografia

Wykres liczby ludności miasta Gniewkowo na przestrzeni ostatnich 30 lat.

Struktura demograficzna mieszkańców Gniewkowa wg danych z 31 grudnia 2022

Opis	Ogółem		Mężczyźni		Kobiety
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	6722	100	3230	48,05	3492	51,95
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	732,2		351,9		380,3

• Piramida wieku mieszkańców Gniewkowa w 2014 roku.

Gospodarka

W mieście znajdują się duże zakłady przemysłowe, m.in. Fabryka Świec KCB Interlight oraz zakłady przetwórstwa warzyw Bonduelle. W mieście rozwijają się także handel i usługi. Znajduje się tutaj centrum handlowe "Galeria Gniewkowo"

Urzędy i instytucje

Urzędy i instytucje:

• Urząd Miejski
• Urząd Stanu Cywilnego
• Nadleśnictwo Gniewkowo

Najdłuższa sztafeta w Polsce

17 maja 2016 roku, Gniewkowo uczciło 1050 rocznicę Chrztu Polski. Z tej okazji, podczas Dni Miasta, na Rynku Miejskim odbyła się najdłuższa sztafeta w Polsce. Każdy z uczestników miał do pokonania jedno z 3168 okrążeń gniewkowskiego rynku. Niektórzy wystartowali kilkakrotnie. Po przebiegnięciu 305 metrów, zawodnik przekazywał pałeczkę kolejnej osobie z listy startowej. Sztafeta trwała 4 dni i 4 noce. W sztafetę zaangażowali się mieszkańcy całego województwa - przebiegło ponad 3200 osób. Zanim pierwszy zawodnik stanął na linii startu, ówczesny burmistrz Gniewkowa Adam Roszak wciągnął na maszt flagę 966 i rozległ się Hymn Polski. Patronat honorowy przyjęli: Prymas Polski Wojciech Polak i wojewoda Mikołaj Bogdanowicz, którzy również przebiegli jedno z 3168 okrążeń. Na zakończenie sztafety odbył się koncert polskiej wokalistki Urszuli.

Zobacz też

• Synagoga w Gniewkowie
• Cmentarz żydowski w Gniewkowie
• Zamek w Gniewkowie
• Zbrodnia w lasach gniewkowskich

Bibliografia

• Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.

Linki zewnętrzne

• Gniewkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 627 .
• strona Gniewkowa
• Historia Żydów w Gniewkowie na portalu Wirtualny Sztetl