Gorgonopsy

(Przekierowano z Gorgonopsia)

Gorgonopsy (Gorgonopsia) – podrząd wymarłych synapsydów (gadów ssakokształtnych), obejmujący jedną rodzinę – Gorgonopsidae. Żyły w środkowym i późnym permie na terenach dzisiejszej południowej Afryki, Rosji i Chin. Były to zwierzęta drapieżne, średnich i dużych rozmiarów (do 4 m długości) o zróżnicowanym na siekacze, kły i trzonowce uzębieniu. Cechą charakterystyczną były duże kły wystające z pyska.

Gorgonopsy
Gorgonopsia
Seeley, 1895
Ilustracja
Inostrancevia – rodzaj gorgonopsa
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

synapsydy

Rząd

terapsydy

Podrząd

gorgonopsy

Rodzina

Gorgonopsidae
Lydekker, 1890

Arctognathus curvimola
Viatkogorgon
Rubigea
Aelurognathus
Sauroctonus parringtoni
Głowa Gorgonops torvus

Nazwa „Gorgonopsia” oznacza „twarze gorgon”. Odnosi się do 3 straszliwych sióstr z mitologii greckiej, z których najbrzydsza (Meduza) samym widokiem zamieniała w kamień. W liczbie pojedynczej Gorgonops to nazwa rodzajowa jednego z przedstawicieli grupy.

Jak i inne terapsydy, gorgonopsy zaliczano do gadów ssakokształtnych. W świetle dzisiejszej klasyfikacji nie są one właściwymi gadami, za to znacznie bliższe pokrewieństwo łączy je ze ssakami właściwymi. Występują u nich cechy typowe dla ssaków, jak zróżnicowane (heterodontyczne) uzębienie, w pełni wykształcone otwory skroniowe w czaszce, słupowato ustawione kończyny oraz kości ucha. Gorgonopsy należą bowiem do specyficznej grupy terapsydów zwanej teriodontami, obejmującej także ssaki.

Gorgonopsy były największymi mięsożercami późnego permu. Największa z nich Inostrancevia osiągała rozmiary dużego niedźwiedzia. Jej czaszka mierzyła 45 cm długości, a szablaste zęby po 12 cm. Jest to czytelna adaptacja do drapieżnictwa. Nie wiadomo natomiast, czy ciało jej pokrywały łuski, sierść czy też naga skóra.

Ewolucja

edytuj

Gorgonopsy są teriodontami z rzędu terapsydów, do którego należą też cynodonty i potomkowie, z których wywodzą się ssaki. Ewolucja opisywanej tu grupy miała miejsce w środkowym permie. Gorgonopsy powstały z przypominających „zwykłe” gady terapsydów żyjących właśnie w tej epoce. Wcześni przedstawiciele byli mali, nie przerastali rozmiarami psa. Dopiero wyginięcie dinocefali (Dinocephalia) dominujących w środkowym permie pozwoliło na dalszy rozwój i zajęcie ich miejsca jako dominujących drapieżników w późnym permie. Wtedy też wiele z nich osiągnęło rozmiary psów i krów. Niektóre nawet urosły do wielkości nosorożców, jak wspomniana już Inostracevia, największa z nich wszystkich.

Grupa wyginęła wraz z końcem okresu permskiego.

Systematyka

edytuj

Gorgonopsy to jedna z trzech linii teriodontów (dwie pozostałe to Therocephalia i cynodonty). Teriodonty bliskie pokrewieństwo łączy z roślinożernymi amonodontami.

W skład grupy Gorgonopsia wchodzi tylko 1 rodzina, która z kolei dzieli się na 3 podrodziny. Duża liczba rodzajów nie została jednak zaliczona do żadnej z nich.

W sumie zalicza się do kladu 25 rodzajów obejmujących 41 gatunków, przy czym najkopmletniejsze informacje dostępne są na temat rodzajów Dinogorgon, Inostrancevia i Rubidgea.

Najszerszy przegląd grupy został stworzony przez Sigogneau-Russella w 1989. Nie zawiera on jednak analizy kladystycznej.

W kulturze

edytuj

Zwierzęta te pojawiły się w serialu telewizyjnym. Animację przygotowało studio Framestore CFC. Przedstawiono je w 3. odcinku Zanim przywędrowały dinozaury, a także w 1. i 6. odcinku Primeval. Pojawiły się także w grze wideo Turok.

Zobacz też

edytuj



← mln lat temu
Gorgonopsy
←4,6 mld 541 485 443 419 359 299 252 201 145 66 23 2


Przypisy

edytuj
  1. Lista rodzajów wraz z młodszymi synonimami za: Christian F. Kammerer. Systematics of the Rubidgeinae (Therapsida: Gorgonopsia). „PeerJ”. 4: e1608, 2016. DOI: 10.7717/peerj.1608. (ang.). 

Bibliografia

edytuj