Grigorij Kulik
Grigorij Iwanowicz Kulik, ukr. Григорій Іванович Кулик, ros. Григорий Иванович Кулик (ur. 28 października?/9 listopada 1890 w chutorze Dudnikowo w guberni połtawskiej, zm. 24 sierpnia 1950 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy, marszałek Związku Radzieckiego, Bohater Związku Radzieckiego, deputowany do Rady Najwyższej ZSRR 1. kadencji (1937–1946).
marszałek Związku Radzieckiego | |
Pełne imię i nazwisko |
Hryhorij Iwanowycz Kułyk |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
9 listopada 1890 |
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby | |
Siły zbrojne | |
Stanowiska | |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
Odznaczenia | |
Swą karierę wojskową zawdzięczał znajomości ze Stalinem i Woroszyłowem, z którymi wspólnie walczył podczas wojny domowej w 1918 pod Carycynem, gdzie Kulik był dowódcą artylerii. Uważany był za kiepskiego dowódcę i organizatora[1].
Życiorys edytuj
Ukrainiec[2], urodził się w rodzinie chłopskiej. Nie pamiętał ojca, który zmarł w 1890. Matka zajmowała się wszystkimi obowiązkami domowymi. Na dziewięć osób rodzina miała dwie dziesięciny ziemi[3].
Służbę w armii carskiej pełnił od listopada 1912. Był uczestnikiem I wojny światowej. Od 1918 pełnił służbę w Armii Czerwonej. W czasie wojny domowej był komisarzem wojskowym guberni, komendantem garnizonu Charków, dowódcą artylerii kilku armii (w tej liczbie – 1 Armii Konnej Budionnego). Był pięciokrotnie ranny. Po wojnie pełnił służbę na stanowiskach dowódczych w artylerii. Od 1921 był szefem artylerii Północno-Kaukaskiego Okręgu Wojskowego, potem zastępcą szefa artylerii Armii Czerwonej. W 1924 ukończył kurs doskonalenia wyższych dowódców Armii Czerwonej. Od 1926 był szefem Głównego Zarządu Artylerii Armii Czerwonej, od lutego 1932 dowódcą dywizji, a od listopada 1932 do maja 1937 – dowódcą 3 Korpusu Strzelców, następnie komisarzem korpusu. W 1932 ukończył studia w Akademii Wojskowej im. M. Frunzego. Od 1937 został szefem Zarządu Artylerii Armii Czerwonej. W latach 1937–1938 był doradcą wojskowym w republikańskiej Hiszpanii. Od stycznia 1939 jednocześnie był zastępcą Ludowego Komisarza Obrony ZSRR. Brał udział w walkach z Japończykami nad rzeką Chałchin-Goł. We wrześniu 1939 koordynował działania Frontów: Ukraińskiego i Białoruskiego w czasie agresji na Polskę. Następnie uczestniczył w wojnie zimowej z Finlandią do 1940. Krótko przed agresją Niemiec na ZSRR G. Kulik sprzeciwiał się wprowadzeniu do uzbrojenia Armii Czerwonej nowych rodzajów broni, m.in. armaty ZIS-3 uznanej z czasem za jedną z najlepszych tego typu broni podczas wojny. Uważał również, że ważną rolę podczas wojny odegra artyleria konna.
5 maja 1940 Stalin rozkazał potajemnie porwać jego żonę, Kirę Kulik, która pochodziła z hrabiowskiego rodu (jej ojciec kierował w Finlandii carskim wywiadem, został rozstrzelany przez Czeka). Dwa dni później Stalin mianował Kulika marszałkiem Związku Radzieckiego. Po podstępnym uwięzieniu dokonanym przez ludzi Berii Kira Kulik została zabita strzałem w tył głowy przez Wasilija Błochina. Oficjalnie Kirę Kulik uznano za zaginioną i za taką uważano ją przez następne dwanaście lat.
Po ataku niemieckim na ZSRR przyleciał 23 czerwca 1941 roku do Białegostoku, aby pokierować działaniami 3 i 10 armii oraz zorganizować kontratak pod dowództwem Bołdina. Po otoczeniu przez Niemców porzucił swoje oddziały i uciekł do Moskwy w chłopskim przebraniu[4].
Od sierpnia 1941 dowodził 54 Armią działającą na Froncie Leningradzkim i Wołchowskim. Po rozbiciu dowodzonych przez niego wojsk – w listopadzie 1941 – skierowany został do organizowania obrony na Krymie. Po upadku Kercza, 16 lutego 1942, na specjalnym posiedzeniu Sądu Najwyższego ZSRR Kulik został oskarżony o doprowadzenie do klęski wojsk radzieckich i jednocześnie wykluczony ze składu Komitetu Centralnego WKP(b). W marcu 1942 zdegradowano go ze stopnia marszałka Związku Radzieckiego do rangi generała majora. Następnie pozostawał w dyspozycji Głównego Zarządu Kadr Ludowego Komisariatu Obrony ZSRR. Pomimo ujawnienia defraudacji ponad 85 000 rubli oraz skandalu obyczajowego (Kulik poślubił nastoletnią przyjaciółkę swej młodszej córki) w kwietniu 1943 awansowany na stopień generała porucznika. Od kwietnia do września 1943 dowodził 4 Gwardyjską Armią. Od stycznia 1944 był II zastępcą szefa Głównego Zarządu Formowania i Uzupełnień Armii Czerwonej. Na początku 1945 ponownie obniżono mu rangę do stopnia generała majora.
Po wojnie, od 19 lipca 1945 do 28 czerwca 1946 był zastępcą dowódcy Nadwołżańskiego Okręgu Wojskowego. W 1946 został odwołany z tego stanowiska i przeniesiony do rezerwy. Krótko po zakończeniu II wojny światowej Stalin planował kolejną czystkę wśród wojskowych, m.in. przeciwko marszałkowi Żukowowi. Żukow i inni najwyżsi wojskowi ocaleli, ale podsłuchano telefoniczną rozmowę Kulika, podczas której mówił on, że politycy próbują sobie przypisać zasługi wojska w zwycięstwie nad Niemcami. 11 stycznia 1947 na rozkaz Stalina Kulik został aresztowany i po kilkuletnim śledztwie – 24 sierpnia 1950 skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie, zdegradowany i pozbawiony wszystkich odznaczeń. Wyrok wykonano w tym samym dniu. Pochowany został na Cmentarzu Dońskim w Moskwie.
Był członkiem RKP(b) od 1917. 27 kwietnia 1945 decyzją Komisji Kontroli Partyjnej został wykluczony z WKP(b). W latach 1937–1946 był deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR 1. kadencji.
W 1956 został zrehabilitowany. 28 września 1957 przywrócono mu stopień marszałka Związku Radzieckiego.
Awanse edytuj
- komkor – 1935
- komandarm II rangi – 14 czerwca 1937
- komandarm I rangi – 9 lutego 1939
- marszałek Związku Radzieckiego – 7 maja 1940; pozbawiony tego stopnia 19 lutego 1942
- generał major – 17 marca 1942
- generał porucznik – 15 kwietnia 1943; zdegradowany do stopnia generała majora 9 lipca 1945
Odznaczenia edytuj
- Medal „Złota Gwiazda” Bohatera Związku Radzieckiego (nr 246, 21 marca 1940)
- Order Lenina – czterokrotnie (1937, 1938, 21 marca 1940, 21 lutego 1945)
- Order Czerwonego Sztandaru – czterokrotnie (1919, 1920, 1930, 1944)
- Medal jubileuszowy „XX lat Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej”
- Medal „Za obronę Leningradu”
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
W lutym 1942 został pozbawiony wszystkich odznaczeń. Postanowieniem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z 3 czerwca 1944 przywrócono mu dwa Ordery Lenina – z 1937 i 1938 oraz Ordery Czerwonego Sztandaru.
Przypisy edytuj
- ↑ Simon Sebag Montefiore w swej książce „Stalin. Dwór czerwonego cara” (wyd. 2004) pisze: [Kulika] znajomość techniki wojskowej zatrzymała się na roku 1918 (s. 321), udział Kulika w jakimkolwiek przedsięwzięciu militarnym zdawał się wróżyć katastrofę (s. 323).
- ↑ Справжнім визволителем Полтави був українець Кулик, а не росіянин Зигін. „Останній бастіон”. 5 czerwca 2020. (ukr.)
- ↑ Тетяна Козирєва. Маршал Кулик, оббріханий і забутий. „День”. 188, 19 października 2012. (ukr.)
- ↑ Печёнкин А. А., Маршал поражений (ros.) [dostęp 2020-12-03].
Bibliografia edytuj
- Bolesław Potyrała , Hieronim Szczegóła , Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1, OCLC 835148265 .
- Bolesław Potyrała , Władysław Szlufik , Who is who? Trzygwiazdkowi generałowie i admirałowie radzieckich sił zbrojnych z lat 1940–1991, Częstochowa: WSP, 2001, ISBN 83-7098-662-5, OCLC 831020923 .
- S. Montefiore – Stalin. Dwór czerwonego cara, Warszawa 2004
- Mała Encyklopedia Wojskowa, t. II, Wyd. MON, Warszawa 1971
- Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- W. Jegorszyn: Feldmarszałkowie i marszałkowie. Moskwa 2000. (ros.)
- K. Zalesskij: Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny. Moskwa 2000. (ros.)
- Radziecka Encyklopedia Wojskowa, t. III, Moskwa. (ros.)
- Wielka Encyklopedia Radziecka, Moskwa 1976. (ros.)
- Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986. (ros.)
- Григорий Иванович Кулик – Герои страны (ros.)
- Григорий Иванович Кулик – Проект ХРОНОС (ros.)
- И выдвиженец, и жертва Сталина. Судьба героя Гражданской, провалившегося на Великой Отечественной (ros.)