Grodysławice
Grodysławice – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim, w gminie Rachanie[5][6]. Leży przy drodze wojewódzkiej nr 852.
| wieś | |
 Kościół Matki Bożej Królowej Świata, dawna cerkiew | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
84 |
| Kod pocztowy |
22-640[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LTM |
| SIMC |
0896539[5] |
Położenie na mapie gminy Rachanie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego  | |
 50°32′06″N 23°36′57″E/50,535000 23,615833[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa zamojskiego.
Wieś jest sołectwem w gminie Rachanie[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z roku 2011 wieś miała 286 mieszkańców[8].
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Świata[9].
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0896545 | Borowina | część wsi |
| 1025404 | Karasiówka | część wsi |
| 0896551 | Zagumienki | część wsi |
Historia
edytujNazwa pochodzi od imienia Hrodyło, prawdopodobnie założyciela wsi.
Wiek XV
edytujPierwsza wzmianki o wsi Grodysławice pochodzi z roku 1444. Wtedy to niejaki Jan Jeż herbu Drzewica z Markowa w ziemi sochaczewskiej sprzedał Grodysławice Janowi Kwaczale z Nieborowa. O Janie Jeżu, pierwszym właścicielu wsi wiadomo tylko tyle, że był chorążym sochaczewskim w latach 1430–1446.
Więcej wiadomości mamy o Janie Kwaczale herbu Prawda z Nieborowa, którego zwano też Janem z Nieborowa lub Janem z Pukarzowa (W 1428 r. uzyskał on od króla Jagiełły zezwolenie na przeniesienie Pukarzowa na prawo niemieckie). Był dworzaninem i marszałkiem dworu księcia mazowieckiego Ziemowita IV. Ponadto Jan z Nieborowa był wojewodą bełskim (w latach 1450–1464), rawskim (1457–1464) i gostynińskim, a więc osobą o dużym znaczeniu i sporym zakresie władzy. W tym miejscu należy dodać, że zarówno Marków, jak i Nieborów to miejscowości położone na Mazowszu.
Następcami Jana byli jego synowie Wacław, Paweł i Sasin. W roku 1473 Sasin Nieborowski po podziale ojcowskiego majątku otrzymał Pukarzów i Grodysławice. W roku 1502 wymienione wsie stały się z kolei własnością Mikołaja Nieborowskiego syna Sasina.
Wiek XVI
edytujWedług spisów podatkowych sporządzonych w roku 1578 Grodysławice stanowiły własność Ludwika Drohiczańskiego. Ponadto wymieniony szlachcic posiadał jeszcze dwie inne wsie – Pukarzów i Muratyn. Około 1744 roku Grodysławice należały do dziedziczki Rachań i Michalowa Anny Rostkowskiej.
Wiek XIX
edytujW pierwszej połowie XIX wieku właścicielem wsi Grodysławice był hrabia Edward Fredro (1803–1878), rodzony brat Aleksandra Fredry, słynnego komediopisarza autora m.in. „Zemsty”. Około 1839 roku wspomniany hrabia Edward Fredro wybudował w Grodysławicach duży, murowany dwór. Bryła i rzut dworu były nietypowe. Część środkowa dworu miała ryzalit wejściowy z obu stron. Od południa istniał ganek kolumnowy. Od północy (od strony drogi) po obu stronach ryzalitu rozciągały się podcienia, każde wzbogacone czterema parami murowanych z cegły kolumn w porządku toskańskim. Bazy kolumn, wykonane z kamienia, spoczywały na ceramicznej posadzce. W elewacji południowej osadzono trójdzielne okna, a w północnej ościeżnicowe, czterodzielne z ostrołukowymi szczeblinami. W obu skrzydłach znajdowało się 12 pokoi. W amfiladzie, w części środkowej (na górze) były 4 pokoje. Dach obito gontem. Powierzchnia jednego skrzydła zabudowy miała 270 m². Przed domem znajdował się duży gazon, wokół rosło kilka starych topól i dębów. Ogród spacerowy łączył się ponoć bezpośrednio z lasem, a z drugiej strony z sadem owocowym.
Fredrowie wywodzili się ze starego rodu szlacheckiego pieczętującego się herbem Bończa. Ojciec Edwarda i Aleksandra – Jacek otrzymał w roku 1822 tytuł hrabiowski od cesarza austriackiego Franciszka II. Od tego czasu jego potomkowie uzyskali prawo używania tego tytułu.
Hrabia Edward Fredro w roku 1831 brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej jako adiutant generała Umińskiego. W 1837 został członkiem Towarzystwa Agronomicznego we Lwowie. Był ponadto członkiem Stanów Galicyjskich i szambelanem austriackim. Należy jednak dodać, że hrabia Edward rzadko przebywał w Królestwie Polskim, a swą działalność publiczną rozwijał w Galicji. Hrabia Edward Fredro miał tylko jednego syna – Edwarda Ksawerego (1829–1881), który zmarł bezpotomnie. Po jego śmierci majątek Grodysławice przeszedł na własność Szeptyckich. Nie był to przypadek, ponieważ córka słynnego Aleksandra Fredry – Zofia była żoną hrabiego Jana Kantego Szeptyckiego, dziedzica dóbr w Łaszczowie. Przejęcie majątku w Grodysławicach było więc wynikiem rodzinnych podziałów majątkowych.
Następnym właścicielem majątku został Aleksander Szeptycki (1866–1940) wnuk Aleksandra Fredry, który w 1924 roku dwór wraz z przyległym ogrodem, sadem, parkiem, lasem i ziemią uprawną (ok. 80 ha) sprzedał Kamilowi Czesławowi Chrzanowskiemu. Pozostałe grunty rolne rozparcelował między drobnych nabywców. Nowy dziedzic, Kamil Czesław Chrzanowski (1893–1928) sprawnie władał posiadłością. Powszechnie był znany z gościnności i szczodrości. Właścicielką dworu do 1965 roku była wdowa po Kamilu Czesławie Chrzanowskim, Paulina Chrzanowska-Górska (1896–1971). Budynek nieremontowany popadł w ruinę.
Zabytki
edytuj- wykaz NID
- cerkiew prawosławna, ob. kościół rzym.-kat. pw. MB Królowej Świata, 1909, nr rej.: A/1482 z 18.10.1984
- cmentarz kościelny, nr rej. A/1482 z 18.10.1984[10]
- wykaz gminny
- Zespół kościelny – kościół murowany (dawna cerkiew) z 1909 roku,
- Cmentarz kościelny z drzewostanem – obiekt podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej
- Zespół dworski – dwór murowany 1839 rok (częściowo w ruinie)
- rządcówka murowana z 1840r.
- magazyn gorzelni (w ruinie)
- towarzyszący drzewostan – ochroną objęty rosnący na działkach drzewostan oraz budynek rządcówki;
- Cmentarz grzebalny czynny, powierzchnia ok. 0,60 ha -obiekt podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej[11]
Cerkiew wybudowana w 1909 r. – obecnie kościół Matki Bożej Królowej Świata w Grodysławicach – znajduje się przy wyjeździe ze wsi w stronę Tomaszowa Lubelskiego i jest wykorzystywana jako parafialny kościół rzymskokatolicki[12].
Inne
edytujZ Grodysławic pochodzi rodzina biskupa Hilariona (Szukały), zwierzchnika eparchii donieckiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, którego rodzice zostali stąd wysiedleni w ramach masowych wysiedleń Ukraińców z Polski do ZSRR. Duchowny pozostaje oddanym patriotą regionu swoich przodków, a związki z Grodysławicami kultywuje m.in. poprzez częste kontakty z miejscową diecezją, jak i kult Turkowickiej Ikony Matki Bożej, bardzo czczonej przez prawosławną społeczność Grodysławic[13].
Osoby związane z miejscowością
edytuj- Mikołaj Borowik (ur. 1922 w Grodysławicach, zm. 14 kwietnia 1944 w Pienianach) – święty Kościoła Prawosławnego z grupy Męczenników chełmskich i podlaskich.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38777
- ↑ Wieś Grodysławice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-11-02], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-02].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 336 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2017-01-16].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Strona gminy,sołectwa
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Zestawienie zabytków niereuchomych – lubelskie. NID. [dostęp 2017-12-14]. (pol.).
- ↑ Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Gmina Rachanie, 2014. (pol.).
- ↑ Paulina Cynalewska-Kuczma, Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 135, ISBN 83-232-1463-8, OCLC 69452580.
- ↑ ks. Mirosław Wiszniewski: Donieck: Jubileuszowe uroczystości metropolity Hilariona. lublin.cerkiew.pl, 2011-05-10. [dostęp 2018-01-17].
Linki zewnętrzne
edytuj- Grodysławice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 836.
- Grodysławice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 536.