Groteska (z fr. grotesque – „dziwaczny”[1]) – kategoria estetyczna, charakteryzująca się połączeniem w jednym dziele (literackim, plastycznym, muzycznym, tanecznym, dramatycznym itp.) jednocześnie występujących pierwiastków przeciwstawnych, takich jak m.in. tragizm i komizm, fantastyka i realizm, piękno i brzydota. Utwory groteskowe charakteryzują się najczęściej niejednorodnością stylistyczną, obecnością kategorii absurdu, elementów karnawalizacji i atmosferą dziwności. W przypadku krojów pism, groteska lub grotesk oznacza szczególny rodzaj antykw.

Pochodzenie i historia terminu edytuj

 
Freski w Domus Aurea

Termin groteska pochodzi od włoskiego słowa la grottesca, wywodzącego się od wyrazu la grotta, oznaczającego jaskinię lub piwnicę. Pojawił się we Włoszech na przełomie XV i XVI w., kiedy to w podziemiach odkryto malowidła ścienne złotego domu Nerona. Owe późnoantyczne freski charakteryzowały się występowaniem hybryd zwierzęcych i roślinnych. Wówczas nie zdawano sobie sprawy z odkrytego pałacu, dlatego nazwa malowideł o wymienionych cechach wzięła się od groty w której je znaleziono. W epoce Renesansu typ tego malarstwa zaczął być naśladowany, początkowo we Włoszech (m.in. w kaplicy Strozzich), a następnie we Francji (m.in. w pałacach w Fontainebleau), Niemczech i Anglii. Naśladownictwa te nazywano „groteskami”, terminu zaczęto również używać na określenie nieregularnych ornamentów i fantastycznych malowideł, w tym przedstawiających diabły i maszkary średniowieczne.

Pojęcie groteski spopularyzowało się w XVII wieku za sprawą rycin Jacques’a Callota, przedstawiających m.in. wizerunki kalek, karnawały i monstra. Określane jako „groteski”, były reprodukowane i rozprowadzane w całej Europie, znacząco przyczyniając się do popularyzacji terminu, jak i jego skojarzenia z dziwacznością, śmiesznością, fantastyką i karykaturą. Skojarzenie to utrwalił również rozwój humorystycznych gatunków literackich, takich jak poemat heroikomiczny czy satyra.

Groteska popularna była również w okresie romantyzmu, kiedy to odgrywała rolę opozycyjną wobec estetyki klasycyzmu. Jednak, chociaż w pismach teoretycznych pojawiały się postulaty łączenia brzydoty z pięknem i grozy z komizmem, sam termin „groteska” pojawiał się rzadko[2].

W XIX wieku termin został wprowadzony do badań nad poezją przez Waltera Bagehota w studium dotyczącym Roberta Browninga.

Przypisy edytuj

  1. groteska, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-06-26].
  2. Groteska, groteskowość. W: Słownik literatury polskiej XX wieku. Alina Brodzka (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 349. ISBN 83-04-03942-7.

Bibliografia edytuj

  • Lech Sokół Groteska. W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2002. ISBN 83-04-04616-4.
  • Groteska, groteskowość. W: Słownik literatury polskiej XX wieku. Alina Brodzka (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992. ISBN 83-04-03942-7.