Grzebiuszka ziemna

gatunek płaza z rodziny grzebiuszkowatych

Grzebiuszka ziemna, huczek (Pelobates fuscus) – gatunek płaza z rodziny grzebiuszkowatych.

Grzebiuszka ziemna
Pelobates fuscus[1]
(Laurenti, 1768)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

płazy

Rząd

płazy bezogonowe

Podrząd

Mesobatrachia

Rodzina

grzebiuszkowate

Rodzaj

Pelobates

Gatunek

grzebiuszka ziemna

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Morfologia edytuj

 
Grzebiuszka wśród zarośli

Długość ciała 5–8 cm, masa ciała 20–30 g. Ciało krępe, tylne kończyny krótkie i silnie umięśnione. Wyglądem nieco przypomina ropuchę, zwłaszcza po nadęciu płuc. Głowa duża, oczy silnie wystające. Pionowa źrenica. Brak w uchu błony bębenkowej. Czaszka pomiędzy oczami silnie uwypuklona. Skóra jest gładka z równomiernie rozmieszczonymi gruczołami, które po potarciu wydzielają substancję o zapachu czosnku[3]. Na palcach tylnych kończyn dobrze rozwinięte błony pływne. Na ich spodniej stronie występują duże, silnie zrogowaciałe modzele podeszwowe, które służą jej do zagrzebywania się w ziemi. Ubarwienie ciała dość zróżnicowane u różnych osobników. Grzbiet ciała koloru jasnopopielatego, żółtawopopielatego lub oliwkowego. Pokryty plamami. Brzuszna powierzchnia ciała jasnokremowa i prawie bezplamista. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Główną cechą umożliwiającą rozpoznanie płci jest występowanie na grzbiecie samca dużych, owalnych skupisk gruczołów naramiennych[4].

Występowanie edytuj

Występuje w Europie Środkowej, Południowej i Wschodniej. W Polsce na całym niżu, jednak nigdy masowo. W górach nie występuje[4].

Biotop edytuj

Żyje wyłącznie na nizinnych terenach, głównie na glebach piaszczystych, piaszczysto-gliniastych, czarnoziemach, lessach, na torfowiskach. Lubi przebywać w ogródkach warzywnych i na polach uprawnych. Wybiera te podłoża, w których łatwo może się zagrzebać w ziemi. Jej pionowy zasięg wynosi tylko 300 m n.p.m. Na okres godowy wybiera różnego rodzaju zbiorniki wody stojącej: stawy, głębsze rowy melioracyjne, okresowo zalewane łąki, doły po wydobyciu piasku i żwiru itp[4].

Tryb życia edytuj

 
Grzebiuszka ziemna

Poza okresem godowym żyje wyłącznie na lądzie. Prowadzi nocny tryb życia (z wyjątkiem okresu godowego, kiedy jest aktywna również w dzień). Jest płazem powolnym. Zaskoczona nie próbuje uciekać, lecz zagrzebuje się w ziemi (w ciągu 2 – 5 min). Jeżeli podrapie się jej skórę, wydziela z gruczołów skórnych ostrą woń czosnku, unosi się na tylnych nogach i wydaje głośny skrzek. Dzień spędza ukryta w ziemi. Nie szuka w tym celu kryjówek, lecz sama wygrzebuje, za pomocą silnych tylnych nóg norę w ziemi, do której zwykle później nie wraca. Odżywia się głównie owadami. Na zimę zapada w sen zimowy. W tym celu zagrzebuje się w wykopanej przez siebie głębokiej norze w ziemi[4].

Gody edytuj

Przeważnie już w marcu, lub na początku kwietnia, grzebiuszki rozpoczynają wiosenne wędrówki do zbiorników wodnych, gdzie odbywają gody. Powtórne gody mogą nastąpić między czerwcem a połową sierpnia[5]. Wędrują głównie nocą. W czasie godów łączą się w pary (tzw. ampleksus). W tym czasie nie odżywiają się. Godujące samce i samice podczas pobytu w wodzie w ogóle nie pokazują się na jej powierzchni. Nie skupiają się też w jednym miejscu, jak np. żaby, a ich przybywanie do zbiornika (jak i same gody) jest rozciągnięte w czasie. Samce grzebiuszek nie posiadają rezonatorów, więc podczas godów nie uprawiają głośnych „żabich koncertów”. Zapłodnienie jest zewnętrzne[4].

Rozród edytuj

Samica składa jaja, w postaci pojedynczego, grubego sznura o długości 40 do 100 cm i szerokości 2 cm, bezpośrednio do wody lub na roślinach wodnych. Z jaj wylęgają się larwykijanki, które oddychają skrzelami wewnętrznymi. Kijanki grzebiuszki osiągają długość kilkunastu centymetrów (w rzadkich przypadkach nawet do 18), są więc znacznie dłuższe od osobnika dorosłego. Przeobrażenie w dorosłą postać następuje zazwyczaj od połowy lipca do późnej jesieni. Czasami kijanki nie zdążą się przeobrazić przed zimą, wówczas zimują w wodzie w postaci larwalnej i przechodzą metamorfozę w następnym roku[4].

Ochrona edytuj

Gatunek podlegający w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej[6].

Przypisy edytuj

  1. Pelobates fuscus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. Pelobates fuscus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. Václav Laňka, Zbyšek Vít: Płazy i gady. Wyd. 2. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993, s. 62. ISBN 83-7066-359-1. (pol.).
  4. a b c d e f Włodzimierz Juszczyk: Płazy i gady krajowe. Warszawa: PWN, 1974.
  5. Joanna Mazgajska: Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus (Laurenti, 1768). [w:] Płazy i Gady Europy [on-line]. 2005.
  6. Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2015-02-02].