Gurbanguly Berdimuhamedow

turkmeński lekarz dentysta i polityk, 2. prezydent Turkmenistanu (2006–2022)

Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow[a] (ur. 29 czerwca 1957 w Babarapie k. Gökdepe) – turkmeński lekarz i polityk, w latach 2001–2007 wicepremier, w latach 2006–2013 przewodniczący Demokratycznej Partii Turkmenistanu, od 21 grudnia 2006 do 19 marca 2022 prezydent Turkmenistanu (do 14 lutego 2007 pełniący obowiązki).

Gurbanguly Berdimuhamedow
Ilustracja
Gurbanguly Berdimuhamedow (2017)
Pełne imię i nazwisko

Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow

Data i miejsce urodzenia

29 czerwca 1957
Babarap

2. Prezydent Turkmenistanu
Okres

od 21 grudnia 2006[1]
do 19 marca 2022

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Poprzednik

Öwezgeldi Ataýew (p.o.)

Następca

Serdar Berdimuhamedow

2. Przewodniczący Demokratycznej Partii Turkmenistanu
Okres

od 21 grudnia 2006[2]
do 18 sierpnia 2013

Poprzednik

Saparmyrat Nyýazow

Następca

Kasymguly Babaýew

Wicepremier Turkmenistanu
Okres

od 1 marca 2001
do 14 lutego 2007

Przynależność polityczna

Demokratyczna Partia Turkmenistanu

Następca

Raşit Meredow

Minister zdrowia i przemysłu medycznego
Okres

od 15 grudnia 1997
do 14 lutego 2007

Przynależność polityczna

Demokratyczna Partia Turkmenistanu

Poprzednik

Chary Kuliew

Następca

Ata Serdarow

Odznaczenia
Bohater Turkmenistanu Bohater Turkmenistanu
Order Republiki (Mołdawia) Order „Za zasługi dla Ojczyzny” IV klasy Order Aleksandra Newskiego (Federacja Rosyjska) Order „Złoty Orzeł”
Gurbanguly Berdimuhamedow, Nursułtan Nazarbajew, Micheil Saakaszwili i Dmitrij Miedwiediew po odebraniu Medalu „10 lat Astany”, 5 lipca 2008
Gurbanguly Berdimuhamedow i Hillary Clinton, 21 września 2009
Gurbanguly Berdimuhamedow razem z Barackiem Obamą i Michelle Obamą, 23 września 2009
Berdimuhamedow i przewodnicząca Sejmu Łotwy Solvita Āboltiņa, 11 września 2012

Edukacja i kariera polityczna

edytuj

Gurbanguly Berdimuhamedow urodził się w 1957 roku we wsi Babarap w wilajecie achalskim. W 1979 roku ukończył Turkmeński Państwowy Instytut Medyczny i rozpoczął pracę jako lekarz dentysta. Ukończył również medyczne studia magisterskie w Moskwie[3].

W czasach rządów Saparmyrata Nyýazowa, w 1995 roku został dyrektorem centrum dentystycznego przy ministerstwie zdrowia i przemysłu medycznego. W 1997 roku objął stanowisko ministra zdrowia, a cztery lata później fotel wicepremiera. W 2004 roku, jako minister, nadzorował wprowadzaną przez prezydenta Nyýazowa reformę zdrowia, która zakładała m.in. likwidację wszystkich szpitali poza stolicą i największymi miastami oraz zwolnienie 15 tys. pracowników służby zdrowia i zastąpienie ich wojskowymi poborowymi[3].

Przejęcie władzy po śmierci Nyýazowa

edytuj

Po nagłej śmierci Nyýazowa 21 grudnia 2006[4], który nie zdążył wyznaczyć swego następcy, Berdimuhamedow został mianowany przewodniczącym komisji odpowiedzialnej za przygotowanie i przeprowadzenie ceremonii pogrzebowych, co było pierwszym świadectwem jego silnej pozycji w turkmeńskiej elicie politycznej.

21 grudnia 2006 został mianowany przez Radę Bezpieczeństwa Narodowego pełniącym obowiązki prezydenta, choć stanowisko to zgodnie z procedurą miało przypadać przewodniczącemu parlamentu[5]. Pełniący tę funkcję Öwezgeldi Ataýew został uwięziony i oskarżony o „czyny niegodne zajmowanej funkcji”. Wysunięto przeciw niemu zarzuty napastowania, poniżania i podżegania do samobójstwa swojej synowej[6].

Berdimuhamedow, razem ze Zgromadzeniem Ludowym Turkmenistanu, 26 grudnia 2006 ogłosił przeprowadzenie wyborów prezydenckich w dniu 11 lutego 2007. Wobec autokratycznej specyfiki turkmeńskiego systemu politycznego, przeprowadzenie wyborów było działaniem fasadowym, zaś zwycięstwo Berdimuhamedowa przesądzone. Jego pięciu konkurentów do prezydentury pełniło w rzeczywistości rolę kandydatów technicznych; wszyscy oni należeli do rządzącej Partii Demokratycznej Turkmenistanu[7]. Według oficjalnych wyników, Berdimuhamedow zdobył w wyborach ponad 89% głosów, przy frekwencji na poziomie 95%[8]. 14 lutego 2007 został zaprzysiężony na stanowisku prezydenta[9].

Prezydentura

edytuj

Pierwsza kadencja (2007–2012)

edytuj

Gurbanguly Berdimuhamedow, jako głowa państwa, w pierwszą podróż zagraniczną udał się w kwietniu 2007 roku do Arabii Saudyjskiej, gdzie odbył pielgrzymkę do Mekki oraz spotkał się z królem Abd Allahem. W następną podróż udał się pod koniec kwietnia 2007 roku do Rosji, gdzie spotkał się z prezydentem Władimirem Putinem. W maju 2007 roku Rosja i Turkmenistan ogłosiły plan budowy nowego gazociągu[10].

W polityce wewnętrznej podjął kroki w stronę powolnego odejścia od kultu swego poprzednika i międzynarodowej izolacji kraju. Zezwolił na dostęp do nieocenzurowanego internetu w stolicy i wprowadził zmiany w systemie nauczania. 20 marca 2007 anulował prawo prezydenta do nadawania nowych nazw miastom, obiektom geograficznym oraz instytucjom[11]. W maju 2007 roku usunął ze stanowiska wieloletniego szefa prezydenckiej służby bezpieczeństwa, Akmyrata Rejepowa[12].

W czerwcu 2007 roku Berdimuhamedow reaktywował działalność Turkmeńskiej Akademii Nauk, zlikwidowanej przez Nyýazowa. W kwietniu 2008 roku prezydent zniósł nazwy dni i miesięcy wprowadzonych przez poprzednika[13]. W maju 2008 roku zapowiedział zaś przeniesienie złotego posągu Nyýazowa z centrum stolicy, Aszchabadu[14].

26 września 2008 w Turkmenistanie została przyjęta nowa konstytucja, zmniejszająca władzę prezydenta. Prezydent stracił prawo mianowania gubernatorów, burmistrzów miast i członków komisji wyborczej. Zlikwidowana została Rada Ludowa, wyższa izba parlamentu mianowana przez prezydenta, a skład izby niższej został podwojony[15]. Pierwsze wybory parlamentarne na mocy nowej ustawy zasadniczej przeprowadzono 14 grudnia 2008.

Druga kadencja (2012–2017)

edytuj

W wyborach prezydenckich, które zostały przeprowadzone 12 lutego 2012, Gurbanguly Berdimuhamedow zwyciężył uzyskując 97,14% głosów. Rywalizowało z nim 7 innych kandydatów, wszyscy byli członkami Demokratycznej Partii Turkmenistanu. Wkrótce później prezydent zaczął wdrażać w życie swoje wcześniejsze zapowiedzi o chęci likwidacji systemu jednopartyjnego. 21 sierpnia 2012 została założona Partia Przemysłowców i Przedsiębiorców Turkmenistanu, druga legalnie działająca formacja polityczna. 10 czerwca 2013 jej przywódca Orazmämmet Mämmedow dostał mandat deputowanego do Mażylisu Republiki[16]. W perspektywie zbliżających się wyborów parlamentarnych, 18 sierpnia 2013 Berdimuhamedow ustąpił z funkcji przewodniczącego Demokratycznej Partii Turkmenistanu i wystąpił z tej partii na okres trwania swojej prezydentury[17].

15 grudnia 2013 w Turkmenistanie odbyły się pierwsze w historii wielopartyjne wybory parlamentarne. Demokratyczna Partia Turkmenistanu odniosła w nich zwycięstwo uzyskując 47 na 125 miejsc w parlamencie. Pozostałe mandaty przypadły różnym organizacjom takim jak m.in. Organizacja Związków Zawodowych Turkmenistanu czy Unia Kobiet Turkmenistanu. Frekwencja wyborcza wyniosła 91,33%, wybory zostały skrytykowane przez organizacje broniące praw człowieka i społeczność międzynarodową[18].

Podczas wojny na wschodniej Ukrainie Gurbanguly Berdimuhamedow oficjalnie nie poparł żadnej ze stron chcąc zachować neutralność. Mimo to Turkmenistan przeważnie odbierany był jako sojusznik Rosji[19].

Pomimo odchodzenia od kultu poprzednika, w czasie swej drugiej kadencji prezydent coraz bardziej wprowadzał swój kult osobisty. Przyjął tytuł „Arkadaga” (Protektora), a w maju 2015 roku odsłonił w Aszchabadzie swój 15-metrowy pomnik konny, pokryty 24-karatowym złotem. Jako pasjonat jeździectwa, otrzymał od parlamentu honorowe tytuły, Narodowego Hodowcy Koni oraz Mistrza Jeździectwa[20][21].

Trzecia kadencja (2017–2022)

edytuj

W październiku 2016 roku data kolejnych wyborów prezydenckich została wyznaczona na 12 lutego 2017[22]. Miesiąc wcześniej, 14 września 2016, parlament przyjął poprawki do konstytucji, znoszące cenzus wiekowy powyżej 70 lat dla kandydatów na urząd prezydenta oraz wydłużające jego kadencję z 5 do 7 lat. Wobec braku w konstytucji przepisów o jakimkolwiek limicie kadencji prezydenta, zmiany w prawie umożliwiały 59-letniemu prezydentowi ubieganie się bez ograniczeń o kolejne kadencje. W wyborach prezydenckich z 12 lutego 2017 Berdimuhamedow uzyskał 97,7% głosów przy ponad 97% frekwencji, najwięcej spośród wszystkich dziewięciu kandydatów. Proces wyborczy został skrytykowany przez część organizacji pozarządowych i ponownie uznany za niedemokratyczny[20][23].

W styczniu 2018 roku wprowadził kontrowersyjny zakaz posiadania samochodów w kolorze czarnym[24] oraz zakaz prowadzenia samochodów przez kobiety[25].

W lutym 2022 roku ogłosił, że zamierza „ustąpić młodym ludziom”, w związku z czym zarządzono przedterminowe wybory prezydenckie na 12 marca tegoż roku[26]. W nich zwyciężył jego syn – Serdar[27]. 19 marca 2022 roku doszło do zaprzysiężenia prezydenta elekta, w związku z czym Gurbanguly ustąpił ze stanowiska[28].

Publikacje

edytuj

W 2017 roku wydał książkę pt. Turkmenistan – serce Szlaku Jedwabnego, gdzie tłumaczy potrzebę neutralności Turkmenistanu na arenie międzynarodowej[29][30].

Nagrody i odznaczenia (lista niepełna)

edytuj
  1. Do czerwca 2007 roku stosowano pisownię nazwiska Berdimuhammedow; polskie media często podają transkrypcję zrusyfikowanego zapisu imienia i nazwiska: Гурбангулы Мяликгулыевич Бердымухамедов – Gurbanguły Mialikgułyjewicz Berdymuchamedow.

Przypisy

edytuj
  1. Do 14 lutego 2007 pełniący obowiązki.
  2. Do 4 sierpnia 2007 pełniący obowiązki.
  3. a b Profile: Kurbanguly Berdymukhamedov. BBC News, 2007-12-21. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
  4. „Turkmenistan’s ‘iron ruler’ dies”, BBC News, 21 grudnia 2006.
  5. „Turkmenistan: Change Of Leadership Presents Many Dangers”, rferl.org, 22 grudnia 2006.
  6. „Niyazov death sparks power struggle”, Al Jazeera English, 23 grudnia 2006.
  7. „Turkmen acting leader approved as presidential candidate”, RIA Novosti, 26 grudnia 2006.
  8. „High turnout for Turkmen election”, BBC News, 11 lutego 2007.
  9. „New Turkmen President Sworn In”, rferl.com, 14 lutego 2007.
  10. „Russia clinches gas pipeline deal”, BBC news, 12 maja 2007.
  11. „Turkmenistan Restricts Presidential Prerogatives”, rferl.org, 20 marca 2007.
  12. Turkmenistan: New president sacks long-serving security chief. eurasianet.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]., EurasiaNet, 16 maja 2007.
  13. „Turkmen go back to old calendar”, BBC News, 24 kwietnia 2008.
  14. „Ex-Turkmen leader’s statue moved”, BBC News, 3 maja 2008.
  15. „Turkmenistan takes reformist step”, BBC News, 26 września 2008.
  16. [1], Radio Free Europe, 10 czerwca 2013.
  17. „Turkmen president quits top party”, JapanTimes, 18 sierpnia 2013.
  18. Rights groups criticise Turkmenistan elections. bbc.co.uk, 2013-12-19. [dostęp 2013-12-19]. (ang.).
  19. Central Asia’s Response to the Ukraine Crisis. worldpolicy.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-22)]., worldpolicy.org, 2015-04-17.
  20. a b Turkmen President Extends Rule In Tightly Controlled Vote. rferl.org, 2017-02-13. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
  21. Kult jednostki i socrealizm w Azji Centralnej. rp.pl, 2016-09-24. [dostęp 2017-02-13]. (pol.).
  22. Turkmenistan Will Hold Presidential Election In February. rferl.org, 2016-10-15. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
  23. Turkmenistan president wins re-election with 97% of vote. theguardian.com, 2017-02-13. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
  24. Zakaz posiadania czarnych aut w Turkmenistanie [online], Auto Motor i Sport [dostęp 2018-01-15] (pol.).
  25. Prezydent Turkmenistanu nie zwalnia z absurdami. Teraz zakazał kobietom prowadzić auta [online], Autokult.pl [dostęp 2018-01-15] (pol.).
  26. Turkmenistan w przededniu sukcesji władzy. s. kierunekkaukaz.pl. [dostęp 2022-03-19].
  27. Turkmenistan: Zgodnie z oczekiwaniami, syn prezydenta gładko zwycięża w wyborach prezydenckich. s. kierunekkaukaz.pl. [dostęp 2022-03-19].
  28. Turkmenistan: New president, old ideas. s. eurasianet.org. [dostęp 2022-03-19].
  29. Golden age [online], turkmenistan.gov.tm [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-01] (ang.).
  30. Turkmenistan’s President Paves Way For Lifelong Rule. rferl.org, 2016-09-14. [dostęp 2017-02-13]. (ang.).
  31. Бердымухамедов стал Героем Туркменистана. lenta.ru, 25.10.2012. [dostęp 2012-03-28]. (ros.).
  32. Бердымухамедов стал дважды Героем Туркменистана. RIA Nowosti, 10.10.2017. [dostęp 2012-03-28]. (ros.).
  33. Первый официальный визит Президента Туркменистана в Бахрейн. 2011. [dostęp 2013-11-29]. (ros.).
  34. Касым-Жомарт Токаев провёл встречу с Гурбангулы Бердымухамедовым. Официальный сайт Президента Республики Казахстан, 2022. [dostęp 2013-11-29]. (ros.).
  35. Укази о одликовањима. 2013-02-25. [dostęp 2016-05-28]. (turkm.).
  36. DECRET Nr. 2512 din 15.12.2016 privind conferirea „Ordinului Republicii” Excelenței Sale domnului Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. lex.justice.md. [dostęp 2016-05-28]. (mołd.).
  37. Указ Президента Российской Федерации от 26.08.2022 № 580 "О награждении орденом "За заслуги перед Отечеством" IV степени Бердымухамедова Г.М.". pravo.gov.ru. [dostęp 2016-05-28]. (ros.).
  38. Указ Президента Российской Федерации от 29.06.2017 № 291 "О награждении орденом Александра Невского Президента Туркменистана Бердымухамедова Г.М.". pravo.gov.ru. [dostęp 2016-05-28]. (ros.).