Gusta Dawidsohn-Dränger
Gusta Dawidsohn-Dränger, także Gusta Dawidson Draenger, Gusta Dawidsohn-Draengerowa, pseudonim Justyna (ur. 1917 w Krakowie[1], zm. listopad 1943[2]) – polska aktywistka pochodzenia żydowskiego działająca w organizacji syjonistycznej „Akiba”[1]. Podczas II wojny światowej została bojowniczką Żydowskiej Organizacji Bojowej. Była autorką jednego z pierwszych dokumentów dotyczących Zagłady Żydów – Pamiętnika Justyny, napisanego w języku polskim w 1943 roku w więzieniu przy ul. Helclów w Krakowie (będącym oddziałem kobiecym więzienia Montelupich), w którym przedstawiła walkę krakowskich Żydów z niemieckimi okupantami[3].
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1917 |
|---|---|
| Data śmierci |
listopad 1943 |
| Zawód, zajęcie |
działaczka i bojowniczka |
Życiorys edytuj
Urodziła się w rodzinie chasydzkiej z dynastii Ger. Należała do młodzieżowego ruchu B’nos Ya’akov w organizacji Agudat Israel[1]. W latach 30. była jedną z liderek młodzieżowej niesocjalistycznej organizacji syjonistycznej „Akiba”, dla której redagowała pismo „Ceirim” [Młodzi] oraz prowadziła dokumentację w Krakowie[3][4][1].
Pod koniec września 1939 roku Szymszon Dränger, jeden z młodych liderów „Akiby”, został aresztowany przez Gestapo. Obecna przy tym Gusta zażądała, by ją także zatrzymano, gdyż jest jego narzeczoną. Zostali osadzeni w obozie koncentracyjnym Troppau-Opawa, skąd zostali zwolnieni na początku 1940 roku dzięki łapówkom. Następnie pobrali się i podjęli działalność wymierzoną przeciwko okupantowi, pomimo tego, że zobowiązani byli do zgłaszania się na Gestapo trzy razy w tygodniu. Mimo zakazu spotykali się potajemnie z członkami „Akiby”. Fałszowali dokumenty, które rozprowadzali wśród członków ruchu i sprzedawali innym osobom, a uzyskane środki przeznaczali na zakup broni[2][1].
12 grudnia 1941 roku delegatura Żydowskiej Samopomocy Społecznej w Nowym Wiśniczu wystąpiła do Gestapo o zgodę na przeprowadzenie kursów rolniczych dla młodzieży żydowskiej, by możliwe było założenie farmy w Kopalinach. Zgodę uzyskała, co pozwoliło na utworzenie zakonspirowanej grupy, w skład której wchodzili: Gusta Dawidson Draenger, Szymszon Draenger (mianowany kierownikiem farmy), Juliusz Feldhorn i Józef Wulf, zatwierdzeni przez władze jako wykładowcy. Nawiązali kontakty z Żydowską Organizacją Bojową i podjęli walkę zbrojną[5]. Justyna brała istotny udział w przedsięwzięciach ŻOB w Krakowie. Zajmowała się robotą techniczną, wyszukiwała kryjówki dla bojowników, zdobywała rewolwery, towarzyszyła grupom bojowym idącym do lasu, a także brała udział w obradach komendy[6].
Niedługo po zamachu na niemiecką kawiarnię „Cyganeria” w Krakowie (22 grudnia 1942 roku[7]) został zatrzymany Szymszon Draenger (10[2] lub 18[1] stycznia 1943 roku) i osadzony w więzieniu Montelupich. Dowiedziawszy się o tym, Gusta dobrowolnie zgłosiła się na Gestapo, by móc zobaczyć męża i dzielić jego losy. Została umieszczona w oddziale kobiecym tego więzienia, w Zakładzie Helclów. Ustalili za pomocą grypsów, że w tym samym czasie podejmą próbę ucieczki. 29 kwietnia 1943 roku Szymszon zdołał zbiec z transportu więźniów prowadzonych na egzekucję, a Gusta z grupy więźniarek wyprowadzonej na ulicę pod eskortą strażników. Następnie ukrywali się w okolicach Bochni, gdzie zorganizowali nowe żydowskie grupy bojowe i redagowali konspiracyjną gazetę „Hechaluc Halochem” [Pionier w walce]. 8 listopada 1943 roku Szymszon został aresztowany w Wieliczce. Podał gestapowcom adres kryjówki żony, gdyż oboje wcześniej umówili się, że to z nich, które zostanie pojmane jako pierwsze, ujawni miejsce pobytu drugiego. Dokładna data ich śmierci nie jest znana[2][8].
Pamiętnik Justyny edytuj
Rękopis Pamiętnika Justyny powstawał w więzieniu przy ul. Helclów od stycznia do kwietnia 1943 roku[9]. Napisany został na skrawkach papieru toaletowego różnego kształtu i rozmiarów, gdyż tylko takimi dysponowała Justyna. Jego tekst pisany był ołówkiem chemicznym. Niektóre jego fragmenty, napisane innym charakterem pisma, zostały przez autorkę podyktowane współwięźniom (co potwierdziły osoby, które przeżyły wojnę), a Justyna nanosiła poprawki. Pliki skrawków były poprzegradzane przez Dawidson Draenger innymi skrawkami, dzięki czemu oddzielone zostały poszczególne rozdziały pamiętnika[9].
Pamiętnik, który Justyna zdołała przed ucieczką ukryć w piecu w blaszanym pudełku, przechowała organizacja Ichud. Bernard Johannes, znający Dawidson Draenger jeszcze z okresu przedwojennego, napisał wspomnienie pozgonne dołączone do niego[10]. Redakcji pamiętników dokonało kolegium w składzie: Michał Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf. Książka, wydana przez Wojewódzką Żydowską Bibliotekę Historyczną, ukazała się w 1946 roku w Krakowie[11]. W 1953 roku ukazało się jej wydanie w języku hebrajskim, a w 1996 roku w języku angielskim[1]. W 2022 r. pamiętnik został wznowiony na wolnej licencji przez fundację Wolne Lektury[12].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g Yael Margolin Peled: Gusta Dawidson Draenger. Shalvi/Hyman Encyclopedia of Jewish Women. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- ↑ a b c d Gusta Dränger. Archiwum ofiar terroru nazistowskiego i komunistycznego w Krakowie 1939-1956. [dostęp 2019-12-09].
- ↑ a b Pamiętnik Justyny. Krakowskie Biuro Festiwalowe. [dostęp 2019-12-09].
- ↑ Natalia Aleksiun: Agudat ha-Noar ha-Iwri „Akiba”. Polski Słownik Judaistyczny Delet. [dostęp 2021-05-06].
- ↑ Dawidsohn-Draengerowa 1946 ↓, s. 9–15.
- ↑ Dawidsohn-Draengerowa 1946 ↓, s. 16–18.
- ↑ 22 grudnia 1942 r. Zamach na niemiecki lokal rozrywkowy „Cyganeria” w Krakowie. Interia. [dostęp 2019-12-09].
- ↑ Dawidsohn-Draengerowa 1946 ↓, s. 15–19.
- ↑ a b Dawidsohn-Draengerowa 1946 ↓, s. 7.
- ↑ Dawidsohn-Draengerowa 1946 ↓, s. 7, 21–22.
- ↑ Dawidsohn-Draengerowa 1946 ↓, s. 1–6.
- ↑ Gusta Dawidsohn-Draengerowa, Pamiętnik Justyny [online], Wolne Lektury [dostęp 2023-04-04] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Gusta Dawidsohn-Draengerowa: Pamiętnik Justyny. Abba Fenichel (ilustr.). Kraków: Wojewódzka Żydowska Biblioteka Historyczna, 1946.