Gwara wrocławska
dawna gwara dialektu śląskiego języka niemieckiego
Gwara wrocławska (w gwarze Brasselsche Mundoart; niem. Breslauer Mundart, Breslauische Mundart) – dawna gwara dialektu śląskiego języka niemieckiego.
Obszar występowania edytuj
Gwara była używana we Wrocławiu. Po drugiej wojnie światowej, w efekcie wysiedlenia Niemców z okolic Wrocławia, gwara ta jest używana sporadycznie, jedynie we Wrocławiu i przez wysiedloną diasporę. Gwarze tej zagraża wymarcie.
Różnice językowe[1] edytuj
- W miejsce zwyczajnej formy zdrobnienia „chen” używano „l”. Na przykład: Bänkchen – Bänkl, Brötchen – Brötl, Gärtchen – Gärtl, Stöckchen – Steckl, Würstchen – Würschtl
- Dodawano „e” do rzeczowników, na przykład: Bank – Banke; Schrank – im Schranke
- „ü” zostało zastąpione literą „i”, na przykład: Küche – Kiche
- „rt” zostało zamienione przez „tt”, na przykład: Torte – Totte
- W wielosylabowych słowach akcent zazwyczaj padał na drugą sylabę: Adalbertstraße, Tunnel – Tunell, Karussell – Karussel
Przykładowe wyrazy i zwroty edytuj
| Gwara wrocławska | Język niemiecki lub znaczenie | Język polski |
|---|---|---|
| a wing | ein bisschen | trochę |
| Baabe | Sandkuchen | babka piaskowa |
| Bloor Hübe | Blauer Hügel (von Breslau) | Sobótka jako „niebieskie wzgórze (Wrocławia)” |
| Brassel | Breslau | Wrocław |
| Dämmert's jetzte! | Begreifst Du es jetzt endlich? | W końcu rozumiesz! |
| Einbrenne | Mehlschwitze | zasmażka |
| Gabeljerge | Gabeljürge | potocznie Fontanna Neptuna (wzniesiona w roku 1732) |
| Huxt | Hochzeit | ślub |
| Kiepe | Hut | kapelusz |
| Kließla | Kloß | kluska |
| kumm ocke | Komm doch! | No, chodź! |
| Mohbaabe | Mohnkuchen – dosł. makowiec; pogardliwe odniesienie do kobiety | |
| Oberrüben | Kohlrabi | kalarepa |
| ock(e) (Na heer ock!) | nur/bloß (Na hör bloß!) | tylko (Słuchaj tylko!) |
| Pauer | Bauer | rolnik |
| Plimpelwuscht | Blutwurst | kaszanka |
| Schläsinger | Schlesier | Ślązak |
| Streeselkucha | Streuselkuchen | ciasto z kruszonką |
| Usinger | popularne określenie Ślązaków | |
| Würger | Schal lub Krawatte | szalik lub krawat |
| Zassl | Straßenjunge | ulicznik |
| zwee | zwei | dwa |
Przykład edytuj
Ach Zutabarg! Du schiener, blooer Hübel,
Du bist urnar a Wächter uf em Turm,
Du meld'st uns iglich Guttes, iglich Übel,
Du meld'st uns Rägen, Sunneschein und Sturm.
Wie uffte ha ihch nich gelinzt aus meinem Stübel,
Nach dir gelinzt und deiner Ohnefurm:
Denn warschte bloo, do kunnt ma Rägen spieren,
Und warschte groo, do gingen ber spazieren.
Karl von Holtei, Der Zutabarg, 1827 (Zobtenberg/Ślęża)
Poeci gwary wrocławskiej edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Die Sprache von Breslauern. [zarchiwizowane z tego adresu (5 listopada 2013)]. (niem.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Die Sprache von Breslauern. breslau-wroclaw.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-25)]. – Język wrocławian (niem.)
- Wiersze Karla von Holtei w śląskich dialektach