Wikipedia

Gwiazdnica

Gwiazdnica (Stellaria L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Obejmuje 173 gatunki szeroko rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy[5]. Rośliny te występują w różnych siedliskach – w formacjach zaroślowych, trawiastych i mokradłowych[6]. Niektóre gatunki są chwastami w uprawach, zwłaszcza gwiazdnica pospolita Stellaria media. Gatunek ten ma też znaczenie użytkowe – jest rośliną jadalną (spożywany jest w Japonii i był w Starożytności w obszarze śródziemnomorskim) i leczniczą[7].

Gwiazdnica
Ilustracja
Gwiazdnica trawiasta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

goździkowate

Rodzaj

gwiazdnica

Nazwa systematyczna
Stellaria L.
Sp. Pl. 421. 1753
Typ nomenklatoryczny

Stellaria graminea[3], wcześniej Stellaria holostea L.[4][3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiaty gwiazdnicy pospolitej
Nasiona gwiazdnicy pospolitej

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

 
Gwiazdnica gajowa

Rodzaj ma charakter kosmopolityczny – ma bardzo rozległy zasięg geograficzny, przy czym najbardziej zróżnicowany jest w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej[8]. W Europie rośnie 17 gatunków, z czego w Polsce 10[9]. W Azji rosną 64 gatunki, z czego 28 jest endemitami Chin[10]. W Ameryce Północnej spotykanych jest 29 gatunków[8]. Brak jego przedstawicieli tylko na niektórych obszarach w strefie międzyzwrotnikowej – w Amazonii, w zachodniej Afryce Równikowej, na Borneo i licznych wyspach Oceanii[5].

Gatunki flory Polski[11]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[11], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[5]

Na wykazie gatunków krajowych w osobnym rodzaju ujęta jest kościenica wodna[11], współcześnie jednak włączana do tego rodzaju jako Stellaria aquatica (L.) Scop.[12][13]

Morfologia i biologia edytuj

 
Gwiazdnica błotna
 
Gwiazdnica bagienna
Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny, zwykle płożące, nagie, o pędach do 30 cm długości, rzadziej dłuższych i owłosionych[6].
Liście
Naprzeciwległe, całobrzegie[6].
Kwiaty
Białe, o 5 głęboko wciętych płatkach przez co często sprawiają wrażenie, jakby płatków było 10[14]. Kielich o 5 wolnych działkach. Pręcików 5 do 10. Zalążnia górna[6]. Słupek zwieńczony jest trzema, rzadziej czterema, a wyjątkowo (S. aquatica) pięcioma szyjkami[14].
Owoce
Torebki otwierające się 6 klapami, rozdzielającymi się zwykle na całej długości dojrzałego owocu[14].
Rodzaje podobne
Kwiaty z rodzaju rogownica Cerastium mają płatki rozcięte zwykle co najwyżej do 1/3 ich długości, 5 szyjek słupka i torebki zwykle wygięte i otwierające się tylko na szczycie 10 ząbkami. Kwiaty z rodzaju mokrzyca Minuartia mają płatki całobrzegie i ząbków na szczycie owocu tyle ile szyjek słupka – zwykle trzy. Pseudostellaria ma cechy pośrednie między Stellaria i Cerastium, wyróżnia się trzema lub mniejszą liczbą zalążków w zalążni, podczas gdy ww. rodzaje mają ich 10 i więcej[14].

Systematyka edytuj

 
Gwiazdnica blada
 
Gwiazdnica grubolistna
Homonimy[4]

Stellaria Grassé et A. C. Hollande = Astronympha Grassé, Stellaria Séguier = Callitriche Linnaeus

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie goździkowatych należy do podrodziny Alsinoideae plemienia Alsineae[15].

W obrębie plemienia rodzaj tworzy grupę siostrzaną względem kladu obejmującego rodzaje rogownica Cerastium, menchia Moenchia, mokrzycznik Holosteum i Dichodon. Podziały taksonomiczne oparte na cechach morfologicznych uznanych za diagnostyczne dla rodzajów z plemienia Alsineae, takie jak liczba znamion czy klap na otwierającym się owocu, okazały się mieć charakter sztuczny i nie odzwierciedlały relacji filogenetycznych. Analizy molekularne wykazały, że gatunek uznawany przez znaczną część XX wieku za typowy dla rodzaju – gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea usytuowany jest w pozycji bazalnej dla kladu obejmującego wszystkie wyżej wymienione rodzaje (dlatego gatunek ten przeniesiony został do rodzaju Rabelera jako R. holostea, a jako typowy dla Stellaria wybrany został S. graminea)[3][14]. Z kolei do rodzaju gwiazdnica w wyniku analiz molekularnych, potwierdzonych też wnioskami z analiz cech morfologicznych i z zakresu embriologii, włączono kościenicę wodną (Stellaria aquatica, dawniej Myosoton aquaticum). Takson ten okazał się zagnieżdżony w obrębie sekcji Petiolares, w której jest blisko spokrewniony z gwiazdnicą pospolitą Stellaria media i gajową Stellaria nemorum[14][16][17].

Wykaz gatunków[5]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. ↑ a b c Valery N. Tikhomirov. (2427) Proposal to conserve the name Stellaria (Caryophyllaceae) with a conserved type. „Taxon”. 65, 2, s. 389–390, 2016. DOI: 10.12705/652.21. 
  4. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2023-03-08].
  5. ↑ a b c d e Stellaria L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-08].
  6. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 81. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 880-881, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b John K. Morton: Stellaria. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-08-02].
  9. ↑ Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Botaniki im. Szafera, PAN, 1992, s. 277. ISBN 83-85444-06-8.
  10. ↑ Chen Shilong; Richard K. Rabeler: Stellaria Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-08-02].
  11. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 117, ISBN 978-83-62975-45-7.
  12. ↑ Stellaria aquatica (L.) Scop.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-18].
  13. ↑ Stellaria aquatica Scop.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-11-18].
  14. ↑ a b c d e f Sharples, Mathew T.; Tripp, Erin A.. Phylogenetic Relationships Within and Delimitation of the Cosmopolitan Flowering Plant Genus Stellaria L. (Caryophyllaceae): Core Stars and Fallen Stars. „Systematic Botany”. 44, 4, s. 857-876, 2019. 
  15. ↑ Genus Stellaria L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-03-08].
  16. ↑ Xubo Chen, Shiyong Meng, Quanru Liu. Numerical Taxonomic Analysis of Stellaria and Myosoton (Caryophyllaceae). „Chinese Bulletin of Botany”. 47, 3, s. 271-277, 2012. DOI: 10.3724/SP.J.1259.2012.00271. 
  17. ↑ Wang, L., Y.-Y. Zhao, J.-X. Liu. Embryology of Myosoton and Stellaria and its taxonomic significance (Caryophyllaceae). „Phytotaxa”. 306, s. 124–134, 2017. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gwiazdnica&oldid=72985414”