Wyższe naczelne
Wyższe naczelne[2] (Haplorhini) – podrząd ssaków z rzędu naczelnych (Primates) obejmujący wyraki oraz małpokształtne, czyli szerokonose małpy Nowego Świata, wąskonose małpy Starego Świata i małpy człekokształtne. W języku polskim Haplorrhini określane są jako wyższe naczelne w odróżnieniu do niższych naczelnych z kladu lemurowych (Strepsirrhini). Haplorrhini jest taksonem monofiletycznym.
| Haplorhini | |||
| Pocock, 1918[1] | |||
 Szympans | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd |
wyższe naczelne | ||
| Infrarzędy | |||
| |||
Wyższe naczelne mają pysk krótszy niż u przedstawicieli Strepsirrhini. Nozdrza nie są połączone z górną wargą. W oku występuje, nieobecny u niższych naczelnych, dołek środkowy siatkówki oka (fovea centralis), nie ma natomiast grzebienia zębowego i błony odblaskowej (tapetum lucidum). Większość prowadzi dzienny tryb życia – wyjątek stanowią ponocnice. Samice rodzą zwykle jedno młode, które przez długi czas jest zależne od matki.
Systematyka edytuj
Etymologia edytuj
Podział systematyczny edytuj
Do podrzędu należą następujące następujące współcześnie występujące infrarzędy[5][6][7][2]:
- Tarsiiformes Gregory, 1915 – wyrakokształtne
- Simiiformes Haeckel, 1866 – małpokształtne
| Haplorrhini |
| ||||||||||||||||||
Opisano również infrarząd wymarły[8]:
- Eosimiiformes Chaimanee, Chavasseau, Beard, Aung Aung Khyaw, Aung Naing Soe, Chit Sein, Lazzari, Marivaux, Marandat, Myat Swe, Rugbumrung, Thit Lwin, Valentin, Zin Maung Maung Thein & Jaeger, 2012
Rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnym z powyższych infrarzędów:
- Amamria Marivaux, Essid, Marzougui, Khayati Ammar, Adnet, Marandat, Merzeraud, Ramdarshan, Tabuce, Vianey-Liaud & Yans, 2014[9] – jednym przedstawicielem był Amamria tunisiensis Marivaux, Essid, Marzougui, Khayati Ammar, Adnet, Marandat, Merzeraud, Ramdarshan, Tabuce, Vianey-Liaud & Yans, 2014
- Aseanpithecus Jaeger, Chavasseau, Lazzari, Aung Naing Soe, Chit Sein, Le Maître, Hla Shwe & Chaimanee, 2019[10] – jednym przedstawicielem był Aseanpithecus myanmarensis Jaeger, Chavasseau, Lazzari, Aung Naing Soe, Chit Sein, Le Maître, Hla Shwe & Chaimanee, 2019
- Bugtipithecus Marivaux, Antoine, Baqri, Benammi, Chaimanee, Crochet, Franceschi, Iqbal, Jaeger, Métais, Roohi & Welcomme, 2005[11] – jednym przedstawicielem był Bugtipithecus inexpectans Marivaux, Antoine, Baqri, Benammi, Chaimanee, Crochet, Franceschi, Iqbal, Jaeger, Métais, Roohi & Welcomme, 2005
Przypisy edytuj
- ↑ R.I. Pocock. On the External Characters of the Lemurs and of Tarsius. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1918 (1), s. 1918, 53. (ang.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 35. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 116.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 221.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin: Introduction. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 22. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 26. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Y. Chaimanee,, O. Chavasseau, K.Ch. Beard, Aung Aung Khyaw, Aung Naing Soe, Chit Sein, V. Lazzari, L. Marivaux, B. Marandat, Myat Swe, M. Rugbumrung, Thit Lwin, X. Valentin, Zin Maung Maung Thein & J.-J. Jaeger. Late Middle Eocene primate from Myanmar and the initial anthropoid colonization of Africa. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 109 (26), s. 10294, 2012. DOI: 10.1073/pnas.1200644109. (ang.).
- ↑ L. Marivaux,, E.M. Essid, W. Marzougui, H. Khayati Ammar, S. Adnet, B. Marandat, G. Merzeraud, A. Ramdarshan, R. Tabuce, M. Vianey-Liaud & J. Yans. A morphological intermediate between eosimiiform and simiiform primates from the late middle Eocene of Tunisia: Macroevolutionary and paleobiogeographic implications of early anthropoids. „American Journal of Physical Anthropology”. 154 (3), s. 390, 2014. DOI: 10.1002/ajpa.22523. (ang.).
- ↑ J.-J. Jaeger, O. Chavasseau, V. Lazzari, Aung Naing Soe, Chit Sein, A. Le Maître, Hla Shwe & Y. Chaimanee. New Eocene primate from Myanmar shares dental characters with African Eocene crown anthropoids. „Nature Communications”. 10 (1), s. 1, 2019. DOI: 10.1038/s41467-019-11295-6. (ang.).
- ↑ L. Marivaux, P. Antoine, S.R.H. Baqri, M. Benammi, Y. Chaimanee, J. Crochet, D. de Franceschi, N. Iqbal, J.-J, Jaeger, G. Métais, G. Roohi & J.-L. Welcomme. Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 102 (24), s. 8436, 2005. DOI: 10.1073/pnas.0503469102. (ang.).
Bibliografia edytuj
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Haplorrhini. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 27 grudnia 2008]