Biedronka azjatycka
Biedronka azjatycka[2] (Harmonia axyridis) – pochodzący z Azji gatunek chrząszcza z rodziny biedronkowatych (Coccinellidae). Przez około 20 lat rozprzestrzenił się w obydwu Amerykach i Europie. W Polsce jest gatunkiem inwazyjnym, stwierdzonym po raz pierwszy w 2006 w Poznaniu[3]. W mediach nazywana jest też arlekinem, harlekinem (od angielskiej nazwy Harlequin ladybug).
| Harmonia axyridis[1] | |||||
| (Pallas, 1773) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
Harmonia axyridis | ||||
| |||||
Występowanie edytuj
Za naturalny zasięg występowania tej biedronki uważana jest wschodnia i środkowa Azja od Ałtaju po wybrzeża Oceanu Spokojnego i od południowej Syberii do południowych Chin. Od 1916 była wielokrotnie wprowadzona do walki z mszycami (Aphidoidea) na terenie Stanów Zjednoczonych, początkowo w Kalifornii, w 1988 w Luizjanie i w 1982 w Europie Zachodniej, gdzie była sprzedawana przez prywatne firmy. Na nowych terenach wymknęła się spod kontroli[4]. Okazała się gatunkiem bardzo ekspansywnym i szybko się rozprzestrzeniła. Stwierdzono jej pojawienie się w Ameryce Południowej i wielu krajach Europy Zachodniej, a ostatnio na południu Afryki.
Do Europy została sprowadzona po raz pierwszy w 1964 (Ukraina), a następnie w 1968 (Białoruś). W 1982 introdukowano ją we Francji[5]. Jej występowanie w Europie w warunkach naturalnych po raz pierwszy odnotowano w 1991 roku we Francji. Kolejnym krajem była Grecja (1998) oraz Belgia i Niemcy (1999)[5]. W Holandii została zaobserwowana w 2002, a w 2004 stwierdzono jej obecność w hrabstwie Essex w Wielkiej Brytanii oraz we Francji. Do krajów, w których odnotowano jej występowanie, należą: Kanada, USA, Argentyna, Brazylia, Belgia, Francja, Grecja, Holandia, Niemcy i Wielka Brytania, od 2006 także Włochy, Austria, Czechy, Polska i Dania, a od 2007 Norwegia i Szwecja.
W Polsce udokumentowano pojawienie się Harmonia axyridis we wrześniu 2006 w Poznaniu-Ogrodach i w październiku tego samego roku w Mokrzu koło Wronek, a później w Zielonej Górze, we Wrocławiu i na Mazowszu[6]. Prawdopodobnie rozprzestrzeniła się w zachodniej części Polski. Wschodnią granicą zasięgu w 2007 był Dziekanów Leśny pod Warszawą. W 2008 zaobserwowano jej masowe wystąpienia w Gdańsku[7]. Pojawiła się również na południowym wschodzie Polski – we wrześniu 2009 r. zaobserwowano ją w Lublinie a w 2010 roku odnotowano obecność w Olsztynie[8]. Pod koniec 2011 pojawiła się w masowych ilościach na Górnym Śląsku[9]. W 2020 odnotowano jej występowanie w całej Polsce[10][11].
Morfologia i ekologia edytuj
Harmonia axyridis jest biedronką średniej wielkości, o bardzo zmiennym ubarwieniu pokryw – od żółtego i pomarańczowego, przez czerwone aż do czarnego. Jej ciało jest owalne, wypukłe, o długości 5–8 mm, zbliżone wielkością do biedronki siedmiokropki (Coccinella septempunctata). Liczba kropek od 0 do 23.
Jest spotykana w różnych środowiskach, głównie na krzewach i drzewach liściastych, także na terenach zurbanizowanych. Biedronka azjatycka skutecznie ogranicza populacje mszyc, które są jej podstawowym pokarmem. W okresie około 10-dniowego rozwoju larwa zjada od 90 do 370 mszyc. Owad dorosły zjada od 15 do 65 mszyc dziennie[5]. W okresie niedoboru mszyc dietę uzupełnia innymi stawonogami, ich jajami i larwami, w tym także innych biedronek. Zjada też pyłek kwiatowy i nektar, nadgryza dojrzałe owoce. W winogronach przegryza skórkę i wchodzi do owocu. Jesienią podejmuje długodystansowe loty w poszukiwaniu miejsc do przezimowania. Podobnie jak kilka innych gatunków biedronek występujących w Polsce H. axyridis zimuje w zacisznych, ciemnych miejscach w budynkach. Jej skupiska składają się nawet z tysięcy osobników.
W sprzyjających warunkach wytwarza do 5 pokoleń w ciągu roku. Żyje przeciętnie od 30 do 90 dni, maksymalnie do 3 lat[5].
Zagrożenia edytuj
Dla rodzimych gatunków edytuj
Obserwacje przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii wskazują, że Harmonia axyridis jest gatunkiem zagrażającym rodzimym gatunkom biedronek. Są też bardzo płodne i szybko zajmują nisze dotychczas zajmowane przez lokalne biedronki. Są bardziej drapieżne, żywią się tym samym pokarmem, a ponadto zjadają jaja i larwy innych gatunków biedronek – co jest zjawiskiem powszechnym wśród biedronkowatych. Z obserwacji przeprowadzonych w Polsce wynika, że larwy biedronki azjatyckiej mogą być atakowane przez biedronkę siedmiokropkę[5].
Dla upraw edytuj
Stwierdzono żerowanie Harmonia axyridis na owocach uszkodzonych przez ptaki lub inne owady. Istnieją obawy, że biedronka nadgryzająca owoce i wnikająca do wnętrza owoców winorośli może stać się uciążliwym szkodnikiem sadów owocowych i winnic[12]. Pruszyński i Fiedler podkreślają jednak, że inne gatunki biedronek również są spotykane na dojrzałych owocach[5]. Głównym aspektem problematyczności owada jest więc jego liczebność.
Na nowo zajmowanych terenach H. axyridis praktycznie nie ma naturalnych wrogów, a walka z nią metodami chemicznymi pociągnęłaby zniszczenie populacji rodzimych gatunków biedronek.
Dla ludzi edytuj
Częściej niż w przypadku innych biedronek[5] odnotowano przypadki ukąszeń ludzi (nie są one bolesne[13]), u niektórych osób stwierdzono reakcje alergiczne dotyczące skóry i dróg oddechowych[14].
Pierwsze przypadki alergii wywołanej kontaktem z biedronką azjatycką zanotowano w 1998 r. Do kontaktu najczęściej dochodzi w warunkach domowych, albowiem jesienią grupy biedronek szukają w ludzkich domach dogodnego miejsca na odbycie zimowej hibernacji. Alergia na biedronkę pojawia się najczęściej jesienią, ale także wiosną. Uczulenie dotyczy wszystkich grup wiekowych (1-78 lat) i płci. Alergeny, oznaczone Har a 1 oraz Har a 2, są obecne w hemolimfie. Objawy nadwrażliwości obejmują: alergiczne zapalenie spojówek, astmę, pokrzywkę i obrzęk naczynioruchowy.
Na jednym z obszarów odnotowano częstość występowania u ludzi alergii na biedronkę na poziomie 10%. W pierwszej kolejności zaleca się unikania kontaktu z biedronką azjatycką, zamiast stosowania leczenia farmakologicznego. W alergicznych testach skórnych należy uwzględnić test na Harmonia axyridis dla pacjentów zamieszkałych na terenach, gdzie ta biedronka występuje[15].
Uciążliwą dla człowieka substancją wydzielaną przez stawy udowo-goleniowe biedronki jest żółta hemolimfa, a dokładniej zawarte w niej metoksypyrazyny. Wydzielina ta jest wystrzykiwana z tzw. gruczołów obronnych biedronek w przypadku zagrożenia lub przy zgnieceniu chrząszcza. Pozostawia trwałe plamy na przedmiotach[12][14]. Zdaniem Lingshuang Cai z Iowa State University skład hemolimfy jest związany z ubarwieniem danego osobnika i jest, przynajmniej częściowo, zależny od jego diety w okresie larwalnym[16].
Monitoring w Polsce edytuj
Systematyczną rejestrację rozprzestrzeniania się Harmonia axyridis w Polsce, od 2008 roku, prowadzi Centrum Badań Ekologicznych PAN.
Kontrolowanie populacji edytuj
Do tej pory zbadano liczne metody zwalczania na obszarach, na których biedronki te zostały wprowadzone i stanowią zagrożenie dla rodzimych gatunków oraz bioróżnorodności. Metody zwalczania obejmują przede wszystkim środki owadobójcze, pułapki, usuwanie skupisk chrząszczy oraz mechaniczne zapobieganie przedostawaniu się do budynków[17]. Opracowywane metody obejmują badanie naturalnych pasożytów i patogenów, w tym wykorzystanie pasożytniczych roztoczy przenoszonych drogą płciową i chorób grzybicznych[18].
Najlepsze metody radzenia sobie z Harmonia axyridis w prywatnych domach obejmują w pierwszej kolejności działania prewencyjne i uszczelnianie otworów, do których chrząszcze mogą wejść[19]. Odkurzanie osobników, które przedostaną się do środka, jest uznane za skuteczną metodę usuwania ich z domu, chociaż zaleca się wykonywać to ostrożnie, aby nie wywołać odruchowego wydzielenia żółtej hemolimfy[20].
Przypisy edytuj
- ↑ Harmonia axyridis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Daniel Kubisz: Harmonia axyridis (Pallas, 1773), biedronka azjatycka. [w:] Gatunki obce w faunie Polski [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2008-2014. [dostęp 2018-10-24].
- ↑ Przewoźny M., Barłożek Tomasz, Bunalski Marek, Harmonia axyridis (PALLAS, 1773) (Coleoptera: Coccinellidae) new species of ladybird beetle for Polish fauna, Polish Journal of Entomology 76 (3). 180. (format pdf)
- ↑ Aneta Augustyn: Atakuje biedronka ninja (to nie żart). Gazeta.pl Wrocław. [dostęp 2008-06-02].
- ↑ a b c d e f g G. Pruszyński, Ż. Fiedler. Biedronka azjatycka (Harmonia axyridis Pallas) – rzeczywistość i mity. „Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin”. 49 (4), s. 1966–1971, 2009. (pol.).
- ↑ Agresywne biedronki atakują Polskę. tvn24.pl. [dostęp 2008-06-02].
- ↑ Biedronki są zbyt blisko. Gdańsk, Gdynia, Sopot – Portal Regionalny trojmiasto.pl. [dostęp 2008-10-23].
- ↑ Czachorowski S., O gruźlicy, malarii i inwazji krwiożerczych ninja na moim balkonie [1]
- ↑ Uwaga! Atakują nas biedronki. tvn24.pl. [dostęp 2011-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 listopada 2011)].
- ↑ oprac. Urszula Ziemska: Biedronka azjatycka w Polsce. "Przy oknie potrafi się zgromadzić kilkaset". Czy te owady są niebezpieczne?. Gazeta.pl, 2020-10-23. [dostęp 2020-10-27].
- ↑ Julia Karasiewicz: Biedronka azjatycka w Polsce: to prawdziwa inwazja! Tych owadów kiedyś u nas nie było, dziś przeżywamy ich plagę. Skąd się wzięły?. Dziennik Polski, 2020-10-23. [dostęp 2020-10-27].
- ↑ a b Harmonia axyridis, Impacts. The Global Invasive Species Database. [dostęp 2008-06-02]. (ang.).
- ↑ Ewa Konarzewska-Michalak: Dr Szymon Konwerski. Bez owadów nie ma życia na Ziemi. Życie Uniwersyteckie, 2020-09-11. [dostęp 2020-10-27].
- ↑ a b Paweł Jałoszyński: Systemy obrony chemicznej chrząszczy.. Chrząszcze i motyle Polski. [dostęp 2008-06-04].
- ↑ David W Goetz, Harmonia axyridis ladybug invasion and allergy., „Allergy & Asthma”, 29 (2), s. 123-9, DOI: 10.2500/aap.2008.29.3092, PMID: 18430308 [dostęp 2008-06-05].
- ↑ Janet Raloff, Gardeners' Friend Causes a Stink, Science News z 26 kwietnia 2007. sciencenews.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-13)]. (en)
- ↑ Marc Kenis i inni, Current and potential management strategies against Harmonia axyridis, Dordrecht: Springer Netherlands, s. 235–252, DOI: 10.1007/978-1-4020-6939-0_16, ISBN 978-1-4020-6938-3 [dostęp 2021-03-16].
- ↑ Helen Elizabeth Roy i inni, Interactions between the fungal pathogen Beauveria bassiana and three species of ladybird: Harmonia axyridis, Coccinella septempunctata and Adalia bipunctata., „BioControl”, 53 (1), 2008, s. 265–276, DOI: 10.1007/s10526-007-9122-0, ISSN 1386-6141 [dostęp 2021-03-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-06].
- ↑ Biedronka azjatycka – zwalczanie inwazji i sposoby na pozbycie się plagi – Odstraszacze ptaków, kun i szkodników [online] [dostęp 2021-03-16] (pol.).
- ↑ Multicolored Asian Lady Beetle [online], ohioline.osu.edu [dostęp 2021-03-16] (ang.).
Bibliografia edytuj
- Strona internetowa Centrum Badań Ekologicznych PAN [dostęp 2 czerwca 2008]
- Harmonia axyridis. The Global Invasive Species Database. [dostęp 2008-06-02]. (ang.).
- Adriaens et al., 2003, The Multicoloured Asian Ladybird Harmonia axyridis Pallas (Coleoptera : Coccinellidae), a threat for native aphid predators in Belgium? Belg. J. Zool., 133 (2) : 201-87 (format pdf) (en)
- Koch, R.L., 2003. The multicolored Asian lady beetle, Harmonia axyridis: A review of its biology, uses in biological control, and non-target impacts. Journal of Insect Science. insectscience.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-24)]. (en)
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia w Atlasie Chrząszczy Polski
- Krzysztof Kołątaj. Biedronka azjatycka. „Edukacja Biologiczna i Środowiskowa”, s. 25-30, 2014. Instytut Badań Edukacyjnych. ISSN 1643-8779.