Wikipedia

Hełmiatka różowodzioba

gatunek kaczki

Hełmiatka różowodzioba[3] (Netta peposaca) – gatunek dużego ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Występuje w środkowej i południowej części Ameryki Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Hełmiatka różowodzioba
Netta peposaca[1]
(Vieillot, 1816)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Aythyini

Rodzaj

Netta

Gatunek

hełmiatka różowodzioba

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Systematyka edytuj

Gatunek został opisany w 1816 przez francuskiego przyrodnika Louisa Jeana Pierre’a Vieillota pod nazwą Anas peposaca. Okazy typowe pochodziły z Buenos Aires oraz z Paragwaju[4][5]. Niekiedy umieszczana w monotypowym rodzaju Metopiana. Gatunek ma wyraźną tendencję do krzyżowania się z hełmiatką oraz innymi grążycami z rodzaju Netta[4]. Mieszańce są zdolne do rozrodu. Hybrydy tworzy także z niespokrewnionymi gatunkami, jak kaczki z rodzaju Anas, drzewicami białolicymi, karolinką oraz dziwonosem[6]. Gatunek monotypowy, brak podgatunków[4][7][8].

Znaczenie nazwy edytuj

Nazwa rodzajowa Netta pochodzi od greckiego słowa oznaczającego kaczkę[9], a peposaca pochodzi od nazwy tej kaczki w języku guarani – Ihpé pepó-sakâ[10]. Polska nazwa nawiązuje do różowego dzioba tego ptaka.

Charakterystyka edytuj

 
Samiec w locie

Ogólna długość ciała wynosi 49–56 cm[6][11]. Skrzydło ma długość 228–245 mm, dziób 61–66 mm, a sam tułów 41–56 cm. Masa ciała wynosi około jednego kilograma[12]. Ogon u samca ma długość 60–69 mm, u samicy zaś 62–76 mm[11].

Obie płcie charakteryzują się pomarańczowymi nogami i szarobrązowymi sterówkami. Występuje bardzo wyraźny dymorfizm płciowy. Dziób samca ma na początku zgrubienie, które jest różowe; różowy pasek biegnie także przez środek, a reszta jest biała. Ma on żółte tęczówki. Kształt dzioba samicy jest bardziej typowy, bez paska przez środek i z szarą resztą. Ma ona czarne tęczówki. U obu płci dziób czarno zakończony. Samiec ma fioletowo opalizujące, czarne głowę i pierś. Spód ciała, z wyjątkiem białych pokryw podogonowych, brudnobiały w delikatne, czarne prążki. Wierzch ciała jest natomiast ciemnoszary w białe prążki. Lotki białe z czarnymi końcówkami. Samice o ciemnobrązowym wierzchu ciała, z białymi znaczeniami przy karku i dziobie. Poza tym całe rudobrązowe, z wyjątkiem białych pokryw podogonowych.

Młode ptaki przypominają samice, lecz mają ciemniejsze dolne partie ciała i szarożółte nogi. Pisklęta po wykluciu na wierzchu są jasnobrązowe, a na spodzie ciała jaskrawożółte. Mają szaroniebieski dziób i szare nogi[6].

Występowanie edytuj

Hełmiatka różowodzioba występuje w środkowej i południowej części Ameryki Południowej. Część populacji wędrowna. Ptaki osiadłe zasiedlają centralną część Chile, Boliwię, Paragwaj[4] oraz północną Argentynę i Urugwaj, bardzo rzadko spotyka się je na południu Brazylii. Populacja z południowej Argentyny na zimę migruje na północ[13]. Zasięg występowania szacowany jest na około 7 740 000 km²[14]. Siedliskiem są różnego rodzaju bagna pokryte gęstą, unoszącą się roślinnością. Spotykana także na płytkich jeziorach, które przekraczają powierzchnią 8 ha[6][2]. Zazwyczaj spotykana na wysokości do 3000 m n.p.m.[15]

Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wymienia ją na liście gatunków stwierdzonych w Polsce, lecz nie zaliczonych do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny)[16].

Pożywienie edytuj

Netta peposaca zdobywa pożywienie zanurzając głowę oraz przewracając się do góry nogami tak, że wystaje jedynie tylna część ciała (podobnie, jak czynią to łabędzie nieme). Czasami żeruje także na lądzie. Rzadko nurkuje[6]. Pożywienie stanowią małe korzonki, wegetatywne części roślin wodnych[15], niewielkie ryby, małe owady oraz ślimaki (ampularie). Żołądek pewnego samca złapanego w październiku zawierał 60% pokarmu zwierzęcego i 40% pokarmu roślinnego.

Tryb życia i zachowanie edytuj

Głos edytuj

Odgłosy wydawane przez samca nie są efektowne i głośne, słychać je jedynie z małej odległości. Jest to mruczące lub ochrypłe „kah-h-h”. Samce cechują się bardzo dużą tchawicą, o długości dochodzącej do 22 cm. Jej środkowa część jest wyeksponowana, o kulistym kształcie, długim na 3 cm i szerokim na 2,5 cm. Podobna jej budowa spotykana jest u uhli (Melanitta fusca) i kamieniuszki (Histrionicus histrionicus).

Relacje z innymi gatunkami edytuj

Hełmiatki różowodziobe często są gospodarzami pasożytek[17]. W 1920 roku E. Gibson wspomniał o tworzeniu mieszanych stad z podgatunkiem spinicauda rożeńca żółtodziobego na jesieni, a także o rzekomym pasożytowaniu na gniazdach.

Lęgi edytuj

Lęgi wyprowadza zależenie od regionu. Ptaki w Paragwaju gniazdują od stycznia do marca, pozostała część populacji w październiku i w listopadzie. Zaloty nie wyróżniają się żadnymi szczególnymi pozami. Ptak sezonowo monogamiczny. Gniazdo znajduje się na brzegu roślinności porastającej staw, ma puszystą wyściółkę i wystaje 6 cali (około 15 cm) nad powierzchnię wody. Buduje je pojedynczy ptak albo luźna grupa. Samica składa 8–12 kremowych do zielonkawych jaj, mają one wymiary 58×42,8 mm[18]. W przypadku zniszczenia lęgu (lęgów) może znosić nawet do 30 jaj. Znajdowano je także w obcych gniazdach, m.in. różnych łysek, łabędzi i mewy patagońskiej. W trakcie inkubacji zajmuje się nimi wyłącznie samica. Pisklęta wykluwają się synchronicznie i ważą wtedy około 32,8 g[19]. Po wykluciu podążają za samicą. Są w pełni opierzone po około 50–75 dniach.

Status edytuj

IUCN uznaje hełmiatkę różowodziobą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji szacuje się na około milion osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[2].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Netta peposaca, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c Netta peposaca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Anatinae Leach, 1820 - kaczki (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-13].
  4. ↑ a b c d Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Rosy-billed Pochard (Netta peposaca). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-13].
  5. ↑ Nouveau dictionnaire d'histoire naturelle, appliquée aux arts, à l'agriculture, à l'économie rurale et domestique, à la médecine, etc, t. 5, Paryż 1816, s. 32 (fr.).
  6. ↑ a b c d e Debra Bourne: Netta peposaca – Rose-billed Pochard. [w:] Wildpro - the electronic encyclopaedia and library for wildlife [on-line]. [dostęp 2019-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-13)]. (ang.).
  7. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-13]. (ang.).
  8. ↑ Denis Lepage: Hełmiatka różowodzioba (Netta peposaca). Avibase – Światowa baza danych ptaków. [dostęp 2021-09-08].
  9. ↑ Netta, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-01-26] (ang.).
  10. ↑ peposaca, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-01-26] (ang.).
  11. ↑ a b Emmet Reid Blake: Manual of Neotropical Birds: Spheniscidae (penguins) to Laridae (gulls and Allies). Chicago: Chicago Press, 1997, s. 248. ISBN 0-226-05641-4.
  12. ↑ John Barnard Dunning: CRC handbook of avian body masses. Boca Raton: CRC Press, 2008, s. 44. ISBN 1-4200-6444-4.
  13. ↑ Arthur Grosset: Rosy-billed Pochard Netta Peposaca. Arthur Grosset's Birds, 2004. [dostęp 2010-07-19]. (ang.).
  14. ↑ Rosy-billed Pochard Netta peposaca. Birdlife International. [dostęp 2019-10-06]. (ang.).
  15. ↑ a b Netta peposaca (Rosy-Billed Pochard). ZipcodeZoo. [dostęp 2010-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)]. (ang.).
  16. ↑ Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-01-26].
  17. ↑ J. Boss, A. Fraser: Heteronetta atricapilla. (On-line) Animal Diversity Web, 2006. [dostęp 2010-07-19]. (ang.).
  18. ↑ Hartmut Kolbe: Die Entenvögel der Welt. Stuttgart: Ulmer Verlag, 1999, s. 264. ISBN 3-8001-7442-1.
  19. ↑ Janet Kear: Ducks, Geese and Swans. Nowy Jork: Oxford University Press, 2005, s. 635. ISBN 0-19-854645-9.

Bibliografia edytuj

  • John Charles Phillips: A Natural History of the Ducks. Toronto: 1986, s. 114–120. ISBN 0-486-25142-X.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hełmiatka_różowodzioba&oldid=73402389”