Heinrich Graetz
Heinrich Graetz (ur. jako Tzvi Hirsh Graetz 31 października 1817 w Książu Wielkopolskim, zm. 7 września 1891 w Monachium) – niemiecki historyk i twórca szkoły historycznej. Uczony pochodzenia żydowskiego, profesor, autor pierwszej syntetycznej historii Żydów od czasów biblijnych do czasów mu współczesnych. Dzieło to w jedenastu tomach ukazało się w latach 1853–1876.
Heinrich Graetz, ok. 1885 | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
profesor nauk humanistycznych | |
Specjalność: historia Żydów | |
Doktorat | |
Profesura | |
Uczelnia |
Życiorys
edytujBył synem szojcheta (rytualnego rzeźnika żydowskiego, wykonującego szechitę)[1]. Jako młody człowiek pobierał nauki w jesziwie w Wolsztynie[2]. Później próbował dostać się na uniwersytet w Pradze, ale nie uzyskał tam prawa pobytu; wrócił więc do Prus, gdzie od 1837 do 1840 mieszkał i pobierał nauki u ortodoksyjnego rabina Samsona Hirscha w Oldenburgu; potem przez dwa lata (1840–1842) był nauczycielem w Ostrowie Wielkopolskim[3]. W październiku 1842 rozpoczął studia we Wrocławiu. W 1845 uzyskał doktorat na uniwersytecie w Jenie[4].
We Wrocławiu pozostał do 1848, kiedy zachęcony przez przyjaciół przeniósł się – zatrzymawszy się przez pewien czas w Mikulovie – do Wiednia, gdzie zamierzał jako dziennikarz spożytkować swoje dotychczasowe doświadczenia. W Mikulovie jednak, gdzie przebywał jego patron z czasów Oldenburga, rabi Hirsch, zaproponowano mu pracę nauczyciela w szkole żydowskiej, a w 1850 – naczelnego nauczyciela w niedalekim południowomorawskim mieście Brzecław. Tam poznał Marie Monasch z Krotoszyna, którą poślubił w październiku 1850. W 1852 przeniósł się do Berlina, a stamtąd – w 1854 na wrocławski uniwersytet, gdzie pozostał zatrudniony na stałe aż do śmierci (uzyskując tu w 1869 tytuł profesora[5]). Od 1854 wykładał także w Żydowskim Seminarium Teologicznym we Wrocławiu[6]. W 1854 r. z sukcesem negocjował w Trieście zakup dla biblioteki tego Seminarium cennej kolekcji ksiąg żydowskich Saravala[7][8].
Heinrich Graetz był ojcem czterech synów i jednej córki. Lato 1891, spędzał – jak miał to od kilku lat w zwyczaju – w uzdrowisku w Karlowych Warach. Odczuł tam jednak symptomy choroby serca, przerwał więc pobyt i pojechał do jednego z synów, profesora uniwersytetu w Monachium Leo Graetza. Nie udało się jednak zapobiec pogarszaniu się jego stanu zdrowia i tam zmarł. Pochowany jest na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu[9].
Poglądy
edytujHeinrich Graetz był przedstawicielem nurtu myślicieli potępiających kabalistyczną tradycję żydowską (Lauric Kaballah), powszechną zwłaszcza wśród rabinów na ziemiach polskich. Nakazywała ona takie działania, które zmierzały – według jej wyznawców – do umożliwienia przybycia Odkupiciela, Mesjasza. Graetz dowodził, że postępowanie w myśl zaleceń tej tradycji szkodzi mieszkającym wśród chrześcijan Żydom. Statut kaliski wydany w 1264 przez Bolesława Pobożnego zapewniał żydowskiej mniejszości bardzo dużą autonomię, w ramach której oni sami zobowiązani byli do przestrzegania praw zapisanych w Talmudzie. Graetz wykazywał, że częsta u rabinów skłonność do talmudycznej praktyki analizowania najdrobniejszych aspektów każdego problemu i „rozszczepiania włosa na czworo” wywołuje silny sprzeciw otoczenia, że jeszcze gorzej Żydom służy zwyczaj – jak sam to sformułował – „przekręcania faktów, chytrego mamienia ludzi” oraz „szukania przyjemności i poczucia wyższości z udanych oszustw”. Pisał m.in.: „Rzetelność i prawość nie wiedzieć gdzie się u wielu podziały (...) Tłum przyswoił sobie tę krętą dialektykę szkół talmudycznych i posługiwał się nią do wyprowadzenia w pole mniej sprytnych osobników. Co prawda, trudno było zażyć z mańki kutych na cztery nogi współwyznawców, ale świat nieżydowski, z którym obcowali, poczuł ku swojej szkodzie tę przewagę pomysłowego ducha Żydów polskich”[10][a].
Graetz w swych rozważaniach był dość konserwatywny i – z dzisiejszego punktu widzenia – często powtarzał stereotypowe poglądy ówczesnych Żydów niemieckich. Jego przemyślenia jednak do dziś często bywają cytowane w dyskusjach na tematy religii i współistnienia ze sobą kultur chrześcijańskiej i judaistycznej.
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Budzyń 2010 ↓, s. 75.
- ↑ Budzyń 2010 ↓, s. 76.
- ↑ Witold Banach , Kroniki literackie prowincji: historie prawdziwe, prawdopodobne, prawie zmyślone, Biblioteka Ostrowska, Poznań : Ostrów Wielkopolski: Wydawnictwo Poznańskie ; Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, 2016, s. 45-50, ISBN 978-83-7976-582-9 [dostęp 2023-12-20] .
- ↑ Budzyń 2010 ↓, s. 79.
- ↑ Budzyń 2010 ↓, s. 82.
- ↑ Łagiewski 1997 ↓, s. 63.
- ↑ Strona Uniwersytetu Wrocławskiego o Saravalu i jego kolekcji [1]
- ↑ Włodarczyk T., Kichler J., 2016: Przewodnik po żydowskim Wrocławiu. Wyd. Wrocław miasto spotkań i Tow. Społ.-Kulturalne Żydów w Polsce, str. 41
- ↑ Budzyń 2010 ↓, s. 83.
- ↑ Marek Mojsiewicz: Czy polscy Żydzi potępią żydowskiego rasistę i ksenofoba?. salon24, 2019-03-12. [dostęp 2023-01-14]. (pol.).
- ↑ Heinrich Graetz „Historia Żydów”, Warszawa 1929, tom VIII, s.366-367
Bibliografia
edytuj- Maciej Łagiewski: Życie religijne gminy żydowskiej we Wrocławiu. W: Portret wrocławskich duchownych. Muzeum Historyczne we Wrocławiu, 1997.
- Krzysztof Budzyń. Profesor Heinrich (Tswi Hirsch) Graetz (1817-1891). „Śremski Notatnik Historyczny”. 5, 2010. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- ISNI: 0000000081509669
- VIAF: 71431102
- LCCN: n50037058
- GND: 118541293
- LIBRIS: vs687g4d18psccs
- BnF: 12167875n
- SUDOC: 03021596X
- NLA: 35138713
- NKC: skuk0002721
- BNE: XX4579893
- NTA: 071608567
- BIBSYS: 99039587
- CiNii: DA0252769X
- Open Library: OL2438214A
- PLWABN: 9810603707805606
- NUKAT: n96610046
- J9U: 987007262077105171
- PTBNP: 89405
- CANTIC: a11895500
- LNB: 000115753
- NSK: 000728277
- CONOR: 124528483
- ΕΒΕ: 140666
- LIH: LNB:V*376728;=BT