Helena Rudzińska z Latkowskich (ur. 20 czerwca 1909 w Moskwie, zm. 27 listopada 1984 w Warszawie) – polska nauczycielka i publicystka, uczestniczka powstania warszawskiego.

Helena Rudzińska
Helena Latkowska-Rudzińska
Czarna Helka, Hela, Dorota
Ilustracja
Helena Latkowska (ok. 1930)
porucznik czasu wojny porucznik czasu wojny
Data i miejsce urodzenia

20 czerwca 1909
Moskwa

Data i miejsce śmierci

27 listopada 1984
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1939–1944

Siły zbrojne

ZWZ-AK

Jednostki

Zagroda (KG AK) Batalion Rum

Stanowiska

kierowniczka działu technicznego w Wydziale Łączności z Zagranicą Zagroda (KG AK)

Główne wojny i bitwy

Obrona Warszawy (1939)
powstanie warszawskie

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi Warszawski Krzyż Powstańczy Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
ul. Piękna (wówczas Piusa XI) w czasie walki o małą PAST-ę; w pobliżu domu nr 22)

Życiorys edytuj

Helena z Latkowskich Rudzińska urodziła się w Moskwie, w patriotycznej rodzinie Michała, chirurga-ortopedy, działacza niepodległościowego i pułkownika Wojska Polskiego; przed odzyskaniem niepodległości lekarza ziemskiego w Kościechowicach (gub. mohylewska), oraz Julii z Czyżów, bibliotekarki. Miała starszą siostrę Julię i młodszego brata Michała (ur. 1911)[1].

Zmarła w 1984 roku. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[2] (kwatera B37-1-22[3]).

Okres przed II wojną światową edytuj

W 1918 roku rodzina zamieszkała w Warszawie, przy ul. Pięknej 22 m. 23. Helena skończyła Gimnazjum Żeńskie Anny Jakubowskiej[4] przy Placu Trzech Krzyży 1[5][6]. Po maturze (1931) rozpoczęła naukę na pierwszym kursie Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa (zobacz – historia ASP) oraz w Państwowym Instytucie Robót Ręcznych, a w 1933 roku – na Studium Pedagogicznym przy Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego (później – Wydział Pedagogiczny UW[7]).

Studia skończyła w 1934 roku, po czym rozpoczęła pracę pedagogiczną w Gimnazjum i Liceum Żeńskim Fundacji im. Wandy z Posseltów Szachtmajerowej. Zdała egzamin państwowy dla nauczycieli szkół średnich (1936). Uzyskała stopień instruktora modelarstwa lotniczego (1933) i modelarstwa okrętowego (1939) na kursach organizowanych przez Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Ligę Morską i Kolonialną. W 1939 roku prowadziła w szkole, poza regularnymi lekcjami, zajęcia dotyczące przygotowania masek przeciwgazowych[2].

Okres II wojny światowej edytuj

W czasie okupacji niemieckiej Helena Latkowska nadal przebywała w Warszawie. Uczestniczyła w tajnym nauczaniu, zorganizowanym przez szkołę i działała w ZWZ. Została zaprzysiężona w styczniu 1940 roku. Przysięgę odebrała Emilia Malessa ps. „Marcysia”, odpowiedzialna w ZWZ za łączność z zagranicą. Wydział Łączności z Zagranicą Komendy Głównej ZWZ-AK (kryptonimy Wydziału: Zenobia Łza, Załoga, Zagroda), którym kierowała „Marcysia”, zapewniał łączność pocztowo-kurierską ze sztabem Naczelnego Wodza, rządem polskim w Londynie i ośrodkami emigracyjnymi w różnych krajach Europy[2][8].

Działalność Heleny Latkowskiej w komórce „Marcysi” rozpoczęła się od przygotowywania przesyłek dla kurierów w punkcie kontaktowym w rodzinnym domu na Pięknej, wkrótce jednak była zmuszona zmienić nazwisko i adres – przeniosła się na ul. Padewską 5 jako Żukowska. W nowym mieszkaniu zorganizowano archiwum Wydziału Łączności i pracownię „wycieniania” przesyłanych filmów[9][a]. W końcu 1940 roku „Heli” powierzono funkcję kierowniczki działu technicznego (zadania: przygotowanie poczty kurierskiej, w tym kontakt z szyfrantami, organizacja skrytek i pracowni fotograficznych, prowadzenie archiwum poczty), a w 1941 roku została zastępczynią kierowniczki Wydziału.

14 września 1943 roku zawała małżeństwo z Andrzejem Rudzińskim, również żołnierzem AK.

 
Warszawiacy oczekujący na selekcję w Dulag 121 Pruszków.

Na początku 1944 roku w kierownictwie „Zagrody” znalazł się agent Gestapo (ps. Jarach) – nastąpiły aresztowania, osoby zdekonspirowane wyjechały poza Warszawę. Helena Rudzińska nie została rozpoznana i nadal, w znacznie osłabionym zespole, prowadziła dział łączności. Po wybuchu powstania była kierownikiem łączników oraz zastępcą kierownika kancelarii batalionu szturmowego kpt. Kazimierza Bilskiego. Niedługo przed kapitulacją zachorowała na tyfus. Wyjechała z Warszawy wraz z ludnością cywilną (z matką, siostrą i jej córkami), poprzez obóz w Pruszkowie[2][b].

Po kilku miesiącach ukrywania się we wsi Błotna koło Koniecpola nawiązała w Krakowie kontakt z „Marcysią”. Została zwolniona z przysięgi i wróciła do Warszawy[2].

Za działalność w Armii Krajowej Helena Rudzińska otrzymała stopień porucznika czasu wojny.

Okres powojenny edytuj

 
Grób Andrzeja i Heleny Rudzińskich na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

W latach 1945–1947 Helena Rudzińska pracowała w Zarządzie Miejskim Warszawy jako zastępca kierownika Wydziału Opieki nad Matką i Dzieckiem (Resort Zdrowia i Opieki Społecznej), potem przestała pracować zawodowo. Zajmowała się dzieckiem oraz intensywnie dokumentowała historię Powstania, a zwłaszcza działalności Wydziału Łączności z Zagranicą. Napisała m.in.[2]:

  • artykuły w czasopismach „Słowo Powszechne” (1976), „Stolica” (1977), „WTK” (1979),
  • rozdział „Kierunek Południowy” w pracy Łączność. Dywersja. Sabotaż. Kobiety w Armii Krajowej (Londyn 1985),
  • książkę: Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944. Odcinek Południe (wyd. 1985, po śmierci autorki)[10].

Ordery i odznaczenia edytuj

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Wycienianiem nazywano obróbkę filmów, zmierzającą do otrzymania filmu jak najcieńszego, bez utraty czytelności tekstu lub obrazu. Równocześnie musiała być zachowana taka wytrzymałość, aby było możliwe np. zwinięcie filmu i jego umieszczenie w skrytkach, np. między warstwami papierosowej cygarniczki. Różnorodne przesyłki tego rodzaju przygotowywał w Zalesiu Dolnym Wacław Radwan (ps. „Profesor”), artysta grafik, profesor ASP [Helena Rudzińska, „Na kurierskich szlakach”].
  2. Andrzej Rudziński został jeńcem w Oflag VII A Murnau (wrócił do Warszawy w 1945 roku), Emilia Malessa uciekła z transportu do obozu.

Przypisy edytuj

  1. Michał Latkowski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-12].
  2. a b c d e f g Andrzej Przewoźnik: Helena Rudzińska. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXIII/1 (zeszyt 136): Rudowski Jan – Rustejko Józef. Wrocław Warszawa Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, 1991, s. 8.
  3. Kwatera: B 37 Rząd: 1, Grób: 22: Andrzej Rudziński, Helena Rudzińskia. [w:] Wyszukiwarka; Cmentarz Wojskowy [on-line]. Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Warszawie. [dostęp 2020-03-08].
  4. Wanda Terlecka: Jakubowska Anna (1875–1948). W: Polski Słownik Biograficzny. T. X (1962–1964). Wrocław Warszawa Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, 1962–1963, s. 380.
  5. Aneta Ignatowicz: Tajna oświata i wychowanie w okupowanej Warszawie: warszawskie Termopile 1939 – 1945. Bellona, 2009, s. 67.
  6. Charles: Juncture of plac Trzech Krzyży and Bracka Street; Plaque for Anna Jakubowska on plac Trzech Krzyży. [w:] Zdjęcia [on-line]. www.flickr.com, 22 czerwca 2014. [dostęp 2014-12-17].
  7. Dzieje Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego. [w:] Strona internetowa Wydziału Pedagogicznego UW [on-line]. www.pedagog.uw.edu.pl. [dostęp 2011-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-27)].
  8. Helena Rudzińska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-12].
  9. Helena Latkowska-Rudzińska. Na kurierskich szlakach – Technika pracy. „Słowo Powszechne”, s. 3 4, 1976. Stowarzyszenie „Pax”. (pol.). 
  10. Latkowska-Rudzińska, Helena (1909–1984): Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944 (ISBN 8300006729). Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1985. [dostęp 2011-10-30].
  11. Powstańcze Biogramy - Helena Rudzińska, www.1944.pl [dostęp 2019-10-19] (ang.).
  12. M.P. z 1939 r. nr 155, poz. 367 „za zasługi na polu pracy społecznej”.