Wikipedia

Helena Semadeni

Helena Semadeni z domu Haberkant (ur. 15 marca 1868 w Dąbiu, zm. 24 września 1948 w Gdańsku) – polska nauczycielka, założycielka i przełożona Zakładu Naukowego Żeńskiego Heleny Semadeni w Kaliszu, do którego m.in. w latach 1901–1904 uczęszczała Maria Dąbrowska.

Helena Semadeni
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

15 marca 1868
Dąbie

Data i miejsce śmierci

24 września 1948
Gdańsk

Miejsce spoczynku

cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie

Zawód, zajęcie

nauczycielka

Miejsce zamieszkania

Konin, Kalisz, Warszawa

Narodowość

polska

Stanowisko

przełożona pensji w Koninie i potem w Kaliszu

Rodzice

Jan Adam Haberkant,
Helena z Tydelskich

Małżeństwo

Władysław Semadeni

Dzieci

Irena Semadeni-Elliott,
Tadeusz Semadeni

Adam Haberkant (1829–1905)

Szkoła i jej nauczyciele zostali sportretowani w powieści Noce i dnie (1931–1934) Dąbrowskiej; małżonkowie Semadeni występują tam pod fikcyjnym nazwiskiem Wenorden.

Życiorys edytuj

Ojcem Heleny Semadeni był Adam Haberkant (Jan Adam Haberkant)[a], który urodził się 25 grudnia 1829 w Warszawie jako syn cukiernika Jana Haberkanta i Antoniny ze Świnarskich[1]. Studiował teologię w Dorpacie w latach 1849–1854. W 1858 r. został pastorem w Łomży. Był polskim patriotą i wygłaszał kazania popierające powstanie styczniowe, za co został wywieziony w 1863 r. na zesłanie do guberni penzeńskiej w Rosji. Wskutek wstawiennictwa Konsystorza Kościoła Ewangelickiego pozwolono mu powrócić po dwóch latach zesłania, nie odzyskał już jednak pełnego zdrowia. Został pastorem w Dąbiu nad Nerem (1865–1872), a później aż do śmierci w 1905 r. był pastorem w Kaliszu. Jego żona Helena (1844–1916) była córką Jana Bogumiła Tydelskiego, pastora z Włocławka[2][3][4]. Małżonkowie Haberkant byli pierwowzorami starszych pastorostwa Wenorden w książce Noce i dnie[b].

Młodszą siostrą Heleny była Wanda Haberkantówna, dr chemii, przyrodniczka, działaczka oświatowa[6].

 
Helena i Władysław Semadeni ok. 1895 r.

W 1883 r. Helena ukończyła rządowe gimnazjum rosyjskie w Kaliszu[7]. W 1894 r. wyszła za mąż za Władysława Semadeniego, pastora ewangelicko-reformowanego w Żychlinie koło Konina. W latach 90. XIX wieku prowadziła pensję[c] w Koninie; nauczycielkami były tam m.in. Wanda Haberkantówna[6][8] oraz Stefania Łucja Esse[9]. Później działała w Kaliszu[d]. W 1909 r. przeniosła się za mężem z Kalisza do Warszawy. Została pochowana na Cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie(kwatera L-1-3)[10]

 
Grób Semadenich na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie
 
Oficyna domu przy ul. Babinej 2.
Na tablicy wmurowanej na lewo od wejścia napisane jest:
W TYM DOMU MIEŚCIŁA SIĘ PENSJA HELENY SEMADENIOWEJ,
DO KTÓREJ W LATACH 1901–1904 UCZĘSZCZAŁA AUTORKA NOCY I DNI
MARIA DĄBROWSKA

Pensja w Kaliszu edytuj

W 1901 r. Helena Semadeni przeniosła swą szkołę do Kalisza, zakładając 4-klasową[e] pensję przy ul. Babinej 2[12][13], przekształconą w 1907 r. w 7-klasowe gimnazjum żeńskie. Jako córka zesłańca zdawała sobie sprawę, że przy wychowywaniu młodzieży w duchu mądrego patriotyzmu podstawową rolę będą odgrywać matki, a więc odpowiednie kształcenie dziewcząt z klasy średniej jest szczególnie ważne dla społeczeństwa. Po latach Maria Dąbrowska wspominała:

Uczyłam się tam w polskiej szkole. Nie znałam patriotyzmu pojętego jako nienawiść i bunt. Uczucia te obowiązywały mnie jedynie na lekcjach historii Polski. Poza tym w szkole naszej Polska zdawała się być już dawno niepodległa. Wszystko tchnęło tam życzliwością do świata, do ludzi, do życia. Uczucia te owładnęły także i mną, a owładnęły z tym większą łatwością, że byłam do nich z natury usposobiona[14][15].
 
Pieczątka pensji odbita
na egzemplarzu książki

W powieści Noce i dnie Maria Dąbrowska opisała pensję Heleny Semadeni, nauczycielki oraz życie uczniów, a nazwisko Wenorden (Heleny Semadeni i jej męża) przewija się przez wszystkie tomy. Pisała m.in.:

Całe życie umysłowe Kalińca zawsze się koło nich [rodziny Wenordenów] skupiało. Prenumerowali przynajmniej z dziesięć pism angielskich, francuskich, rozmaitych[16].
Państwo Wenordenowie […] byli tak zaprzątnięci sprawami zarządu szkoły, że spóźniali się na lekcje. […] prowadzenie pensji wymagało niemałych trudów. […] długi, spłaty, weksle. […] trzeba zabiegać o względy rządowego inspektora, by nie przychodził albo przyszedłszy patrzył na różne rzeczy przez palce. Pan Wenorden pomagał żonie z całej siły we wszystkim […] dziewczęta pasjami lubiły lekcje przełożonych, gdyż umieli oni w swoje skrócone godziny wnieść dużo życia, wzbudzić zachwyt i ciekawość dla wykładanych przedmiotów[17].
W szkole pani Wenordenowej nie uczono patriotyzmu pojętego jako nienawiść, nie odczuwano tam zresztą prawie niewoli, żaden ucisk bowiem nie jest w stanie przeniknąć do wszystkich bez wyjątku środowisk. Korzystając z ze skromnej na krótką metę swobody też tam raczej życzliwość i zrozumienie dla ludzi, narodów, światów[18].

Uwagi edytuj

  1. ↑ W drzewie rodowym wykonanym przez jego wnuka Tadeusza Semadeniego podane jest pojedyncze imię Adam. To samo imię pojawia się w wielu opisach jego działań w Łomży i w Kaliszu, w innych zaś źródłach podawane jest Jan Adam. W bazie nekrologi-baza.pl znajdują się: Haberkant Adam oraz Haberkant Jan Adam, obaj z tą samą datą śmierci 12 sierpnia 1905.
  2. ↑ Dąbrowska opisała Adama następująco: Starszy pan był bardzo otyły, ale jego pulchne usta i żółte oczy, z których jedno miało siwą rzęsę, odznaczało się przyjemnym wyrazem, zwłaszcza gdy się uśmiechał, co czynił prawie bez ustanku[5].
  3. ↑ Pensja w owych czasach to była szkoła o całkiem poważnym charakterze i poziomie nauczania, uzupełniająca wcześniejszą elementarną edukację domową. Przeznaczona była dla dziewcząt z wyższych warstw społecznych, często z internatem. Historyczne informacje o szkołach i pensjach żeńskich w Królestwie Polskim omawia Ewa Andrysiak, Zakład Naukowy Żeński Heleny Semadeniowej w Kaliszu i jego znaczenie dla kształcenia kobiet, [w:] K. Walczak (red.), Pięćset lat reformacji na Ziemi Kaliskiej, Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 18 (2018), s. 171–188.
  4. ↑ W tygodniku Życie Kalisza nr 30 z 20 IX 2017 można przeczytać, że po 1905 r. wraz z liberalizacją polityczną przyszła też możliwość samoorganizacji emancypantek w Kaliszu. W grudniu tego roku powstał Związek Pracy Kobiet. Pierwszą przewodniczącą została właścicielka pensji Helena Semadeni, http://www.zyciekalisza.pl/index.php?str=82&id=87533 [dostęp 2017-09-21].
  5. ↑ Te 4 klasy odpowiadały czterem pierwszym klasom rosyjskiego rządowego gimnazjum. Maria Szumska, która w wieku 12 lat rozpoczęła naukę w klasie II pensji Heleny Semadeni, po ukończeniu tam klasy IV rozpoczęła naukę w V klasie rosyjskiego żeńskiego gimnazjum[11].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Życie Adama Haberkanta opisuje K. Walczak, Pastor Adam Haberkant i jego działalność na Ziemi Kaliskiej, [w:] K. Walczak (red.), Pięćset lat reformacji na Ziemi Kaliskiej, Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 18 (2018), s. 219–228.
  2. ↑ Eduard Kneifel, Die Pastoren der evangelisch-augsburgischen Kirche in Polen. Ein biographisches Pfarrerbuch mit einen Anhang, Eging 1968.
  3. ↑ R. Waleszczak, Parafie ewangelicko-augsburskie w Łomżyńskiem do 1939 r., Studia Łomżyńskie tom XIX, s. 42, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża 2008.
  4. ↑ Parafia Ewangelicko-Augsburska w Piszu. Historia – Łomża. pisz.luteranie.pl. [dostęp 2017-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-25)].
  5. ↑ M. Dąbrowska, Noce i dnie, wyd. XXIV, Warszawa, Czytelnik 1982, tom 3, s. 8–9.
  6. ↑ a b Piotr Gołdyn: Wkład Wielkopolan Wschodnich w rozwój oświaty w Polsce w pierwszej połowie XX wieku. Wybrane przypadki. journals.umcs.pl, 2016. [dostęp 2017-08-27].
  7. ↑ III LO w Kaliszu. Absolwenci 1883. kopernik.kalisz.pl. [dostęp 2017-08-27].
  8. ↑ Piotr Gołdyn, Wkład Wielkopolan Wschodnich w rozwój oświaty w Polsce w pierwszej połowie XX wieku. Wybrane przypadki, Lubelski Rocznik Pedagogiczny t.35, z.4, 2016, s. 162–164.
  9. ↑ Piotr Pęcherski: Powązki Konina. [dostęp 2017-06-27]. (pol.).
  10. ↑ śp. Helena Semadeni
  11. ↑ Ewa Głębicka, Dąbrowska (nie)znana. Szkice. Warszawa 2016, s. 13.
  12. ↑ Dąbrowska w Kaliszu. Centrum Informacji Turystycznej w Kaliszu. [dostęp 2017-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-25)].
  13. ↑ Gazeta Kaliska 139 (1901), s.4.
  14. ↑ M. Dąbrowska, opowiadanie Strajk szkolny.
  15. ↑ Teresa Rudowicz: Kalisz literacki (2). pisarze.pl, 2013-11-04. [dostęp 2017-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-25)].
  16. ↑ M. Dąbrowska, Noce i dnie, wyd. XXIV, Warszawa, Czytelnik 1982, tom 2, s. 156–157.
  17. ↑ M. Dąbrowska, Noce i dnie, wyd. XXIV, Warszawa, Czytelnik 1982, tom 3, s. 76.
  18. ↑ M. Dąbrowska, Noce i dnie, wyd. XXIV, Warszawa, Czytelnik 1982, tom 3, s. 284.

Bibliografia edytuj

  • Olgierd Budrewicz: Sagi Warszawskie, cz. 3, rozdział „Nadwiślańscy Szwajcarzy”. Warszawa: Czytelnik, 1990, s. 347-372. ISBN 83-07-01412-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Helena_Semadeni&oldid=73152744”