Henryk Kowalówka

polski dowódca wojskowy

Henryk Kowalówka, ps. „Dziedzic”, „Kosiarz”, „Oset”, „Profesor”, „Skarb”, „Skawa”, „Topola”, „Zrąb” (ur. 5 stycznia 1897 w Brzezince, zm. 2 czerwca 1944 w Żabikowie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego.

Henryk Kowalówka
„Dziedzic”, „Kosiarz”, „Oset”, „Profesor”,
„Skarb”, „Skawa”, „Topola”, „Zrąb”
Ilustracja
mjr Henryk Kowalówka (1930)
pułkownik piechoty pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia

5 stycznia 1897
Brzezinka

Data i miejsce śmierci

2 czerwca 1944
Żabikowo

Przebieg służby
Lata służby

19141944

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
Armia Krajowa

Jednostki

Okręg Poznań AK

Stanowiska

komendant okręgu AK

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, trzykrotnie) Srebrny Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Tablica na cmentarzu junikowskim

Życiorys edytuj

Urodził się 5 stycznia 1897 roku w Brzezince, w powiecie wadowickim, w rodzinie Franciszka, działacza ludowego, i Marianny z domu Ciepły. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Jaśkowicach kontynuował naukę w Seminarium Nauczycielskim w Krakowie. W 1913 roku wstąpił do Związku Strzeleckiego. W latach 1914–1917 był żołnierzem 5 pułku piechoty Legionów. W lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym wcielony został do cesarskiej i królewskiej armii, w której ukończył szkołę oficerską. Walczył na froncie włoskim. Kontuzjowany, uciekł ze szpitala i ukrywał się w Kielcach, gdzie działał w Polskiej Organizacji Wojskowej.

W 1918 roku przyjęty został do Wojska Polskiego i przydzielony do 25 pułku piechoty. Jako adiutant tego pułku walczył na wojnie z bolszewikami. Z dniem 15 lipca 1924 roku został przydzielony do dowództwa 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie na stanowisko I oficera sztabu[1]. 26 kwietnia 1928 roku otrzymał przeniesienie do 27 pułku piechoty w Częstochowie na stanowisko dowódcy III batalionu[2]. W 1930 roku pełnił służbę w 7 Okręgowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Poznaniu, a dwa lata później w 5 Okręgowym Urzędzie WF i PW w Katowicach, będącym jedną z komórek organizacyjnych Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie. W 1934 roku objął dowództwo II batalionu 73 pułku piechoty detaszowanego w Oświęcimiu. Od 1938 roku do sierpnia 1939 roku był I zastępcą dowódcy 73 pp w Katowicach. W czasie kampanii wrześniowej dowodził Ośrodkiem Zapasowym 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty.

Był organizatorem Zagłębiowskiego Rejonu Organizacyjnego Organizacji Orła Białego jednej z pierwszych okupacyjnych organizacji niepodległościowych po przegranej kampanii wrześniowej[3]. W listopadzie 1939 roku wyznaczony został na stanowisko komendanta Podokręgu SZP-ZWZ w Zagłębiu Dąbrowskim. W 1941 roku mianowany został komendantem Okręgu Śląskiego ZWZ. W lutym 1942 roku przeniesiony został na stanowisko komendanta Okręgu Poznańskiego AK. Kierowany przez niego okręg należał do najlepiej zorganizowanych. W styczniu 1944 roku został zdradzony przez konfidenta, aresztowany i więziony w siedzibie Gestapo w Poznaniu, a następnie w Forcie VII. W kwietniu przeniesiony został do obozu w Żabikowie i tam 2 czerwca 1944 roku stracony. Komendant Główny AK nadał pośmiertnie Henrykowi Kowalówce Złoty Krzyż Orderu Virtuti Militari.

W listopadzie 1995 roku Prezydent RP, Lech Wałęsa mianował go pośmiertnie generałem brygady

Henryk Kowalówka był żonaty z Izabellą z Mystkowskich, z którą miał dwoje dzieci. Syn Jerzy ps. „Okrzeja” poległ 16 sierpnia 1944 w bitwie pod Diablą Górą jako żołnierz 25 pułku piechoty AK. Córka Żywia także walczyła w konspiracji.

Awanse edytuj

  • kapitan – 3 maja 1922 roku zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku (w 1924 roku zajmował 1111. lokatę w korpusie oficerów zawodowych piechoty)
  • major – 18 lutego 1928 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 roku i 177. lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty
  • podpułkownik – 19 marca 1939 roku
  • pułkownik – 1943
  • generał brygady – pośmiertnie listopad 1995

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

  • W Katowicach jedna z ulic nazwana została im. płk. Henryka Kowalówki.
  • Władze miasta Poznania nadały nazwę jednej z ulic im. Henryka Kowalówki.

Przypisy edytuj

  1. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 67 z 17 lipca 1924 roku, s. 388.
  2. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 138. Sprostowanie w: Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 24 lipca 1928 roku, s. 254.
  3. Kazimierz Płuta-Czachowski, "Organizacja Orła Białego", PAX, Warszawa 1987, ISBN 83-211-0914-4.
  4. Wojciech Parzyński, ""Zrąb" generał Henryk Kowalówka", str160
  5. Dekret Wodza Naczelnego L. 2647 z 28 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 11 poz. 326
  6. M.P. z 1937 r. nr 64, poz. 94 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  7. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 29, Nr 2 z 11 listopada 1937. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 
  8. M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 89 „za zasługi na polu organizacji wojska”.

Bibliografia edytuj

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
  • Mariusz Jędrzejko, Mariusz Lesław Krogulski i Marek Paszkowski, Generałowie i admirałowie III Rzeczypospolitej 1989–2002, Wydawnictwo von Borowiecky, Warszawa 2002, ISBN 83-87689-46-7.
  • Edward Serwański, W latach okupacji niemieckiej, [w:] Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, Poznań 1990.
  • Jan Przemsza-Zieliński, Księga wrześniowej chwały pułków śląskich, t. I, Katowice: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 173–174, ISBN 83-03-02883-9, OCLC 750009445.
  • Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 68, 184, 363.
  • Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 43, 184.
  • Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 33, 465.
  • Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III, Polski ruch oporu 1939–1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1988, ISBN 83-11-07038-5, s. 383–384, 405, 577, 638.
  • Wojciech Parzyński, "Zrąb" generał Henryk Kowalówka 1897–1944, Biblioteka Armii Krajowej, Warszawa 2012, ISBN 978-83-7399-467-6.