Henryk Markiewicz

Henryk Markiewicz, pierwotnie Herman Markiewicz (ur. 16 listopada 1922 w Krakowie, zm. 31 października 2013 tamże) – polski filolog polski, profesor nauk humanistycznych (1956), teoretyk i historyk literatury, od 1956 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1989–2002 redaktor naczelny Polskiego słownika biograficznego.

Henryk Markiewicz Herman Markiewicz
Henryk Markiewicz, Kraków 2004
Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1922 Kraków
Data i miejsce śmierci	31 października 2013 Kraków
Zawód, zajęcie	historyk literatury teoretyk literatury
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się w Krakowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Adolfa (Abrahama) Markiewicza i Debory Lei z domu Horowitz. Uczył się w Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego oraz Liceum im. B. Nowodworskiego w Krakowie. W 1935, jeszcze w latach szkolnych, jako Herman Markiewicz debiutował artykułem O Lacku i brązownictwie, który został opublikowany w „Nowym Dzienniku” nr 96. Następne teksty ukazały się pod pseudonimami w „Wiadomościach Literackich” (1935), „Kurierze Literacko-Naukowym” (1937, 1939) oraz „Krakowskim Kurierze Wieczornym” (1938).

Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 wyjechał do Lwowa. W czerwcu 1940 wraz z ojcem zostali wywiezieni w głąb ZSRR. Pracował przy wyrębie lasu w pobliżu Altynaju w rejonie Suchołoże w obwodzie swierdłowskim. Jesienią 1941 przeniósł się do miejscowości Andiżan w Uzbekistanie. Tam od 1942 był wychowawcą w domu dziecka oraz nauczycielem w szkołach polskich. Tam też, w 1945 ożenił się z zesłaną z Warszawy Marią Milberger.

Po powrocie do kraju, w maju 1946 rozpoczął studia polonistyczne na UJ w Krakowie, które ukończył w 1950. Jako student kontynuował pracę dziennikarską, zostając nawet na niecałe dwa lata wicenaczelnym „Przekroju”, którą przerwał, gdy na ostatnich latach powierzono mu prowadzenie zajęć. W 1955 uzyskał w Instytucie Badań Literackich PAN stopień kandydata nauk humanistycznych (w 1956 uznany za doktorat), w 1956 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego historii literatury polskiej na UJ, a w 1964 został mianowany profesorem zwyczajnym. Zajmował się historią literatury polskiej lat 1864–1939, teorią literatury, metodologią badań literackich, historią nauki o literaturze i krytyki literackiej. W latach 1977−1984 pełnił obowiązki dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UJ, a w 1986 został wybrany na członka senatu UJ.

Wieloletni zastępca redaktora naczelnego „Pamiętnika Literackiego” i redaktor Polskiego Słownika Biograficznego, redaktor serii „Biblioteka Studiów Literackich”, członek redakcji naczelnej „Obrazu Literatury Polskiej XIX i XX wieku”.

W latach 1946–1948 należał do PPR, od 1948 należał do PZPR. W 1948 został członkiem ZZLP (od 1949 ZLP). W 1953 podpisał rezolucję ZLP w sprawie procesu krakowskiego. W 1974 wszedł w skład Stowarzyszenia Twórców i Działaczy Kultury „Kuźnica” w Krakowie, w 1976 został członkiem korespondentem, a w 1980 członkiem krajowym rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W 1989 został członkiem honorowym Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, w 1990 członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności, a w 1993 członkiem honorowym Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego.

Został pochowany 7 listopada 2013 na Cmentarzu Rakowickim Wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie (kwatera XCVII-17-10).

Jego syn Ryszard Markiewicz (ur. 1948) jest profesorem nauk prawnych, wieloletnim kierownikiem Katedry (wcześniej Instytutu) Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Publikacje

• Prus i Żeromski (1954, 1964)
• Tradycje i rewizje (1957)
• monografii literatury pozytywizmu:
  • Literatura pozytywizmu, 1986
  • Pozytywizm, 1978, 1999
• dzieł z zakresu teorii literatury i metodologii literaturoznawstwa:
  • Główne problemy wiedzy o literaturze, 1965
  • Sztuka interpretacji, 1971
  • Przekroje i zbliżenia dawne i nowe, 1976
  • Wymiary dzieła literackiego, 1984
  • Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, 1989
  • Teoria powieści za granicą, 1995
  • Polskie teorie powieści, 1998
• dzieł z historii nauki o literaturze i krytyki literackiej:
  • Polska nauka o literaturze, 1981
  • Świadomość literatury, 1985

Współautor (wraz z Andrzejem Romanowskim) słownika cytatów Skrzydlate słowa (seria druga – 1998). Prace wybrane Henryka Markiewicza ukazały się w 6 tomach w latach 1995–1998.

Był także autorem autobiograficznej książki Mój życiorys polonistyczny – z historią w tle (2002), uzupełnionej dodatkowo wywiadem przeprowadzonym przez Barbarę Łopieńską.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (22 maja 2000),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1983),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1964),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954),
• Złoty Krzyż Zasługi (1953),
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (5 stycznia 2007),
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1973),
• Złota Odznaka „Za Pracę Społeczną dla miasta Krakowa” (1976),
• Medal pamiątkowy „Plus ratio quam vis” (2012).

Nagrody i wyróżnienia

1951- Państwowa Nagroda Naukowa II stopnia,

1953- nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego,

1964- nagroda indywidualna Ministra Szkolnictwa Wyższego,

1972- nagroda indywidualna Ministra Szkolnictwa Wyższego,

1974- nagroda „Życia Literackiego” za osiągnięcia w dziedzinie publicystyki, reportażu, eseistyki i krytyki literackiej,

1976- nagroda Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki II stopnia,

1976- wpis do Księgi Honorowej Zasłużonych Ludzi Ziemi Krakowskiej,

1984- nagroda miasta Krakowa,

1985- nagroda Funduszu Literatury,

1985- nagroda „Życia Literackiego” w dziedzinie eseistyki,

1993- nagroda honorowa krakowskiej filii Fundacji Kultury Polskiej,

1996- doktorat honoris causa Wyższej Szkoły Pedagogicznej (aktualnie Uniwersytet Pedagogiczny) w Krakowie,

1996- doktorat honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego,

2001- nagroda Krakowska Książka Miesiąca za książkę biograficzną Boy-Żeleński,

2010- specjalna nagroda honorowa im. Kazimierza Wyki.

Linki zewnętrzne

• Archiwum UJ – Wspomnienia profesora Henryka Markiewicza