Henryk Markiewicz

polski historyk i teoretyk literatury

Henryk Markiewicz, pierwotnie Herman Markiewicz (ur. 16 listopada 1922 w Krakowie, zm. 31 października 2013 tamże[1]) – polski filolog polski, profesor nauk humanistycznych (1956), teoretyk i historyk literatury, od 1956 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1989–2002 redaktor naczelny Polskiego słownika biograficznego.

Henryk Markiewicz
Herman Markiewicz
Ilustracja
Henryk Markiewicz (2004)
Data i miejsce urodzenia

16 listopada 1922
Kraków

Data i miejsce śmierci

31 października 2013
Kraków

Zawód, zajęcie

historyk literatury, teoretyk literatury

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” Medal Puszkina (Federacja Rosyjska)

Życiorys

edytuj
 
Grób prof. Henryka Markiewicza na cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie
 
Tablica upamiętniająca prof. Henryka Markiewicza w elewacji kamienicy przy al. Artura Grottgera 1 w Krakowie

Urodził się w Krakowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Adolfa (Abrahama) Markiewicza i Debory Lei z domu Horowitz. Uczył się w Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego oraz Liceum im. B. Nowodworskiego w Krakowie. W 1935, jeszcze w latach szkolnych, jako Herman Markiewicz debiutował artykułem O Lacku i brązownictwie, który został opublikowany w „Nowym Dzienniku” nr 96. Następne teksty ukazały się pod pseudonimami w „Wiadomościach Literackich” (1935), „Kurierze Literacko-Naukowym” (1937, 1939) oraz „Krakowskim Kurierze Wieczornym” (1938)[2].

Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 wyjechał do Lwowa. W czerwcu 1940 wraz z ojcem zostali wywiezieni w głąb ZSRR. Pracował przy wyrębie lasu w pobliżu Altynaju w rejonie Suchołoże w obwodzie swierdłowskim. Jesienią 1941 przeniósł się do miejscowości Andiżan w Uzbekistanie. Tam od 1942 był wychowawcą w domu dziecka oraz nauczycielem w szkołach polskich[3]. Tam też, w 1945 ożenił się z zesłaną z Warszawy Marią Milberger.

Po powrocie do kraju, w maju 1946 rozpoczął studia polonistyczne na UJ w Krakowie, które ukończył w 1950. Jako student kontynuował pracę dziennikarską, zostając nawet na niecałe dwa lata wicenaczelnym „Przekroju”, którą przerwał, gdy na ostatnich latach powierzono mu prowadzenie zajęć[4]. W 1955 uzyskał w Instytucie Badań Literackich PAN stopień kandydata nauk humanistycznych (w 1956 uznany za doktorat), w 1956 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego historii literatury polskiej na UJ, a w 1964 został mianowany profesorem zwyczajnym. Zajmował się historią literatury polskiej lat 1864–1939, teorią literatury, metodologią badań literackich, historią nauki o literaturze i krytyki literackiej. W latach 1977–1984 pełnił obowiązki dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UJ, a w 1986 został wybrany na członka senatu UJ[3].

Wieloletni zastępca redaktora naczelnego „Pamiętnika Literackiego” i redaktor Polskiego Słownika Biograficznego, redaktor serii „Biblioteka Studiów Literackich”, członek redakcji naczelnej „Obrazu Literatury Polskiej XIX i XX wieku[3].

W latach 1946–1948 należał do PPR, od 1948 należał do PZPR[5]. W 1948 został członkiem ZZLP (od 1949 ZLP). W 1953 podpisał rezolucję ZLP w sprawie procesu krakowskiego. W 1974 wszedł w skład Stowarzyszenia Twórców i Działaczy Kultury „Kuźnica” w Krakowie, w 1976 został członkiem korespondentem, a w 1980 członkiem krajowym rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W 1989 został członkiem honorowym Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, w 1990 członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności, a w 1993 członkiem honorowym Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego.

Został pochowany 7 listopada 2013 na Cmentarzu Rakowickim Wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie (kwatera XCVII-17-10)[6][7].

Jego syn Ryszard Markiewicz (ur. 1948) został profesorem nauk prawnych, wieloletnim kierownikiem Katedry (wcześniej Instytutu) Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego[8].

Publikacje

edytuj
  • Prus i Żeromski (1954, 1964)
  • Tradycje i rewizje (1957)
  • monografii literatury pozytywizmu:
    • Literatura pozytywizmu, 1986
    • Pozytywizm, 1978, 1999
  • dzieł z zakresu teorii literatury i metodologii literaturoznawstwa:
    • Główne problemy wiedzy o literaturze, 1965
    • Sztuka interpretacji, 1971
    • Przekroje i zbliżenia dawne i nowe, 1976
    • Wymiary dzieła literackiego, 1984
    • Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, 1989
    • Teoria powieści za granicą, 1995
    • Polskie teorie powieści, 1998
  • dzieł z historii nauki o literaturze i krytyki literackiej:
    • Polska nauka o literaturze, 1981
    • Świadomość literatury, 1985

Współautor (wraz z Andrzejem Romanowskim) słownika cytatów Skrzydlate słowa (seria druga – 1998). Prace wybrane Henryka Markiewicza ukazały się w 6 tomach w latach 1995–1998.

Był także autorem autobiograficznej książki Mój życiorys polonistyczny – z historią w tle (2002), uzupełnionej dodatkowo wywiadem przeprowadzonym przez Barbarę Łopieńską.

Odznaczenia

edytuj

Nagrody i wyróżnienia[2]

edytuj
  • 1951 – Państwowa Nagroda Naukowa II stopnia,
  • 1953 – nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego,
  • 1964 – nagroda indywidualna Ministra Szkolnictwa Wyższego,
  • 1972 – nagroda indywidualna Ministra Szkolnictwa Wyższego,
  • 1974 – nagroda „Życia Literackiego” za osiągnięcia w dziedzinie publicystyki, reportażu, eseistyki i krytyki literackiej,
  • 1976 – nagroda Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki II stopnia,
  • 1976 – wpis do Księgi Honorowej Zasłużonych Ludzi Ziemi Krakowskiej,
  • 1984 – nagroda miasta Krakowa,
  • 1985 – nagroda Funduszu Literatury,
  • 1985 – nagroda „Życia Literackiego” w dziedzinie eseistyki,
  • 1993 – nagroda honorowa krakowskiej filii Fundacji Kultury Polskiej,
  • 1996 – doktorat honoris causa Wyższej Szkoły Pedagogicznej (aktualnie Uniwersytet Pedagogiczny) w Krakowie[17],
  • 1996 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego,
  • 2001 – nagroda Krakowska Książka Miesiąca za książkę biograficzną Boy-Żeleński,
  • 2010 – specjalna nagroda honorowa im. Kazimierza Wyki[18].

Przypisy

edytuj
  1. Nie żyje wybitny polski uczony. Miał 91 lat. Onet.pl [web archive], 2013-10-31. [dostęp 2018-08-25].
  2. a b c d Górnośląskie Towarzystwo Literackie w Katowicach. Sylwetka Henryka Markiewicza [online], slaskgtl.pl [dostęp 2020-02-27].
  3. a b c Markiewicz Henryk (1922–2013) [online], Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN – Instytut Historii PAN [dostęp 2023-01-31] (pol.).
  4. Kraków, Związek Radziecki i znów Kraków. Henryk Markiewicz opowiada [online], Blog Stefana Kubowa, 2 czerwca 2014 [dostęp 2020-02-27].
  5. Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 593–594. ISBN 83-223-2073-6.
  6. Lokalizator Grobów – Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2020-02-27].
  7. Pro Memoria II. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na Cmentarzu Rakowickim i Salwatorskim 1803–2015. Jan Wiktor Tkaczyński (red.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 166.
  8. Markiewicze. Cz. 2 – Podjęty trop | „[[Forum Akademickie]]” 11/2008, forumakademickie.pl, ISSN 1233-0930 [dostęp 2019-08-18].
  9. M.P. z 2000 r. nr 20, poz. 418.
  10. a b c Markiewicz Henryk (1922–2013) [online], ihpan.edu.pl [dostęp 2020-02-27] (pol.).
  11. M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564.
  12. M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254.
  13. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450.
  14. MKiDN – Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online] [dostęp 2020-02-27] (pol.).
  15. Henryk Markiewicz, Kraków, 02.11.2013 – kondolencje [online], nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2020-02-27].
  16. Указ Президента Российской Федерации от 29 сентября 2001 года № 1163 «О награждении государственными наградами Российской Федерации граждан Республики Польша».
  17. Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl, 2011-09-15. [dostęp 2012-12-14].
  18. Markiewicz, Henryk. Polska Akademia Nauk. [dostęp 2014-05-18].

Linki zewnętrzne

edytuj