Hetman polny koronny

Hetman polny koronny – jedna z najwyższych funkcji w wojsku polskim w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Stanisław Żółkiewski
Stanisław Koniecpolski
Stanisław Rewera Potocki
Jerzy Sebastian Lubomirski
Stefan Czarniecki
Jan Sobieski (portretowany już jako król Polski, po wiktorii wiedeńskiej)
Stanisław Jabłonowski
Jan Klemens Branicki
Wacław Rzewuski

Wkrótce po ustanowieniu instytucji hetmana, została ona podzielona na dwie funkcje o oddzielnych kompetencjach[1].

Hetman wielki w czasie pokoju pozostawał przy dworze zajmując się ogólną administracją i strzegąc interesów wojska.

Głównym zadaniem hetmana polnego koronnego była ochrona południowo-wschodnich kresów ukrainnych Rzeczypospolitej przed najazdami z sąsiednich państw. Był on bezpośrednim zwierzchnikiem oddziałów obrony potocznej[2], a później żołnierzy kwarcianych. Hetmani polni odpowiadali za wywiad, rozpoznanie i prowadzenie doraźnych walk (np. z Kozakami lub Tatarami). W trakcie bitwy pod zwierzchnictwem hetmana wielkiego dowodzili mniej prestiżowym lewym skrzydłem, a w razie jego braku przejmowali dowództwo[3].

Hetman polny podlegał wielkiemu. Oba stanowiska istniały niezależnie dla Korony i Litwy.

Hetmani polni koronni
Rok objęcia
urzędu
Rok złożenia
urzędu
lub śmierci
Osoba
1492 1499 Stanisław Chodecki z Chodcza[4]
1499 1501 Piotr Myszkowski[4]
1501 1505 Stanisław Chodecki z Chodcza[4]
1505 1509 Jan Kamieniecki[4]
1509 1520 Jan Tworowski[4]
1520 1528 Marcin Kamieniecki
1528 1538 Jan Koła z Dalejowa
1539 1561 Mikołaj Sieniawski

– 1561 awans na hetmana w.kor.

1562 1565 Stanisław Leśniowolski
1565 1569 wakat
1569 1569 Jerzy Jazłowiecki – powierzono mu oficjalne pełnienie obowiązków hetmana w.kor. bez formalnej nominacji (zm. 1575)
1569 1575 wakat
1575 1576 Mikołaj Sieniawski, zm. przed 12.05.1584 r.
1576 1584 Jan Zborowski
1584 1588 wakat
1588 1618 Stanisław Żółkiewski – 06.02.1618 awans na hetmana w. kor., jednocześnie od 06.03.1618 kanclerz w. kor. Zginął 06.10.1620 pod Cecorą.
1618 1632 Stanisław Koniecpolski – 1632 awans na hetmana w. kor.
1632 1633 wakat
1633 1636 Marcin Kazanowski (zm. 29.10.1636)
1636 1637 wakat
1637 1646 Mikołaj Potocki – 1646 awans na hetmana w. kor.
1646 1652 Marcin Kalinowski (03.06.1652 zginął w bitwie pod Batohem)
1652 1654 Stanisław Rewera Potocki – 1654 awans na hetmana w. kor.
1654 1657 Stanisław Lanckoroński (zm. przed 19.02.1657 r.)
1657 1664 Jerzy Sebastian Lubomirski – jednocześnie od 1650 marszałek w. kor., pozbawiony urzędów 29.12.1664 r. wyrokiem sądu sejmowego
1665 1665 Stefan Czarniecki – nominacja 02.01.1665 po Jerzym Sebastianie Lubomirskim, zmarł 16.02.1665 r.
1665 1666 wakat
1666 1668 Jan Sobieski – 1668 awans na hetmana w. kor., jednocześnie od 8 lub 17.01.1665 marszałek w. kor.
1668 1676 Dymitr Jerzy Wiśniowiecki – 1676 awans na hetmana w. kor.
1676 1683 Stanisław Jan Jabłonowski – 1683 (według niektórych źródeł 1682) awans na hetmana w. kor.
1683 1683 Mikołaj Hieronim Sieniawski (zm. 15.12.1683)
1683 1684 wakat
1684 1691 Andrzej Potocki (zm. 30.08. lub 02.09.1691)
1691 1692 wakat
1692 1702 Feliks Szczęsny Potocki – 01.05.1702 awans na hetmana w. kor., zm. 15.05.1702 r.
1702 1702 Hieronim Augustyn Lubomirski – nominacja 08.05.1702, awans 22.05.1702 na hetmana w. kor. po nagłym zgonie Feliksa Szczęsnego Potockiego.
1702 1706 Adam Mikołaj Sieniawski – 1706 awans na hetmana w. kor.
1706 1726 Stanisław Mateusz Rzewuski – 1726 awans na hetmana w. kor.
1726 1728 Stanisław Chomętowski (zm. sierpień/wrzesień 1728)
1728 1735 wakat
1735 1752 Jan Klemens Branicki – 1752 awans na hetmana w. kor.
1752 1773 Wacław Rzewuski – 1773 awans na hetmana w. kor.
1773 1774 Franciszek Ksawery Branicki – 1774 awans na hetmana w. kor.
1774 1794 Seweryn Rzewuski – 27.01.1792 pozbawiony urzędu konstytucją sejmową znoszącą urząd hetmanów polnych, po zwycięstwie konfederacji targowickiej – której był jednym z przywódców – nadal sprawował urząd. 22.02.1794 złożył urząd w proteście przeciwko dokonanemu II rozbiorowi Rzeczypospolitej. Zmarł w 1811 r.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Maciej Franz, Wojskowość Kozaczyzny Zaporoskiej w XVI–XVII wieku, Toruń 2004, s. 29-30.
  2. Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 148.
  3. Zdzisław Żygulski, Hetmani Rzeczypospolitej, Kraków 1994, s. 16-20.
  4. a b c d e Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani koronni. red. Mirosław Nagielski, Warszawa 2005, s. 391.

Bibliografia

edytuj
  • Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, spisy, wyd. PAN, Kórnik 1992
  • Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani koronni. red. Mirosław Nagielski, Warszawa 2005
  • Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
  • Maciej Franz, Wojskowość Kozaczyzny Zaporoskiej w XVI–XVII wieku, Toruń 2004
  • Zdzisław Żygulski, Hetmani Rzeczypospolitej, Kraków 1994