Historia Brdowa

Historia Brdowa – historia miasteczka i osady, sięgająca 1136 r.

Herb miasta Brdowa

centrum Brdowa

Brdowski kościół od strony obecnej ul. Kościelnej

Pochodzenie nazwy miejscowości

Nazwa Brdów pochodzi najprawdopodobniej od czasownika brodzić lub brnąć. Bowiem dawniej, aby dostać się do osady, należało brodzić w wodzie i brnąć przez bagna; osada wówczas z każdej strony otoczona była wodą.

Początki osady

Niewiele wiadomo o pradziejach Brdowa. Ukształtowanie terenu oraz istnienie grobów megalitycznych z okresu kultury pucharów lejkowatych w niedalekim Gaju oraz Sarnowie sugerują, że również na terenie dzisiejszego Brdowa mogła istnieć jakaś osada, było to ok. 3700 - 1900 lat p.n.e.

Pierwsza historyczna wzmianka o Brdowie zawarta jest w bulli protekcyjnej papieża Innocentego II skierowanej do arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba z 7 lipca 1136 r. Nazwa ta jest wymieniona obok wielu innych i dotyczy granic klasztoru w Łęczycy.

Rozwój osady

Z roku 1325 pochodzi pierwsza wzmianka o istnieniu parafii w Brdowie. Można przypuszczać, że już wtedy Brdów był dość rozwiniętą osadą.

Jednym z najważniejszych czynników, które wpłynęły na przekształcenie osady w miasto, było sprowadzenie do Brdowa zakonu ojców Paulinów przez króla Władysława Warneńczyka w 1436 r. Jest to również symboliczna data nadania praw miejskich Brdowowi. Król w darze przekazał Paulinom obraz Matki Bożej, który wedle tradycji miał znajdować się w namiocie Władysława Jagiełły podczas bitwy pod Grunwaldem w 1410 r. Miasteczko Brdów stało się z czasem miejscem kultu religijnego – co w znacznym stopniu wpłynęło na jego rozwój i rozbudowę.

Brdów, jako miasto

Brdów i okoliczne wsie do niego należące, miał kilku właścicieli. Król Kazimierz Jagiellończyk przekazał go Hińczy z Rogowa - staroście sandomierskiemu. Zaś w 1476 roku prawo własności przypadło księżnej mazowieckiej Annie. Od tej pory Brdów stał się własnością królewską. Wchodził w skład starostwa kolskiego. Władcy dbali o rozwój swego miasta. W 1562 roku król Zygmunt August odnowił prawa miejskie – lokował Brdów na prawie magdeburskim. Na przestrzeni lat miasto otrzymało liczne przywileje, które miały przyczynić się do jego rozwoju.

Brdów, jako miasto, miał podwójną hierarchię urzędników – wójtów i burmistrzów. Funkcję wójtów pełniła szlachta. Często urząd ten był dziedziczony. W roku 1682 Anna Kiełczewska i jej zięć Sebastian Jarnowski przekazali wójtostwo brdowskie ojcom paulinom. Od tej pory to paulini byli wójtami Brdowa. Burmistrzowie miasta byli urzędnikami królewskimi i podlegali staroście kolskiemu.

W dniu 23 sierpnia 1655 roku do Brdowa przybyli Szwedzi. Wdarli się wówczas do świątyni, rabując wiele kosztowności; ornaty i sprzęty. Splądrowali także miasto. W następnym roku – 24 kwietnia – agresorzy wrócili do miasta i je spalili. W późniejszych latach miasto jeszcze kilkakrotnie niszczone było przez pożary, m.in. w latach: 1748, 1761, 1769, 1793.

Szkoła

W Brdowie od około 1450 roku działa szkoła. Prowadzili ją ojcowie paulini, którzy byli jej rektorami. Uczęszczali do niej synowie mieszczan z Brdowa i okolicznych miejscowości. Absolwenci brdowskiej szkoły kontynuowali naukę w Akademii Krakowskiej. W 1530 roku studiował tam Wawrzyniec z Trzebuchowa, a od 1784 roku uczył się Józef Świderski. W 1907 roku, staraniem księdza Gniazdowskiego i parafian, oddano do użytku nowy budynek szkoły, który stoi do dziś. Do roku 2009 służył mieszkańcom Brdowa jako przedszkole, obecnie mieści się w nim siedziba Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Brdowskiej i Klubu Seniora.

Przemysł

Na początku XIX wieku do Brdowa przybyli sukiennicy z Saksonii, dzięki nim ludność Brdowa dynamicznie się zwiększyła. W Brdowie zaczęły powstawać manufaktury. Zbudowano także słynną swego czasu fabrykę kuczbaju – wełnianej tkaniny, która działała do około 1860 roku. Utrudnieniem w rozwoju przemysłu w XIX w. był brak kolei, bowiem linia kolejowa znajdowała się w odległości 5 km od Brdowa.

Powstanie styczniowe

Około 3 km od Brdowa, w miejscowości Nowiny Brdowskie, w dniu 29 kwietnia 1863 roku rozegrała się jedna z większych potyczek na terenie Wielkopolski. W lasach Nowin Brdowskich oddział powstańczy pod dowództwem Francuza – płk. Leo Younga de Blankenheima stoczył przegraną bitwę z przeważającym liczebnie oddziałem Moskali dowodzonym przez Konstandę. Poległo wówczas około 80. powstańców – tzw. kwiat młodzieży z poznańskiego wraz z dowódcą. Zostali oni pochowani na brdowskim cmentarzu.

Utrata praw miejskich

W wyniku represji rosyjskiego zaborcy, w 1870 roku, Brdów utracił prawa miejskie i został sprowadzony do roli osady. Ojcowie Paulini zostali zmuszeni do opuszczenia Brdowa. Powrócili tu dopiero w 1952 roku.

Brdów podczas okupacji hitlerowskiej

W Brdowie we wrześniu 1939 roku, w nowo wybudowanym budynku szkoły, mieścił się lazaret. Schronienie znalazło tu wielu uciekinierów z zachodu, między innymi żona kontradmirała Unruga i delegat Rady Polonii Amerykańskiej na Europę – Florian Piskorski z rodziną. Podczas okupacji hitlerowskiej mieszkańców Brdowa i okolicznych miejscowości dotknęły liczne represje: wywóz do przymusowej pracy, przesiedlenia, osiedlanie się Niemców z Besarabii. Brdów nazywał się wtedy Seestetten. W klasztorze przebywały uczennice przewiezione z Berlina. W budynku szkoły stacjonowali Niemcy. W pobliskich Nowinach Brdowskich hitlerowcy zorganizowali getto, gdzie zwożono Żydów z okolicy. Wywożeni oni byli potem do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem i tam mordowani.

Ludność

Według historycznych dokumentów miejskich ludność Brdowa w 1777 r. wyniosła 331 mieszkańców W 1827 r. ludność Brdowa wyniosła 794 mieszkańców, a w 1859 r., było to już 863 mieszkańców.

Według oficjalnych źródeł rekordowa liczba ludności to 1894 mieszkańców w 1902 r. Do 1914 r. ludność Brdowa mogła wynosić już ponad 2000 mieszkańców – brak jest jednak potwierdzenia tego w oficjalnych źródłach.

Po I i II wojnie światowej ludność Brdowa znacznie zmalała.

Na początku XXI ludność Brdowa wynosiła 818 mieszkańców.

Bibliografia

• Dariusz Racinowski, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brdowskiej - Brdów