Hrabstwo kłodzkie (niem. Grafschaft Glatz, śl.-niem. i kłodz. Grofschoaft Glootz lub Groofschoft Glootz, cz. Hrabství kladské) – dawna kraina historyczna ze stolicą w Kłodzku, istniejąca na obszarze obecnego powiatu kłodzkiego w latach 1459–1816, funkcjonująca jednak żywo w świadomości nie tylko mieszkańców aż do wysiedlenia w 1945[1]. Pojęcie odrębności hrabstwa kłodzkiego pozostało w nazwach, zwyczajach czy podporządkowaniu administracji kościelnej. Jego terytorium nazywane jest również ziemią kłodzką.

Hrabstwo kłodzkie
Hrabství kladské (czes.)
Grafschaft Glatz (niem.)
1459–1816
Herb hrabstwa kłodzkiego
Herb
Język urzędowy

niemiecki

Stolica

Kłodzko

Ustrój polityczny

Monarchia

Głowa państwa

Hrabia Maria Teresa

Status terytorium

Lenno

Zależne od

Królestwa Czech

Powierzchnia
 • całkowita


1643 km²

Liczba ludności (1778)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


64 871
39 osób/km²
Niemcy, Czesi

Waluta

dukat kłodzki, talar kłodzki

wykup ziemi kłodzkiej od

Królestwa Czech
1459

Zniesienie, następnie włączenie do prowincji śląskiej

Fryderyk Wilhelm III
1816

Religia dominująca

katolicyzm

Geografia edytuj

Hrabstwo kłodzkie to dawny region historyczny w południowo-wschodniej części obecnego województwa dolnośląskiego i częściowo w dzisiejszych Czechach (okręg Broumova). Obejmował południowo-wschodnią Sudetów Środkowych i zachodnią część Sudetów Wschodnich. Jego centrum stanowiła Kotlina Kłodzka. W całości do hrabstwa należały: Krowiarki, Góry Bystrzyckie, Góry Stołowe, Obniżenie Ścinawki oraz południowe zbocza Gór Bardzkich, Gór Złotych, południowo-wschodnie Gór Sowich, wschodnie fragmenty Gór Suchych, północno-wschodnie fragmenty Gór Orlickich, północno-zachodnie części Gór Bialskich i Masywu Śnieżnika, a także większa część Wzgórz Włodzickich[2].

Granice edytuj

Północno-wschodnia granica hrabstwa przebiegała od Wielkiej Sowy partią szczytową: Gór Sowich, Grzbietem Zachodnim Gór Bardzkich, przez Przełęcz Bardzką, Grzbietem Wschodnim Gór Bardzkich, Gór Złotych, Gór Bialskich do Śnieżnika. Południowo-wschodnia granica od Śnieżnika przebiegała partią szczytową masywu Śnieżnika do Przełęczy Międzyleskiej. Granice hrabstwa od strony północnej, wschodniej i południowej były stałe. Zmiennością odznaczała się granica zachodnia, która od 1260 obejmowała obszar Broumova i Polic w kraju hradeckim w dzisiejszych Czechach. Do XVI wieku granica zachodnia hrabstwa kłodzkiego biegła głównym grzbietem Gór Bystrzyckich, w 1589 granicę przesunięto na nurt Dzikiej Orlicy. Do obecnych czasów zachowały się kamienie graniczne hrabstwa kłodzkiego: Kamienny trójprzedział na Śnieżniku i Trójpański Kamień na Leszczyńcu w Górach Suchych[3].

Historia edytuj

Tereny byłego hrabstwa kłodzkiego zostały zasiedlone wcześnie. W starożytności przez tereny te biegł słynny szlak bursztynowy. W okresie średniowiecza tereny te stanowiły część Królestwa Czeskiego, najpierw, jak dawniej sądzono, pod władzą Sławnikowiców, później Przemyślidów i leżały na granicy ziem czeskich i polskich. Z imieniem Sławnika wiąże się pierwsza pisemna wzmianka o Kłodzku w kronice Kosmasa, praskiego kronikarza dotycząca 981 roku. W X i XI toczyły się polsko-czeskie zmagania o panowanie nad Kłodzczyzną. Na wiele lat granice między Czechami a Polską ustalił pokój kłodzki z 30 maja 1137, który zawarli książę Bolesław III Krzywousty i książę czeski Sobiesław I. Na jego podstawie Bolesław zachował niemal cały Śląsk z wyjątkiem ziemi opawskiej; tę ostatnią wraz z ziemią kłodzką zachował Sobiesław.

Specyfika ukształtowania terenu przyczyniła się do tego, że już w XIII wieku ziemia stała się odrębną jednostką administracyjną, określaną w dawnych dokumentach jako terra Glacensis, od XV w. comitatus Glacensis czy później Glatzer Land. W XIII i XIV wieku ziemią kłodzką kilkakrotnie władali Piastowie śląscy, m.in. Henryk IV Probus i Bolko II Ziębicki, jako lennicy króla Czech.

W 1458 namiestnik i wielkorządca Czech Jerzy z Podiebradów wykupił ziemię kłodzką i stała się ona jego osobistą posiadłością. W 1459 ziemia kłodzka została podniesiona przez króla Jerzego z Podiebradów do rangi hrabstwa w strukturze Królestwa Czeskiego i oddana jako lenno jego synom: Henrykowi, Wiktorynowi i Henrykowi młodszemu (Hynkowi). W 1477 do hrabstwa włączono tereny dawnego klucza homolskiego (zamek Homole i miasto Duszniki, dawniej będące częścią ziemi kłodzkiej) z dołączonych doń miastem Lewin i okolicznymi wsiami, dawniej należącymi do dóbr náchodskich. W 1501 po śmierci Henryka I Starszego książęta ziębiccy sprzedali hrabstwo swojemu szwagrowi Ulrichowi von Hardeckowi (Hardeggowi). Jego brat i spadkobierca Jan von Hardeck w 1534 sprzedał hrabstwo królowi czeskiemu Ferdynandowi I Habsburgowi, który w 1537 zastawił je Janowi z Pernštejnu. W 1549 zastaw przeszedł z ręki synów na księcia Ernesta bawarskiego, długoletniego biskupa pasawskiego i arcybiskupa salzburskiego. W 1561 Ferdynand I Habsburg wykupił zastaw częściowo, a w 1567 jego syn Maksymilian II Habsburg – całkowicie.

Od tej pory hrabstwo kłodzkie podlegało bezpośrednio czeskiemu monarsze. W 1742 wraz z większą częścią Śląska przeszło we władanie Królestwa Prus (sejm czeski ratyfikował zmianę w 1743), w 1816 włączono je w granice prowincji śląskiej. W 1871 stało wraz z Prusami się częścią II Rzeszy Niemieckiej. W 1945 zostało włączone do Polski, przy czym w pierwszych latach po II wojnie światowej stanowiło przedmiot sporu polsko-czechosłowackiego: Czechosłowacja, powołując się na prawa historyczne i etnograficzne, żądała przyłączenia ziemi kłodzkiej. Pod naciskiem Stalina został zachowany status quo[4][5], ale przebieg granicy został potwierdzony dopiero w układzie z 1958[6].

Hrabowie Kłodzka edytuj

Źródło[7]

Imię Lata życia Lata panowania w Kłodzku Tytuł
Jerzy z Podiebradów[8] 1420–1471 1459–1465 hrabia kłodzki
Wiktoryn z Podiebradów 1443–1500 1465–1472 hrabia kłodzki
Henryk I Starszy z Podiebradów 1448–1498 1465–1472 hrabia kłodzki
Henryk I Starszy z Podiebradów 1448–1498 1472–1498 hrabia kłodzki
Albrecht Podiebradowicz 1468–1511 1498–1501 hrabia kłodzki
Karol I Podiebradowicz 1476–1536 1498–1501 hrabia kłodzki
Ulrich von Hardeck 1483–1535 1501–1524 hrabia kłodzki
Jan, Hans von Hardeck 1524–1534 hrabia kłodzki
Ferdynand I Habsburg 1503–1564 1534–1537 arcyksiążę
Jan z Pernsteinu 1487–1548 1537–1548 hrabia kłodzki
Jarosław z Pernsteinu 1528–1560 1548–1548 hrabia kłodzki
Ernest Bawarski 1500–1560 1548–1560 biskup
Albrecht V Bawarski[a] 1528–1579 1561–1564 książę
Ferdynand I Habsburg 1503–1564 1564–1566 arcyksiążę
Maksymilian II Habsburg 1527–1576 1567–1576 cesarz
Rudolf II Habsburg 1552–1612 1576–1611 cesarz
Maciej Habsburg 1557–1619 1612–1619 cesarz
Ferdynand II Habsburg 1578–1637 1619–1622 cesarz
Karol Habsburg (1607–1632) 1607–1632 1622–1627 arcyksiążę
Ferdynand III Habsburg 1608–1657 1627–1649 cesarz
Ferdynand IV Habsburg 1633–1654 1649–1654 król
Leopold I Habsburg 1640–1705 1654–1705 cesarz
Józef II Habsburg 1741–1790 1705–1711 cesarz
Karol VI Habsburg 1685–1740 1711–1740 król
Maria Teresa Habsburg 1717–1780 1740–1742 cesarzowa
Fryderyk II Wielki 1712–1786 1742–1786 król
Fryderyk Wilhelm II 1744–1797 1786–1797 król[9]
Fryderyk Wilhelm III 1770–1840 1797–1840 król

Administracja kościelna edytuj

Od powstania biskupstwa w Pradze w 973 (od 1344 arcybiskupstwa) podlegała mu ziemia kłodzka (odrębnie od Śląska, zależnego od biskupów wrocławskich). Ten stan utrzymał się również po zajęciu hrabstwa przez Prusy w 1742, również po faktycznym włączeniu go do Śląska w 1816. Także po II wojnie światowej teren ten jako jedyna część państwa polskiego podlegał formalnie archidiecezji praskiej[10][11] poprzez urząd wielkiego dziekana kłodzkiego jako wikariusza generalnego do 28 czerwca 1972[12].

Ważniejsze daty z dziejów hrabstwa kłodzkiego edytuj

W kulturze edytuj

Hrabstwo kłodzkie wspomniane jest w słowach pieśni Fridericus Rex(inne języki) – marszu pruskich grenadierów[15]

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Teresa Bogacz podaje[7], że to brat Ernesta, który nie miał brata o tym imieniu. W istocie Albrecht był synem Wilhelma i bratankiem Ernesta.

Przypisy edytuj

  1. Zdzisław Szczepaniak, hasło Hrabstwo Kłodzkie, w: Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, t. 1, Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, Kłodzko-Nowa Ruda 2009.
  2. Słownik geografii turystycznej Sudetów. Kotlina Kłodzka, pod red. M. Staffy, wyd. I-BIS, Wrocław 1994, t. 15, ISBN 83-85773-06-1.
  3. A. Herzig, M. Ruchniewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej, wyd. Dobu Verlag/Oficyna Wydawnicza Atut, Hamburg/Wrocław 2006, ISBN 3-934632-12-2.
  4. Henryk Grzybowski. Wszyscy mieszkańcy to jedna rodzina. „Ziemia Kłodzka”. 2017 (270–272), s. 44–45, marzec 2017. Teresa Bazała. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka. ISSN 1234-9208. (pol.). 
  5. Tomasz Przerwa: Rozkwit. W: Piotr Pregiel, Tomasz Przerwa: Dzieje Śląska. Wrocław: Cadus, 2005, s. 128. ISBN 978-83-917616-4-9.
  6. T. Broniewski, Kłodzko. Śląsk w zabytkach sztuki, wyd. Ossolineum, Wrocław 1970, s. 5–11.
  7. a b Teresa Bogacz: Wykazy władców i władz. Czasy nowożytne. W: Kłodzko. Dzieje miasta. Ryszard Gładkiewicz (red.). Kłodzko: Muzeum Ziemi Kłodzkiej, 1998, s. 222. ISBN 978-83-904888-0-6.
  8. Jerzy Ciurlok: Ich książęce wysokości. Część dolnośląska. Wydawnictwo: Silesia Progress, 2015, s. 169. ISBN 978-83-942643-0-7.
  9. Ryszard Gładkiewicz (red.): Kłodzko. Dzieje miasta. Muzeum Ziemi Kłodzkiej, 1998, s. 218, 222–223. ISBN 83-904888-0-9.
  10. Ks. Józef Pater, Z dziejów archidiecezji wrocławskiej. W polskiej rzeczywistości (1945–1951).
  11. A. i A. Galasowie, Dzieje Śląska w datach, Wyd. „Rzeka”, Wrocław, 2001, s. 255.
  12. A. i A. Galasowie, Dzieje Śląska w datach, Wyd. „Rzeka”, Wrocław, 2001, s. 274.
  13. Pruskie reformy na Naszemiasto.pl Opole.
  14. Rolf Jehke, Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874–1945 (niem.).
  15. Alojado Publishing, Lied Fridericus Rex, lieder-archiv.de [dostęp 2020-03-16] (niem.).

Bibliografia edytuj

  • M. Czapliński, Historia Śląska, wyd. UWr, Wrocław 2002.
  • S. Mizia, Historia Śląska. Popularny zarys dziejów, wyd. Rzeka, Wrocław 1997.
  • J. Tazbir, Polska na przestrzeni dziejów, wyd. PWN, Warszawa 1995.
  • P. Migoń, Ziemia Kłodzka, wyd. Eko-Graf, Wrocław 2000.