Gibbon (rodzaj)

(Przekierowano z Hylobates)

Gibbon[13] (Hylobates) – rodzaj ssaków naczelnych z rodziny gibbonowatych (Hylobatidae).

Gibbon
Hylobates
Illiger, 1811[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – gibbon srebrzysty (H. moloch)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy wąskonose

Nadrodzina

człekokształtne

Rodzina

gibbonowate

Rodzaj

gibbon

Typ nomenklatoryczny

Homo lar Linnaeus, 1771

Synonimy
Gatunki

9 gatunków – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Chinach, Mjanmie, Laosie, Kambodży, Wietnamie, Tajlandii, Malezji i Indonezji[14][15][16].

Morfologia edytuj

Długość ciała 40,8–58,5 cm; masa ciała samców 4,1–7,8 kg, samic 3,9–7,3 kg[15][17].

Systematyka edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger w publikacji swojego autorstwa o tytule Prodromus systematis mammalium et avium[1]. Na gatunek typowy Illiger wyznaczył (oznaczenie monotypowe) gibbona białorękiego (H. lar).

Etymologia edytuj

  • Gibbon: fr. gibbon „gibbon”, od starofr. giboin, od frank. geba-win „przyjacielski prezent”[18]. Gatunek typowy: Simia longimana Schreber, 1774 (= Homo lar Linnaeus, 1771).
  • Hylobates (Hilobates): gr. ὑλοβατης hulobatēs „przebiegający lasy”, od ὑλη hulē „las, teren lesisty”; βατης batēs „piechur”, od βατεω bateō „stąpać”, od βαινω bainō „chodzić”[1][19].
  • Satyrus: gr. σατυρος saturos „satyr”[20]. Gatunek typowy: Satyrus niger Oken, 1816 (= Homo lar Linnaeus, 1771).
  • Laratus: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił pochodzenia nazwy zwyczajowej[6]; być może od epitetu gatunkowego Homo lar Linnaeus, 1771 (łac. lar, laris „bóstwo strzegące domu” lub „dom, mieszkanie”)[21]. Gatunek typowy: Homo lar Linnaeus, 1771.
  • Cheiron: Chiron (gr. Χειρων Cheirōn, łac. Chiron) w mitologii greckiej był najmądrzejszym i najbardziej cywilizowanym z centaurów (nazwa Cheiron przypuszczalnie nawiązuje do gr. χειρ kheir, χειρος kheiros „dłoń” w nawiązaniu do rozwoju rąk i dłoni u gibbonów)[22]. Gatunek typowy: Homo lar Linnaeus, 1771.
  • Brachiopithecus: gr. βραχιων brakhiōn, βραχιονος brakhionos „ramię”; πιθηκος pithēkos „małpa”[23]. Gatunek typowy: nie przypisany.
  • Methylobates: gr. μετα meta „pomiędzy, pośród”; rodzaj Hylobates Illiger, 1811[24]. Gatunek typowy: nie przypisany.
  • Brachitanytes (Brachytanytes): gr. βραχιων brakhiōn, βραχιονος brakhionos „ramię”; τανυστυς tanustus „napinanie”[11]. Gatunek typowy: Symphalangus klossi Miller, 1903.

Podział systematyczny edytuj

Do rodzaju należą następujące gatunki[25][17][14][13]:

Uwagi edytuj

  1. Publikacja Zimmermanna Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens została uznana za nieważną na mocy uprawnień ICZN, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[2].
  2. Publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (z kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[4].
  3. Niepoprawna późniejsza pisownia Hylobates Illiger, 1811.
  4. Niepoprawna późniejsza pisownia Brachitanytes Schultz, 1932.

Przypisy edytuj

  1. a b c J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 67. (łac.).
  2. ICZN. Opinion 257. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Zimmermann (a. E. W. Von) published in 1777 under the title specimen Zoologiae Geographicae, Quadrupedum Domicilia Ei Migrationes Sistens and Acceptance for the same Purposes of the work by the same author Pubhshed in the period 1778 — 1783 under the title Geographische Geschichte des Menschen, und der Allgemein Verbreiteten Vierfussigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5 (18), s. 231–244, 1954. (ang.). 
  3. E.A.W. von Zimmermann: Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak et socios, 1777, s. 405. (łac.).
  4. ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.). 
  5. L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1225. (niem.).
  6. a b J. E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.). 
  7. G.T. Burnett. Illustrations of the Manupeda, or Apes and their Allies; being the arrangement of the Quadrumana or Anthropomorphous Beasts indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 1828 (October to December), s. 307, 1828. (ang.). 
  8. F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: C. Sonnini (red.): Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Strasbourg & Paris: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 396. (fr.).
  9. M. Sénéchal. Quadrumanes. (Mam.). „Dictionnaire Pittoresque d’Histoire Naturelle et des Phénomènes de la Nature”. 8, s. 428, 1839. (fr.). 
  10. F. Ameghino: Filogenia. Buenos Aires: 1884, s. 365. (port.).
  11. a b A.H. Schultz. The Generic Position of Symphalangus Klossii. „Journal of Mammalogy”. 13 (4), s. 369, 1932. DOI: 10.1093/jmammal/13.4.368. (ang.). 
  12. F. Weidenreich. The brain and its rôle in the phylogenetic transformation of the human skull. „Transactions of the American Philosophical Society”. 31 (5), s. 369, 1941. DOI: 10.2307/1005610. (ang.). 
  13. a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  14. a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 264–266. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  15. a b D.J. Chivers, M.V. Anandam, C.P. Groves, S. Molur, B.M. Rawson, M.C. Richardson, Ch. Roos & D. Whittaker: Family Hylobatidae (Gibbons). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 780-785. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  16. D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Hylobates. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-02-06].
  17. a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 174–175. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  18. D. Harper: Gibbon (n.). Online Etymology Dictionare. [dostęp 2020-02-06]. (ang.).
  19. Palmer 1904 ↓, s. 337.
  20. Palmer 1904 ↓, s. 619.
  21. Palmer 1904 ↓, s. 364.
  22. Palmer 1904 ↓, s. 180.
  23. Palmer 1904 ↓, s. 141.
  24. Palmer 1904 ↓, s. 419.
  25. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-26]. (ang.).

Bibliografia edytuj