Ił-12

sowiecki samolot pasażerski i transportowy

Ił-12 (ros. Ил-12, kod NATO: Coach) – radziecki dwusilnikowy samolot pasażerski i transportowy.

Ił-12
Ilustracja
Ił-12T
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Producent

Iljuszyn, Woroneskie Zakłady Lotnicze

Typ

samolot pasażerski i transportowy

Konstrukcja

metalowa

Załoga

3

Historia
Data oblotu

15 sierpnia 1945

Lata produkcji

1946–1950

Liczba egz.

3000

Dane techniczne
Napęd

2 x silniki gwiazdowe Szwecow ASz-82 FN

Moc

2 × 1360 kW (1850 KM)

Wymiary
Rozpiętość

31,70 m

Długość

21,31 m

Wysokość

8,07 m

Powierzchnia nośna

103 m²

Masa
Własna

11 500 kg

Zapas paliwa

4150 l

Osiągi
Prędkość maks.

407 km/h

Prędkość przelotowa

300 km/h

Pułap praktyczny

6 500 m

Rozbieg

475 m

Dane operacyjne
Liczba miejsc
21
Użytkownicy
ZSRR, Bułgaria, Chiny, Czechosłowacja, Polska, Rumunia

Historia

edytuj

Samolot został zaprojektowany w połowie lat 40. XX wieku dla Aerofłotu w celu zastąpienia samolotów Li-2 (produkowanych na licencji samolotu Douglas DC-3), wykorzystywanych przez lotnictwo cywilne i wojskowe. W trakcie prac projektowych duży nacisk położono na bezpieczeństwo lotu oraz możliwość eksploatacji w różnych strefach klimatycznych. Prototyp został ukończony w 1945 r., jego oblotu dokonano 15 sierpnia. Próby wykazały problemy z silnikami, dlatego też podjęto decyzję o montażu silników ASz-82FN[1]. Zmodyfikowana maszyna została oblatana 9 stycznia 1946 r. przez Władimira i Konstantina Kokkinaki[2].

Po zakończeniu prób i dopuszczeniu samolotu do lotów jego produkcję rozpoczęto w zakładach w Moskwie. W kolejnych latach konstrukcję modyfikowano. Za pomocą ciepłego powietrza z silników wprowadzono system ogrzewania krawędzi natarcia skrzydła i usterzenia. Szyby i śmigła odmrażano za pomocą mechanizmu rozprowadzania spirytusu[3].

Samolot został zaprezentowany publicznie w 1948 roku, podczas XXI Międzynarodowych Targów Poznańskich, pokazy w locie i loty z pasażerami wykonywał pilot doświadczalny Konstantin Kokkinaki[4]. W 1949 roku wdrożono do produkcji zmodyfikowaną wersję Ił-12A, w której wprowadzono płetwę grzbietową na kadłubie oraz zmieniono osłony oraz rury wydechowe silników. Samolot był oferowany odbiorcom zagranicznym, m.in. w Polsce oraz Czechosłowacji. Na potrzeby wojska opracowano wersję Ił-12D umożliwiającą transport skoczków spadochronowych lub transport wyposażenia. Ta wersja posiadała uzbrojenie obronne montowane w grzbietowej wieżyczce strzeleckiej[5].

Dla zastosowań cywilnych została opracowana w 1947 r. wersja transportowa Ił-12T. Istniała możliwość dostosowania Ił-12T do potrzeb transportu sprzętu wojskowego, m.in. poprzez zastosowanie podwieszeń zewnętrznych[6]. W latach 1946–1950 zbudowano 3000 samolotów Ił-12 wszystkich wersji. Na bazie doświadczeń z użytkowania Ił-12 powstała jego udoskonalona wersja Ił-14[7].

Eksploatacja

edytuj
 
Ił-12 w służbie Aerofłotu, 1956

W sierpniu 1947 r. Aerofłot rozpoczął obsługę lotów pasażerskich z lotniska Tuszyno z wykorzystaniem samolotów Ił-12[8]. W 1948 r. Ił-12 trafił na trasy międzynarodowe, pierwsze obsługiwane połączenie było na linii Moskwa-Sofia. Następnie samoloty rozpoczęły loty do Kabulu, Ułan Bator, Teheranu, Warszawy i Pragi[9].

Najdłuższa obsługiwana trasa wiodła z Moskwy do Władywostoku. Na jej pokonanie Ił-12 potrzebował 33 godzin lotu i dziewięciu międzylądowań[10]. Od 1956 r. Ił-12, zmodyfikowany do użytku w warunkach arktycznych, obsługiwał wyprawy radzieckich naukowców na Antarktydę[11]. Radzieckie Ił-12 w wersji pasażerskiej eksploatowano do 1965 r., samoloty wojskowe były używane do 1968 r. Najdłużej latały maszyny sprzedane Chinom, gdzie były wykorzystywane do przewozów pasażerskich do 1988 roku[12].

Ił-12 w polskim lotnictwie

edytuj

Polskie Linie Lotnicze LOT w 1949 r. zakupiły pięć samolotów lł-12B, które otrzymały znaki rejestracyjne od SP-LHA do SP-LHE. Rok później, podczas obchodów Święta Lotnictwa, zostały zaprezentowane publicznie na Okęciu[13].

Na potrzeby polskiego lotnictwa wojskowego zakupiono kilka samolotów Ił-12B i Ił-12D z przeznaczeniem do transportu, lotów dyspozycyjnych oraz fotogrametrii. Samoloty cywilne były użytkowane do końca 1957 r., wojsko ze swoich egzemplarzy korzystało do początku lat 60. XX wieku[14].

Wypadki i incydenty z udziałem Ił-12

edytuj

W trakcie eksploatacji samolotów Ił-12 doszło do wielu wypadków i incydentów z jego udziałem. Podstawowym problemem były silniki, które zawodziły w trudnych warunkach atmosferycznych. Te problemy skutkowały rozbijaniem maszyn podczas podejścia do lądowania z jednym pracującym silnikiem. Do wielu katastrof doprowadzało również niewystarczające wyposażenie umożliwiające lot bez widoczności ziemi. Najtragiczniejsza katastrofa z udziałem Ił-12 miała miejsce 5 października 1952 r. kiedy to, po zderzeniu w powietrzu z DC-3 (CCCP-L1055), w katastrofie obu maszyn zginęło łącznie 31 osób[15][16].

Najwięcej osób na pokładzie Ił-12 zginęło 2 września 1954 r., kiedy to maszyna o znakach CCCP-L1365 lecąca z Jużnosachalińska do Moskwy, podczas międzylądowania w Nowosybirsku, uderzyła w drzewa tuż przed pasem startowym w trakcie kontrolowanego lotu ku ziemi. Na jej pokładzie zginęło 29 osób[17].

Samoloty Ił-12, eksploatowane w Polsce, odnotowały dwa incydenty związane z ich wykorzystaniem. W 1950 r. w samolocie SP-LHE doszło do eksplozji po omyłkowym zastosowaniu tlenu zamiast sprężonego powietrza do rozruchu silników. Samolot został skasowany. 23 grudnia samolot SP-LHC uległ uszkodzeniu podczas lądowania na Okęciu, nie odnotowano ofiar na jego pokładzie, samolot został skasowany w grudniu 1953 roku[13].

Konstrukcja

edytuj
 
Silnik ASz-82FN eksponowany w MLP w Krakowie
 
Ił-12

Dwusilnikowy samolot pasażerski i transportowy w układzie dolnopłatu z chowanym podwoziem[potrzebny przypis].

Kadłub o przekroju kołowym i konstrukcji półskorupowej z pracującym poszyciem. Kabina załogi złożona z przedziału pilotów, a za nimi miejsca dla nawigatora i radiotelegrafisty. Dalej znajdowały się bagażnik oraz przedział ładunkowy lub pasażerski mieszczący 18–21 foteli w trzech rzędach bądź 28 w czterech. Kolejnym pomieszczeniem był bufet z miejscem stewardessy, dalej szatnia, toaleta i bagażnik[18].

Skrzydło trójdzielne, trójdźwigarowe o profilu Clark YH u nasady, przechodzącym w K-4. Wyposażone w klapy i lotki kryte płótnem. W skrzydle mieściło się sześć zbiorników paliwa o pojemności 4150 l, w każdej gondoli silnikowej znajdował się zbiornik oleju o pojemności 220 l[14].

Podwozie trójpunktowe z kołem przednim, amortyzowane olejowo-powietrznie, wciągane hydraulicznie. Podwozie główne o podwójnych kołach[18].

Napęd – dwa silniki gwiazdowe czternastocylindrowe ASz-82FN-212 w układzie podwójnej gwiazdy, o mocy startowej 1850 KM i nominalnej 1630 KM. Napędzały trójłopatowe, metalowe i samoprzestawne śmigła o średnicy 4,1 m[19].

Usterzenie wolnonośne, kryte blachą, a stery płótnem. Usterzenie poziome dwudzielne, o wzniosie 6°[20].

Wersje

edytuj

Samolot Ił-12 był eksploatowany w wersjach[21]:

  • Ił-12A – pierwsza wersja seryjna.
  • Ił-12B - ulepszona odmiana z płetwą grzbietową. Samolot w odmianach dla 21, 27 lub 32 pasażerów.
  • Ił-12T - wersja transportowa do przewozu ładunku do 3500 kg, z drzwiami ładunkowymi z lewej strony.
  • Ił-12D - wersja desantowa dla 37 spadochroniarzy lub przewozu 3000 kg ładunku.

Użytkownicy

edytuj

Samoloty Ił-12 były użytkowane m.in. przez[22]:

Przypisy

edytuj
  1. Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 9.
  2. Samoloty niezapomniane modele 2013 ↓, s. 70.
  3. Morgała 1981 ↓, s. 147.
  4. Skrzydlata Polska 1948 ↓, s. 141–143.
  5. Morgała 1981 ↓, s. 148.
  6. Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 16.
  7. Morgała 1981 ↓, s. 149.
  8. Stroud 1968 ↓, s. 96.
  9. Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 12.
  10. Stroud 1968 ↓, s. 99.
  11. Iljuszyn Ił-12 i Ił-14 – następcy Lisunowów. SmartAge Media Sp. z o.o.. [dostęp 2023-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-21)]. (pol.).
  12. Егоров 2003 ↓, s. 217.
  13. a b Mikulski, Glass 1980 ↓, s. 408.
  14. a b Morgała 1981 ↓, s. 150.
  15. Sunday 5 October 1952. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).
  16. Sunday 5 October 1952. The Aviation Safety Network. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).
  17. Monday 27 September 1954. The Aviation Safety Network. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-08)]. (ang.).
  18. a b Mikulski, Glass 1980 ↓, s. 409.
  19. Morgała 1981 ↓, s. 152.
  20. Morgała 1981 ↓, s. 151.
  21. Егоров 2003 ↓, s. 208–220, 299–300.
  22. Stroud 1968 ↓, s. 100.

Bibliografia

edytuj

Zobacz też

edytuj

Porównywalne samoloty: