Wikipedia

Indoeuropejczycy

ludność posługująca się językami należącymi do rodziny indoeuropejskiej

Indoeuropejczycy – umowna nazwa grupy ludów posługujących się językami indoeuropejskimi, pochodzącymi od języka

Współczesny zasięg geograficzny języków zaliczonych do grupy IE

praindoeuropejskiego, bądź będące efektem wymieszania się dawnych grup języków[1]. Dawniej wszystkich Indoeuropejczyków nazywano Ariami, którzy w nazistowskich Niemczech uznano za protogermanów, obecnie nazwa ta jest używana jedynie w odniesieniu do ludów indoirańskich.

W przeciwieństwie do innych grup językowych (ałtajskie, uralskie, semickie), która były pierwotnie ściśle związane z kulturą i pokrewieństwem ich użytkowników, "indoeuropejczycy" jest pojęciem wyłącznie lingwistycznym, gdyż nie istnieje etnos ani wspólna kultura indoeuropejska, a całość tworzą różne kultury, często podobne do kultur używających innych lig i rodzin języków (semicka, uralska, ałtajska). Zjawisko to spotęgowała dodatkowo epoka kolonialna, gdy to w krąg ten włączona została ludność rdzenna ameryk, narody

Języki indoeuropejskie około roku 500 p.n.e. (zaznaczono podział na kentum i satem)

Syberii oraz potomkowie czarnych niewolników.

Teoria praindoeuropejskaEdytuj

Teza o istnieniu zespół pokrewnych jeżyków, wywodzących się od jednego pnia, bywa utożsamiana z

narodowymi obszarami Europy. Istnieją liczne teorie na temat domniemanego, pierwotnego źródła języków. W XIX wieku dominowała teoria, że język PIE stworzyli mieszkańcu płaskowyżu Pamir. Niektórzy łączą genezę jeżyka z tzw. kulturą grobów kurhanowych (zob. teoria kurhanowa). Nosiciele tej kultury zamieszkiwali tereny na północ od Morza Czarnego – od Kaukazu aż po Karpaty, a charakterystyczne kurhany stawiano między V i III tysiącleciem p.n.e. stopniowo zwiększając zasięg ich występowania. Według zwolenników tej teorii ekspansja języka przebiegała w kierunku Indii, a następnie Persji, Bliskiego Wschodu i Europy (niektórzy sugerują jednoczesne przemieszczanie się języka w kierunku Europy Wschodniej). Sposób tak szybkiej ekspansji, łączą z udomowieniem konia przez kulturę Botai około 3,5 tys. lat p.n.e.[2]. Według innej teorii geneza nastąpiła na terenach Azji Mniejszej (jest to tzw. hipoteza anatolijska, wysunął ją Colin Renfrew w oparciu o lingwistykę półwyspu). Przypuszcza się, że starożytna ekspansja była hamowana zarówno przez przedindoeuropejski substrat językowy, jak i od północy przez języki ugrofińskie.

Krytyka pojęciaEdytuj

Wspólne korzenie wszystkich elementów języków indoeuropejskich są do dziś podważane, bądź redukowane lecz nadal istnieje duża ilość

 
Nepalczycy od czasów antycznych używają jednej z odmian języków aryjskich, kategorii satem.

badań zajmująca się wspólnym pochodzeniem języków, elementów, słów i zasad gramatycznych w językach IE[1].

Znacznie bardziej krytycznie nauka podchodzi do tezy, o jednoczesnym wspólnym etnosie, który miał dać początek wszelkim narodom grupy. Używanie danego języka – funkcja mogąca ewoluować w czasie – nie musi oznaczać, znacznie bardziej statycznego pokrewieństwa kulturowego. Nic nie wskazuje, aby ludy innego pochodzenia etnicznego nie mogły przejmować języków indoeuropejskich wraz z ich rozprzestrzenieniem na obszarze Europy. Dotyczyć to mogłoby na przykład użytkowników języków takich jak Etruskowie czy Iberowie. Często również „nowi” przybysze po pewnym czasie przejmowali język indoeuropejski (np. Awarowie zarzucili w średniowieczu język ojczysty i przyjęli język słowiański). Tak więc ogólnie identyfikacja języka z etnosem jest sprawą sporną, a dyskusja często w XX wieku zabarwiona była ideologią nazistowską, a obecnie - turbosłowiańską. Jeszcze bardziej kontrowersyjna jest identyfikacja języka z narodem rozumianym wedle XIX i XX-wiecznych koncepcji. Takie podejście implikuje między innymi, że mieszkańcy Boliwii mówiący językiem hiszpańskim są indoeuropejczykami, mimo że stanowią najbardziej konserwatywny naród z grup wywodzących się od kultur prekolumbijskich.

Teorie o wspólnej genezie rasowej ludów indoeuropejskich i ich jednolitej wędrówce jest zasadniczo wykluczona przez współczesne genetykę, która nie zawiera korelacji między pokrewieństwem języków zaliczanych do IE, a bractwem krwi zakładając ciągłość osadniczą od czasów kultury starej Europy do dziś:

  • R1a szczególnie popularny u Słowian i części ludów aryjskich (północne Indie, Tadżykistan), jest też silnie obecny u ludów rdzennie tureckich (Hunowie, Ałtajczycy, Kirgizi, Tatarzy, Ujgurzy, Chazarowie), ugrofińskich (obecnie rosyjskojęzyczne narody Rosji Europejskiej w tym Mokszowie czy Marowie), Mongolskich (plemiona północnych Chin). Jego ekspansja następowała od strony północnej Azji i Europy Wschodniej od okresu 8 000 lat p.n.e.[3].
  • Bałtosłowianie są nosicielami genu N1c, który występuje u niemal wszystkich ludów uralskich, od Laponii po daleką Syberię[4].
  • Występujący w Iranie, Grecji i we Włoszech gen J2, występuje silnie w do dziś semickim Iraku, Libanie, Izraelu i Jordanii[5].
  • Armeńczycy dzielą z Gruzinami gen "G", popularny na Kaukazie i w Kazachstanie, a jego najstarsze poświadczenie jest o kilka tysięcy lat starsze niż hipotetyczne wydarzenia z teorii kurhanowej[6].
  • Gen R1b występował u Basków, Iberów, Piktów oraz kultur megalitycznych hipotetycznie przed-indoeuropejskich[7].

Przeciwne istnieniu jednolitej kultury są też badania w zakresie dziedzictwa materialnego i mentalnego. Scytowie, choć uważani często za użytkowników języków satem są przedstawiani jako lud tureckojęzyczny silnie związany z duchową i materialną kulturą ałtajską, a Tadżycy czy Ariowie - ich krewnymi, których kultura mieszała się z sąsiadami, czego zwolennikiem byli badacze Uniwersytetu Kopenhaskiego[8]. Rzeźbiarstwo kamienne Słowian i Bałtów, jest jednocześnie zestawiane stylem Mongołów czy Kirgizów (baby połowieckie)[9], a kultura duchowa Słowian porównywana do tengryzmu[10], a nawet shintoizmu[11]. Zwraca się uwagę na podobieństwo kultur ceramiki wstęgowej do kultur w antycznej Jakucji, Japoni i Azji Środkowej[potrzebny przypis].

 
Grecy do XIX wieku byli najstarszym poświadczonymi użytkownikami języków kentum.

Uznaje się że część elementów języków indoeuropejskich w Europie ma pochodzenie od języków osobnych grup: Etruskiego, Piktyjskiego, Iberyjskiego czy języków kultur Krety i dawnego Cypru. Stanowić mają one przedindoeuropejski substrat językowy i tak np. języki romańskie wyodrębniły się z języka Rzymian, który wchłonął dwa nie-indoeuropejskie języki[12].

Jeszcze inne głosy za taki substrat uznają nawet języki germańskie (z powodu natężenia unikalnych słów), oraz paleobałkańskie, zaś języki bałtosłowiańskie za ligę słowiańsko-ugrofińską[13].

Pojawiają się też głosy całkowicie odrzucające pokrewieństwo języków indoeuropejskich, ograniczając powiązania do konkretnych języków, słów czy zasad gramatycznych. Twórcą anty-teorii jest Trubickoy - zakładał, on że niemożliwe jest wyodrębnienie wspólnego pochodzenia większości słów, zaś teorię o PIE uznał za niefalsyfikowalną, uznając że wyjątkowo intensywne mieszanie się języków w Europie i Azji Środkowej z różnych powodu doprowadziło do stanu współczesnego.[1] Stwierdził, że języki IE jako liga językowa dwóch lub więcej rodzin językowych, można zasadniczo określić językami, które spełniają pięć (możliwych do zapożyczenia) reguł gramatycznych, w tym możliwość swobodnego używania przedrostków czy możliwa alternacja zdań w obrębie rdzenia czasowników[14].

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b c Dariusz R. Piwowarczyk, Rekonstrukcja praindoeuropejskiego systemu fonologicznego, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2022, s. 15, ISBN 978-83-233-5112-2.
  2. ↑ focus.pl: Udomowienie konia wcześniejsze. [dostęp 2010-11-15].
  3. ↑ Haplogroup R1a Y-DNA.
  4. ↑ Haplogroup N1c Y-DNA.
  5. ↑ Haplogroup J2 Y-DNA.
  6. ↑ Haplogroup G2a Y-DNA.
  7. ↑ Haplogroup R1b Y-DNA.
  8. ↑ Andronovo culture - The first Kipchak expansion - Turanid Race [R1a Z93, Steppe MLBA].
  9. ↑ Edward Tryjarski, Zwyczaje pogrzebowe ludów tureckich na tle innych wierzeń, Warszawa 1991.
  10. ↑ Łukasz Kozak, Upiór: Historia Naturalna.
  11. ↑ Paweł Zych, Witold Wergas, Bestariusz Japoński.
  12. ↑ Theo Vennemann, Patrizia Noel Aziz Hanna, Europa Vasconica, Europa Semitica, wydawnictwo Walter de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017054-X, ISBN 978-3-11-017054-2. (google books)
  13. ↑ Adrian Leszczyński, Języki indoeuropejskie a genetyka, 4 maja 2014.
  14. ↑ James Clackson, Indo-European Linguistics. An Introduction, Cambridge, Nowy Jork: Cambridge University Press, 2007, s. 25, ISBN 978-0-511-36609-3 [zarchiwizowane] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Indoeuropejczycy&oldid=69451705”