Irbil, Arbil (akad. Arbail; arab. ‏اربيل‎; kurd. Hewlêr; asyr. ܐܪܒܝܠArab’ilu; tur. Erbil) – miasto w północnym Iraku, na zachodnim pogórzu Gór Kurdystańskich, ośrodek muhafazy Irbil i stolica Kurdyjskiego Okręgu Autonomicznego, zamieszkiwane przez prawie milion osób (głównie sunnickich Kurdów i chrześcijańskich Asyryjczyków).

Irbil
Hewlêr
ܐܲܪܒܝ̣ܠ
‏اربيل‎
Ilustracja
Według wskazówek zegara, od góry: śródmieście, Minaret Mudhafaria, posąg Ibn al-Mustafiego oraz cytadela w Irbilu
Państwo

 Irak

Muhafaza

Irbil

Zarządzający

Nihad Qoja

Powierzchnia

197 km²

Wysokość

390 m n.p.m.

Populacja (2015)
• liczba ludności


852 500

Nr kierunkowy

066

Kod pocztowy

44001

Położenie na mapie Iraku
Mapa konturowa Iraku, u góry znajduje się punkt z opisem „Irbil”
Ziemia36°11′28″N 44°00′33″E/36,191111 44,009167

Historia edytuj

Irbil to jedno z najstarszych miast na świecie, zamieszkiwane nieprzerwanie od ponad 8000 lat[1]. Prawdopodobnie jest to najstarsza osada ludzka, gdyż w pobliżu odkryto także ślady neandertalczyków.

Osobny artykuł: Arbela.

Najwcześniejsze zapiski dotyczące starożytnego miasta pochodzą sprzed III tysiąclecia p.n.e. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzi kopiec wysokości 30 m znajdujący się w centrum obecnego miasta, na szczycie którego są ruiny dawnego tureckiego fortu. Na północ od Irbil znajduje się mylona z tym miastem Gaugamela, gdzie Aleksander Wielki pokonał w bitwie w 331 r. p.n.e. króla perskiego Dariusza III. Za czasów diadochów Irbil zostało stolicą królestwa Adiabene (III wiek p.n.e.-II wiek), od I wieku podporządkowanego imperium partyjskiemu. Od początku III wieku znajdowało się pod panowaniem Rzymu. W 642 opanowali je Arabowie. W latach 1190–1232 Irbil było stolicą państwa Muzaffara ad-Dina, brata sułtana Saladyna. Następnie było zdobywane przez różne odłamy Mongołów i Turków. W XIII wieku Irbil utraciło znaczenie gospodarcze i funkcje administracyjne na rzecz niedalekiego Mosulu. Od 1517 miasto pozostawało pod władzą imperium osmańskiego. W 1918 zostało przekazana Irakowi. W 1974 zostało stolicą autonomicznej irackiej prowincji Kurdystanu.

W 1991 po I wojnie w zatoce Perskiej ustanowiono w mieście stolicę częściowo niepodległego Kurdystanu irackiego, chronionego przed wojskami irackimi siłami wojsk brytyjskich i amerykańskich. W październiku 1996 Demokratyczna Partia Kurdystanu podjęła ofensywę w północnym Iraku i przejęła kontrolę nad Irbil. Miasto zostało ponownie zajęte przez siły irackiej Gwardii Republikańskiej po natarciu podjętym z udziałem dużych sił w końcu października 1996.

Po zakończeniu II wojny w Zatoce Perskiej miasto ponownie stało się ośrodkiem administracji kurdyjskiej, a liczba ludności tego miasta zaczęła szybko wzrastać. Od 2003 preferowana jest nazwa kurdyjska – Hawler, a symbole arabskie są zastępowane kurdyjskimi.

Od 2012 w Irbilu działała polska agencja konsularna, podniesiona w 2019 do rangi konsulatu generalnego.[2]

Klimat edytuj

Według klasyfikacji klimatów Köppena w Irbilu panuje klimat śródziemnomorski, co oznacza bardzo gorące lata i łagodne wilgotne zimy mokre. Największe opady występują w styczniu[3].

Miesiąc Średnia

minimalna temperatura

Średnia

maksymalna temperatura

Ilość

opadów

Styczeń 2,4 °C 12,4 °C 111 mm
Luty 3,6 °C 14,2 °C 97 mm
Marzec 6,7 °C 18,1 °C 89 mm
Kwiecień 11,1 °C 24,0 °C 69 mm
Maj 16,7 °C 31,5 °C 26 mm
Czerwiec 21,4 °C 38,1 °C 0 mm
Lipiec 24,9 °C 42,0 °C 0 mm
Sierpień 24,4 °C 41,9 °C 0 mm
Wrzesień 20,1 °C 37,9 °C 0 mm
Październik 14,5 °C 30,7 °C 12 mm
Listopad 8,9 °C 21,2 °C 56 mm
Grudzień 3,9 °C 14,4 °C 80 mm

Zabytki i atrakcje turystyczne edytuj

  • Cytadela w Irbilu
  • Meczet na Cytadeli – najstarszy meczet w mieście. Pierwsze wzmianki o świątyni pochodzą z dzieła Jakuta Hamawiego z 1220 roku[4]
  • Łaźnie na Cytadeli – łaźnie datowane na XVIII wiek[5]
  • Irbilskie Muzeum Cywilizacji – muzeum historyczne. Wśród eksponatów, są przedmioty datowane do V tysiąclecia p.n.e.[6]
  • Syriackie Muzeum Dziedzictwa – muzeum dotyczące historii Asyryjczyków w regionie[7]
  • Kurdyjskie Muzeum Tekstyliów[8]
  • Meczet Jalila Khayata (Wielki Meczet) – bogato zdobiony meczet. Budowę świątyni zlecił bogaty mieszkaniec Irbilu Jalil Khayat. Po jego śmierci w 2005 roku, dokończenia budowy dopilnowały dzieci, które oficjalnie otworzyły meczet w 2007 roku[9]
  • Wzgórze Qalinj Agha – stanowisko archeologiczne, gdzie odkryto ślady osadnictwa człowieka sięgające V tysiąclecie p.n.e.[10]
  • Park Minara – w parku mieści się minaret Choli[11], wybudowany w latach 1128–1138[12]
  • Park Sami Abdulrahmana – największy park miejski w Irbilu. Mieści się w nim teren Międzynarodowych Targów w Irbilu, Biblioteka Publiczna Zaytun oraz pomnik poświęcony pamięci pomordowanych. Park został zbudowany na miejscu dawnej bazy wojskowej wojsk reżimu Saddama Husajna[13].
  • Park Szanidar[14]
  • Działo Wasta Rajab[15]
  • Bazar Tayrawa[16]

Nauka i oświata edytuj

W mieście działają następujące uczelnie:

Publiczne edytuj

Prywatne edytuj

  • Uniwersytet Ishik[18]
  • Brytyjski Uniwersytet Królewski (ang. British Royal University)[19]
  • Uniwersytet Cihan[20]
  • Uniwersytet Libańsko-Francuski[21]
  • Dijlah University College[22]
  • Międzynarodowy Uniwersytet w Irbilu[23]
  • Katolicki uniwersytet w Erbil[24]

Sport edytuj

W mieście działa Irbilski Klub Sportowy założony w 1968 roku. Praktykowane są na nim takie dyscypliny sportu jak piłka nożna, siatkowa, ręczna, podnoszenie ciężarów, kolarstwo oraz lekkoatletyka kobiet i mężczyzn. Klub posiada swój własny stadion, którym jest Malab Fransu Hariri (nazwany od imienia i nazwiska kurdyjsko-asyryjskiego działacza sportowego oraz polityka Franso Haririego). Aktualnym prezesem klubu jest dr. Abdulla Majid[25].

Przypisy edytuj

  1. History, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  2. Konsulat Generalny w Irbilu - Polska w Iraku - Portal Gov.pl, Polska w Iraku [dostęp 2021-05-08] (pol.).
  3. Climate Erbil: Temperature, Climate graph, Climate table for Erbil – Climate-Data.org, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  4. Erbil Citadel Mosque | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  5. The Citadel Bath (Hammam) | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  6. Erbil Civilization Museum | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15].
  7. General Directorate of Syriac Culture And Art, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  8. Kurdish Textile Museum, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  9. Jalil Khayat Mosque in Erbil – Kurdistan mosques, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  10. Qalinj Agha Hill | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  11. Minarah Park | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15].
  12. Choli Minaret | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15].
  13. Sami Abdul-Rahman Park | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15].
  14. Shanader Park | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15].
  15. The Cannon of Wasta Rajab | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  16. Tayrawa Bazaar | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  17. Home – EPU, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  18. ISHIK UNIVERSITY An ISO granted university with high international standards in Erbil., 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  19. British Royal University, „archive.is”, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16].
  20. Cihan University of Erbil, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  21. Lebanese French University – Erbil, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16].
  22. كلية دجلة الجامعة | Home page, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  23. International University of Erbil, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].
  24. Catholic University in Erbil [dostęp 2022-10-11] (ang.).
  25. About Erbil Sport Club, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16].