Irena Latinik-Vetulani
Irena Latinik-Vetulani[a] (ur. 26 grudnia 1904, zm. 2 lutego 1975) – polska biolożka, doktor filozofii ze specjalizacją biologii, pracownica naukowa w Zakładzie Anatomii Porównawczej Wydziału Biologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, popularyzatorka nauki.
| |
| Data urodzenia |
26 grudnia 1904 |
|---|---|
| Data śmierci |
2 lutego 1975 |
| Zawód, zajęcie |
biolożka |
| Rodzice |
Franciszek Latinik |
| Małżeństwo | |
| Dzieci |
Jerzy Vetulani |
Życiorys edytuj
Urodziła się w 1904 roku jako córka Franciszka Ksawerego Latinika, oficera armii austro-węgierskiej, i Heleny z domu Stiasny-Strzelbickiej (1876–1956). Miała siostry: starszą Annę (1902–1969) oraz młodszą Antoninę (1906–1989)[1][2].
Od dzieciństwa „miała cudzoziemskie guwernantki, więc doskonale znała niemiecki i francuski”[3]. W latach 20. XX wieku należała do Straży Narodowej[4].
Ukończyła studia w zakresie nauk biologicznych na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Następnie wyjechała na staż naukowy do stacji biologicznej Roscoff we Francji (La Station biologique de Roscoff). Po powrocie do Krakowa rozpoczęła pracę jako asystentka w Zakładzie Biologii i Embriologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tam w 1927 roku pod kierownictwem profesora Emila Godlewskiego Jr. obroniła rozprawę doktorską. Kontynuowała pracę naukową nad problemami regeneracji u płazów. Do 1936 roku była asystentką profesora Henryka Hoyera w Zakładzie Anatomii Porównawczej UJ[2].
Irena Vetulani opublikowała szereg oryginalnych prac badawczych. Wydała dwie książki popularnonaukowe[5], przez szereg lat publikowała również krótsze teksty popularnonaukowe w czasopiśmie Wszechświat[2].
W 1930 roku wyszła za mąż za Adama Vetulaniego. W 1936 roku urodziła ich pierwszego syna Jerzego, a w 1938 – Jana. Po urodzeniu drugiego syna wzięła urlop okolicznościowy z pracy na uczelni.
Adam Vetulani wziął udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku. Internowany w Rumunii, przedostał się do Francji i wziął udział w kampanii francuskiej, a w latach 1940–1945 przebywał na internowaniu w Szwajcarii, organizując obozy szkolne dla polskich żołnierzy. Irena Vetulani pozostała w Krakowie wraz z dwoma synami. W latach wojny poświęciła się ich wychowaniu[2]. Dzięki biegłej znajomości języka niemieckiego udało jej się zdobyć pracę. Została tłumaczką w monopolu spirytusowym na Dąbiu.
18 stycznia 1945 roku, ostatniego dnia okupacji niemieckiej w Krakowie, została poważnie raniona odłamkiem powstałym po wybuchu bomby. Gdy w trakcie nalotu podeszła do okna, by je otworzyć i uchronić przed wybiciem szyb w razie ewentualnej eksplozji, na zewnątrz wybuchł pocisk. Raniona w głowę przez odłamek, Irena Vetulani doznała poważnych uszkodzeń neurologicznych i przez kilka miesięcy była niemal całkowicie sparaliżowana. Jak wspominał jej syn, Jerzy Vetulani: „Przez pewien czas sądzono, że w ogóle tego nie przeżyje. W marcu [1945] po raz pierwszy poruszyła palcem”[6].
Do końca życia „miała w mózgu dość duży kawałek żelaza”[2] i zmagała się z niepełnosprawnością. Cierpiała na niedowład lewej ręki. Jak wspominał jej syn, Jerzy Vetulani: „Ta lewa ręka służyła jej tylko jako hak. Na szczęście była praworęczna. Źle chodziła, więc nosiła but ortopedyczny. Miała tylko połowę pola widzenia, co prowadziło do tragikomicznych zdarzeń, bo na przykład, myśląc, że jest już za tramwajem, wchodziła między pierwszy wagon a drugi i musiano ją stamtąd wyciągać. Z tego powodu wielokrotnie łamała sobie nogi. I musiała na nowo nauczyć się czytać, bo połowy tekstu nie widziała”[6].
Według wspomnień syna, Irena Vetulani „mimo tego kalectwa prowadziła aktywne i wartościowe życie. (...) Lubiła uczyć dzieci, odrabiać z nimi lekcje. Bardzo dużo pomagała nam i naszym kolegom. Dwójkę nieco opóźnionych dzieci znajomych doprowadziła aż do matury. Do ostatnich dni życia przepisywała zeszyty szkolne z klasy III i V i wysyłała je swoim wnukom do Ameryki, aby nie straciły roku szkolnego po powrocie do Polski. Była przykładem heroicznej walki z nieszczęściem”[2].
18 czerwca 1965 roku podczas spływu kajakowego na Dunajcu utonął jej młodszy syn, Jan Vetulani, asystent przy Katedrze Prawa Karnego UJ[7], który przygotowywał się wówczas do doktoratu z etyki norm[2].
Irena Vetulani zmarła 2 lutego 1975 roku. Została pochowana na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[8], w kwaterze TΔ. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył arcybiskup Karol Wojtyła.
Publikacje edytuj
Prace badawcze edytuj
- L’influence des agents thermiques, appliqués pendant des stades déterminés sur le développement embryonnaire de la grenouille. „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, s. 624–677, 1929.
- La croissance ontogénétique et la croissance régénérative chez l’axolotl. „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, s. 79–105, 1930.
- Recherches sur l’anoxybiose des embryons de Grenouille Rana fusca dans différents stades du développement. „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, s. 273–278, 1935.
Książki popularnonaukowe edytuj
- Krążenie pierwiastków w przyrodzie. Warszawa: Książnica-Atlas, 1938.
- Regeneracja, odtwarzanie utraconych części ciała. Łódź: Czytelnik, 1950.
Uwagi edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Marian Zgórniak: Latinik Franciszek Ksawery (1864–1949). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XVI. 1971, s. 567–568.
- ↑ a b c d e f g Dobra starość to umiejętność wykorzystania doświadczenia. W: Andrzej Kobos: Po drogach uczonych. T. 2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2007, s. 491–524.
- ↑ Małgorzata Iskra: Na kanapce Vetulaniego siadywał Karol Wojtyła. Gazeta Krakowska, 29 kwietnia 2011. [dostęp 2020-04-01].
- ↑ Rotkiewicz 2015 ↓, s. 15.
- ↑ Irena Latinik-Vetulani. jezuici.krakow.pl. [dostęp 2012-01-12].
- ↑ a b Rotkiewicz 2015 ↓, s. 22.
- ↑ Izydora Dąmbska. Jan Vetulani (1938–1965). „Ruch Filozoficzny”. XXIV (3–4), s. 308–309, 1966.
- ↑ Kraków – Rakowice. Fotografia nr 20184. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2012-01-12].
Bibliografia edytuj
- Marcin Rotkiewicz: Mózg i błazen. Rozmowa z Jerzym Vetulanim. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015. ISBN 978-83-8049-092-5.