Irga kutnerowata

Irga kutnerowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	irga
Gatunek	irga kutnerowata
	Nazwa systematyczna
	Cotoneaster tomentosus (Aiton) Lindl.; Trans. Linn. Soc. London 13: 101 (1821)
Synonimy
	Cotoneaster coccineus (Roth) Steud.; Cotoneaster soczavianus Pojark.; Gymnopyrenium tomentosum (Aiton) Dulac; Mespilus coccinea Waldst. & Kit.; Mespilus eriocarpa DC.; Mespilus orientalis Mill.; Mespilus pygmaea Baumg.; Mespilus tomentosa Aiton; Pyrus chelseana M.F.Fay & Christenh.; Pyrus soczaviana (Pojark.) M.F.Fay & Christenh.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Irga kutnerowata, irga owłosiona^[4] (Cotoneaster tomentosus (Aiton) Lindl.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych.

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Pochodzi z Europy Południowej i Środkowej. Występuje głównie na obszarach górskich: Apeniny, Alpy, Karpaty, Jura, Góry Dynarskie i góry Półwyspu Bałkańskiego. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach i to tylko w Tatrach Zachodnich na 6 stanowiskach: pod Rękawicą w Dolinie Kościeliskiej, w Dolinie Strążyskiej, w Końskim Żlebie, na Zawieszce w grzbiecie Sarniej Skały, w Dolinie Białego i na Hrubym Reglu. Rzadka jest również po słowackiej stronie Tatr; podano ją tutaj z 10 stanowisk. Stanowiska w polskich Tatrach są najdalej na północ wysuniętymi miejscami występowania tego gatunku. Najwyżej (do 2400 m n.p.m.) dochodzi we włoskich Alpach^[5].

Morfologia edytuj

Pokrój: Silnie rozgałęziony krzew o wysokości do 2 m. Pędy brunatnozielone i mniej lub bardziej filcowato owłosione^[6].
Liście: Szerokoeliptyczne lub jajowate, o długości 2–6 cm i szerokości 2–3,5 cm, zazwyczaj z tępym wierzchołkiem. Na górnej stronie są owłosione, na dolnej pokryte białym kutnerem^[6].
Kwiaty: Promieniste, białe. Działki kielicha w kwiatach i hypancjum są pokryte kutnerem, po czym łatwo rozróżnić można ten gatunek od bardzo podobnej irgi zwyczajnej^[5]. Słupek z 3-5 szyjkami^[6].
Owoce: Czerwone, mączyste, z zewnątrz pokryte włoskami^[5].

Biologia i ekologia edytuj

Nanofanerofit. Występuje na słonecznych, stromych i skalistych stokach o nachyleniu do 60%, na płytkich glebach. Kwitnie od czerwca do lipca. Nasiona rozsiewane są przez zwierzęta. Liczba chromosomów 2n = 68^[5].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[7]: R (rzadki, potencjalnie zagrożony); 2016: EN (zagrożony)^[8].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001): CR (critical, krytycznie zagrożony); 2014: EN (zagrożony)^[9].

Wszystkie jej stanowiska w Polsce znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Gatunek w Polsce jest zagrożony z powodu nielicznych stanowisk z niewielką liczbą osobników, ponadto stanowiska te zagrożone są przez zarastającą je kosodrzewinę. Najliczniejsza populacja w Końskim Żlebie w latach 2001–2004 liczyła tylko 14 okazów^[5].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
↑ ^a ^b Cotoneaster tomentosus (Aiton) Lindl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-23].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).

[powo-3] Cotoneaster tomentosus (Aiton) Lindl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-23].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[karpaty-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[szafer-6] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[7] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[9] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]