Iskrzynia
Iskrzynia – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Korczyna[4][5]. Leży nad rzeką Wisłok. Miejscowość graniczy od zachodu z Krościenkiem Wyżnym, od północy – z Kombornią, od wschodu – z Jabłonicą Polską (przysiółek Budzyń) i Haczowem oraz od południa – z Pustynami.
| wieś | |
 Zapora na Wisłoku w Iskrzyni | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
1282[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-422[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RKR |
| SIMC |
0354608[4] |
Położenie na mapie gminy Korczyna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
 49°40′44″N 21°51′53″E/49,678889 21,864722[1]
| |
.jpg)
.jpg)
Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego[6], w drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa sanockiego[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0354614 | Na Górce | część wsi |
| 0354637 | Siciny | część wsi |
| 0354643 | Wygoda | część wsi |
| 0354666 | Zagórze | przysiółek |
| 0354650 | Zamorwana[8] | część wsi |
Historia edytuj
Wieś lokowana na prawie magdeburskim w 1352 roku, dokumentem wystawionym w Sanoku przez Kazimierza Wielkiego, na miejscu wczesnopiastowskiej osady Obrwinowo (Obrwynowo, Obrwinów?). Zasadźcą i pierwszym sołtysem wsi był Jakub Iskra, od którego nazwiska pochodzi nazwa miejscowości. Król Zygmunt I Stary potwierdza ten przywilej Adamowi Mysłowskiemu w 1530 r.
W Iskrzyni w XVI wieku na dworze Krzysztofa Boboli (1517-1559) i Elżbiety z Wielopolskich h. Starykoń (1520–1615), gościli jadący do Lwowa Jezuici, tacy jak; Stanisław Hozjusz, czy Piotr Skarga[9]. Następnie Iskrzynię dziedziczył syn Krzysztofa Boboli; Andrzej Bobola (podkomorzy).
Po I rozbiorze Polski Iskrzynia stała się częścią Imperium Habsburgów. W latach 1782–1784 wybudowano przebiegający przez wieś historyczny Trakt Węgierski, z Przemyśla na Przełęcz Dukielską, który tu przekraczał rzekę Wisłok. W 1786 r. notował Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi": Iskrzynia. Wieś dziedziczna JW. Franciszka hrabi Bukowskiego; sławna murowanym mostem na arkadach na Wisłoku rzece na gościńcu z Węgier do Lwowa[10]. W 1849 r. traktem tym maszerowały na Węgry rosyjskie wojska feldmarszałka Iwana Paskiewicza, idące z pomocą dla żołnierzy Franciszka Józefa I dławiących powstanie węgierskie podczas Wiosny Ludów. Unikatowy kryty most na Wisłoku został zniszczony dopiero podczas wojen światowych przez wycofujące się wojska.
W XIX w. Iskrzynia była własnością Urbańskich. W czasie powstania krakowskiego w 21 lutego 1846 r., w momencie napaści podburzonych poddanych na dwór powstańczy w Kombornii, żonę Feliksa Urbańskiego uratowali chłopi z Iskrzyni; Ignacy Fakadej (Takadaj) i Pelc, którzy przenieśli ją na plecach do swojej miejscowości i tu wójt ukrył Emilię Urbańską. Najpierw w małym domku, dając straż z 20 chłopów, potem w chacie Piotra Stepka. Gdy dowiedział się, że chłopi w Sanoku uradzili by ją uwięzić, odstawił Urbańską w przebraniu do Dukli.
W 1863 r. w Iskrzyni mieszkało 760 osób. W roku 1878, samorząd wiejski zakupił budynek dawnego dworu i parcelę o powierzchni 67 arów z przeznaczeniem na szkołę.
OSP w Iskrzyni założona została w 1912 roku. W tym roku wybudowano również prowizoryczną remizę. W czasie I wojny światowej toczyły się tu walki nacierających wojsk w kierunku przemyskiej twierdzy, czego dowodem są dwie zbiorowe mogiły żołnierskie położone: nad Wisłokiem i obok drogi krajowej nr 19.
Najważniejszym dziełem, które opisuje dzieje Iskrzyni jest kronika napisana w 2002 r. przez Józefa Lorensa.
Komunikacja edytuj
Przez wieś przebiega Droga Krajowa nr 19 łącząca Barwinek na granicy ze Słowacją z Kuźnicą Białostocką na granicy z Białorusią (trasa międzynarodowa E371). Międzynarodowy charakter drogi powoduje duży ruch tranzytowy, którego znaczną część stanowią samochody ciężarowe z różnych państw (Bałkany, Węgry, państwa bałtyckie, a ostatnio także Rosja). W najbliższych latach DK19 ma zostać zastąpiona drogą ekspresową S19 wchodzącą w skład tzw. Via Carpatia. Trasa planowanej drogi ekspresowej przebiega pomiędzy Iskrzynią i Haczowem. W południowej części wsi planuje się węzeł Iskrzynia (jeden z dwóch przeznaczonych do obsługi miasta Krosna), natomiast w północnej – Miejsce Obsługi Podróżnych „Zagórze”. Odcinek Iskrzynia - Miejsce Piastowe (z węzłem Iskrzynia) jest już w budowie (planowane oddanie do ruchu - 2025), odcinek Domaradz - Iskrzynia jest w trakcie projektowania (planowane rozpoczęcie budowy - 2024).
Poza DK19 na sieć drogową wsi składa się droga powiatowa Iskrzynia-Haczów-Trześniów, a także szereg dróg gminnych. Położenie Iskrzyni nad dwoma rzekami wymusiło budowę mostów – najważniejszy to most na Wisłoku w ciągu drogi krajowej, zbudowany w latach 70. XX wieku, tuż obok historycznej przeprawy Traktu Węgierskiego. Ponadto istnieje most na Morwawie w ciągu drogi powiatowej oraz wiszący most linowy na Wisłoku (tzw. kładka).
Najbliższa stacja kolejowa – Targowiska (4 km).
Miejscowość jest obsługiwana przez kilku prywatnych przewoźników, wykonujących kursy na trasie Krosno – Brzozów oraz MKS w Krośnie (linia nr 5). Kursuje także autobus PKS Rzeszów relacji Rzeszów-Dukla.
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
- zbór (obecnie nieczynny)[11].
Ludzie związani z Iskrzynią edytuj
- Aleksander Augustynowicz - polski malarz
- Ludwik Szumańczowski - polski polityk, poseł
- Stanisław Witowski-Iskrzyniak - polski malarz
- Maria Olszewska - polska polityk, posłanka
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 42582
- ↑ Raport o stanie gminy. Stan ludności w dn. 31.12.2020 s. 5 [dostęp 2022.01.08]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 358 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
- ↑ Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 266.
- ↑ Właściwie Zamorwawa (część położona za rzeką Morwawą). Nazwa "Zamorwana" pojawia się na mapach austriackich, zapewne w wyniku przekręcenia nazwy przez niepolskojęzycznych autorów mapy
- ↑ Wspomina o tym, ks. Jan Poplatek w Błogosławiony Andrzej Bobola.
- ↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: "Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi", Przemyśl 1786, s. 61
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2019-03-05].
Bibliografia edytuj
- Encyklopedia powszechna, 1863 – t. 12, s. 748
Linki zewnętrzne edytuj
- Iskrzynia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 305.