Iwaniska

	Iwaniska
	Iwaniska
	; Iwaniska – centrum miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	opatowski
Gmina	Iwaniska
Liczba ludności (2011 (NSP))	1322
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	27-570
Tablice rejestracyjne	TOP
SIMC	0793673
	Położenie na mapie gminy Iwaniska Iwaniska
	Położenie na mapie Polski Iwaniska
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Iwaniska
	Położenie na mapie powiatu opatowskiego Iwaniska
	50°43′54″N 21°16′30″E/50,731667 21,275000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Iwaniska – dawne miasto, obecnie osada^[3] w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Iwaniska. Jest zarazem siedzibą tejże gminy. W latach 1403–1869 miasto.

Iwaniska uzyskały lokację miejską w 1403 roku, zdegradowane w 1869 roku^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.

PołożenieEdytuj

Iwaniska znajdują się 13 km na południowy zachód od Opatowa. Miejscowość położona jest nad rzeką Koprzywianką, na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południe i południowy zachód od miejscowości rozciąga się Pasmo Iwaniskie tych gór.

Przez Iwaniska przebiega droga wojewódzka nr 757 z Opatowa do Stopnicy, a swój początek ma tu droga wojewódzka nr 758 do Koprzywnicy.

Około 2 km na południowy wschód od Iwanisk znajduje się miejscowość Ujazd z ruinami zamku Krzyżtopór.

Integralne części osadyEdytuj

Integralne części osady Iwaniska^[5]^[6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0793680	Płaszczyzna	osada
0793696	Podlesie	przysiółek
0793704	Zabłocie	przysiółek

HistoriaEdytuj

Kościół św. Katarzyny

Pierwsza osada powstała tu na przełomie XIII i XIV w. W 1403 r. rodzina Zborowskich na gruntach wsi Onispówka założyła miasto. W tym samym roku okoliczna szlachta wystawiła tu kościół. Początkowo był on kościołem filialnym parafii w Ujeździe. Dopiero po zniszczeniu tamtejszego kościoła, kościół iwaniski stał się parafialnym. Początkowo miasto nosiło nazwę Unieszów lub Uneszów. Od połowy XV w. używana już była współczesna nazwa Iwaniska. W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu. W 1552 r. odbył się tu kalwiński synod, z udziałem m.in. Jana Łaskiego. Kolejni właściciele wyjednali dla Iwanisk przywileje na odbywanie targów, a także 13 jarmarków rocznie. Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Rozwijały się tu między innymi tak rzadkie specjalności jak złotnictwo, ludwisarstwo i mosiężnictwo. W 1578 r. w mieście było 44 rzemieślników, 19 gorzelników oraz 15 komorników.

W 1629 roku właścicielem miasta położonego w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Krzysztof Ossoliński^[7].

Widok na kościół św. Katarzyny

W 1656 r. Iwaniska zostały splądrowane, a następnie doszczętnie spalone przez oddział kozaków Jerzego Rakoczego. Po tej klęsce miastu nie udało się już odzyskać dawnego znaczenia. W latach 1662–1663 Iwaniska miały zaledwie 50 domów i 416 mieszkańców. W 1674 r. liczba mieszkańców była jeszcze mniejsza i wynosiła 311 osób.

Iwaniska od Ossolińskich, przechodząc przez różne ręce stały się własnością rodziny Sołtyków. Według spisu z 1827 r. w mieście było 167 domów i 1088 mieszkańców. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Iwaniska utraciły prawa miejskie.

W 1914 r. doprowadzono do wsi linię wąskotorową z Bogorii. Stanowiła ona część Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej. W 1959 r. została ona zlikwidowana jako nierentowna.

Urodzeni w IwaniskachEdytuj

Andrzej Poniedzielski (1954) – poeta, autor tekstów piosenek, humorysta i twórca scenariuszy.
Piotr Kaczorowski (1829-1891) – malarz polski. W roku 1845 wstąpił do szkoły sztuk pięknych w Warszawie, po czym wrócił w strony rodzinne i począł samodzielnie malować. Ponownie wraca do Warszawy w r. 1858 by poświęcić się restauracji obrazów religijnych i rodzajowych^[8].
Sławomir Berdychowski (1968-2016) żołnierz, pułkownik Wojsk Specjalnych

ZabytkiEdytuj

Brama główna cmentarza wojennego w Iwaniskach na którym spoczywa ponad 4 000 żołnierzy armii radzieckiej poległych w walkach na przyczółku baranowsko-sandomierskim w latach 1944-1945.

Neogotycki kościół parafialny pw. św. Katarzyny z początku XX wieku (wzniesiony na miejscu kościoła modrzewiowego ufundowanego przez Władysława Morsztyna w 1718 r., który spłonął w 1898 r.).

Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A-13 z 27.11.2007)^[9].

Cmentarz wojenny w Iwaniskach z okresu I i II wojny światowej (nr rej.: A.511 z 14.06.1988)^[9].
Stary cmentarz przykościelny z XV w., a także nowszy cmentarz z początku XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Łempickich z 1833 r.

SportEdytuj

W Iwaniskach, od 1996 roku, działa klub piłki nożnej, GKS Iwaniska, występujący obecnie (sezon 2019/20) w B klasie, będącej ósmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

↑ Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-09].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
↑ TERYT
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34-35.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ GUS. Rejestr TERYT
↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 49.
↑ Encyklopedia powszechna z mapami i ilustracjami Orgelbranda t.8 repozytorium cyfrowe Cybra.
↑ ^a ^b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie. 2018-09-30. s. 36. [dostęp 2015-11-23].

BibliografiaEdytuj

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograﬁczny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967.
Jarosław Swajdo, Przewodnik Świętokrzyskie, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2008.

Linki zewnętrzneEdytuj

Oficjalna strona Gminy Iwaniska
Historia Żydów w Iwaniskach na portalu Wirtualny Sztetl
Iwaniska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.
Iwaniska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo. Warszawa 1900.
Iwaniska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.

[bdl-1] Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-09].

[poczta-2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].

[3] TERYT

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34-35.

[R2013-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[teryt-6] GUS. Rejestr TERYT

[7] Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 49.

[8] Encyklopedia powszechna z mapami i ilustracjami Orgelbranda t.8 repozytorium cyfrowe Cybra.

[zabytek-9] Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie. 2018-09-30. s. 36. [dostęp 2015-11-23].

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]