Iwaniska
Iwaniska – dawne miasto, obecnie osada[3] w Polsce o charakterze miejskim, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Iwaniska. Jest zarazem siedzibą tejże gminy. W latach 1403–1869 miasto.
| Artykuł | 50°43′54″N 21°16′30″E |
| - błąd | 39 m |
| WD | 50°43'0.1"N, 21°16'0.1"E |
| - błąd | 14 m |
| Odległość | 1868 m |
| ||||
| ||||
 Iwaniska – centrum miejscowości | ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  świętokrzyskie
| |||
| Powiat | opatowski | |||
| Gmina | Iwaniska | |||
| Liczba ludności (2011 (NSP)) | 1322[1] | |||
| Strefa numeracyjna | 15 | |||
| Kod pocztowy | 27-570[2] | |||
| Tablice rejestracyjne | TOP | |||
| SIMC | 0793673 | |||
Położenie na mapie gminy Iwaniska   Iwaniska | ||||
Położenie na mapie Polski  Iwaniska | ||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  Iwaniska | ||||
Położenie na mapie powiatu opatowskiego  Iwaniska | ||||
 50°43′54″N 21°16′30″E/50,731667 21,275000
| ||||
Iwaniska uzyskały lokację miejską w 1403 roku, zdegradowane w 1869 roku[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.
PołożenieEdytuj
Iwaniska znajdują się 13 km na południowy zachód od Opatowa. Miejscowość położona jest nad rzeką Koprzywianką, na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południe i południowy zachód od miejscowości rozciąga się Pasmo Iwaniskie tych gór.
Przez Iwaniska przebiega droga wojewódzka nr 757 z Opatowa do Stopnicy, a swój początek ma tu droga wojewódzka nr 758 do Koprzywnicy.
Około 2 km na południowy wschód od Iwanisk znajduje się miejscowość Ujazd z ruinami zamku Krzyżtopór.
- W obszar osady wchodzą
| Integralne części osady Iwaniska[5][6] | ||
|---|---|---|
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
| 0793680 | Płaszczyzna | osada |
| 0793696 | Podlesie | przysiółek |
| 0793704 | Zabłocie | przysiółek |
HistoriaEdytuj
Pierwsza osada powstała tu na przełomie XIII i XIV w. W 1403 r. rodzina Zborowskich na gruntach wsi Onispówka założyła miasto. W tym samym roku okoliczna szlachta wystawiła tu kościół. Początkowo był on kościołem filialnym parafii w Ujeździe. Dopiero po zniszczeniu tamtejszego kościoła, kościół iwaniski stał się parafialnym. Początkowo miasto nosiło nazwę Unieszów lub Uneszów. Od połowy XV w. używana już była współczesna nazwa Iwaniska. W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu. W 1552 r. odbył się tu kalwiński synod, z udziałem m.in. Jana Łaskiego. Kolejni właściciele wyjednali dla Iwanisk przywileje na odbywanie targów, a także 13 jarmarków rocznie. Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Rozwijały się tu między innymi tak rzadkie specjalności jak złotnictwo, ludwisarstwo i mosiężnictwo. W 1578 r. w mieście było 44 rzemieślników, 19 gorzelników oraz 15 komorników.
W 1629 roku właścicielem miasta położonego w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Krzysztof Ossoliński[7].
W 1656 r. Iwaniska zostały splądrowane, a następnie doszczętnie spalone przez oddział kozaków Jerzego Rakoczego. Po tej klęsce miastu nie udało się już odzyskać dawnego znaczenia. W latach 1662–1663 Iwaniska miały zaledwie 50 domów i 416 mieszkańców. W 1674 r. liczba mieszkańców była jeszcze mniejsza i wynosiła 311 osób.
Iwaniska od Ossolińskich, przechodząc przez różne ręce stały się własnością rodziny Sołtyków. Według spisu z 1827 r. w mieście było 167 domów i 1088 mieszkańców. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Iwaniska utraciły prawa miejskie.
W 1914 r. doprowadzono do wsi linię wąskotorową z Bogorii. Stanowiła ona część Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej. W 1959 r. została ona zlikwidowana jako nierentowna.
Urodzeni w IwaniskachEdytuj
- Andrzej Poniedzielski (1954) – poeta, autor tekstów piosenek, humorysta i twórca scenariuszy.
- Piotr Kaczorowski (1829-1891) – malarz polski. W roku 1845 wstąpił do szkoły sztuk pięknych w Warszawie, po czym wrócił w strony rodzinne i począł samodzielnie malować. Ponownie wraca do Warszawy w r. 1858 by poświęcić się restauracji obrazów religijnych i rodzajowych[8].
- Sławomir Berdychowski (1968-2016) żołnierz, pułkownik Wojsk Specjalnych
ZabytkiEdytuj
- Neogotycki kościół parafialny pw. św. Katarzyny z początku XX wieku (wzniesiony na miejscu kościoła modrzewiowego ufundowanego przez Władysława Morsztyna w 1718 r., który spłonął w 1898 r.).
- Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A-13 z 27.11.2007)[9].
- Cmentarz wojenny w Iwaniskach z okresu I i II wojny światowej (nr rej.: A.511 z 14.06.1988)[9].
- Stary cmentarz przykościelny z XV w., a także nowszy cmentarz z początku XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Łempickich z 1833 r.
SportEdytuj
W Iwaniskach, od 1996 roku, działa klub piłki nożnej, GKS Iwaniska, występujący obecnie (sezon 2019/20) w B klasie, będącej ósmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-09].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ TERYT.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34–35.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 49.
- ↑ Encyklopedia powszechna z mapami i ilustracjami Orgelbranda t.8 repozytorium cyfrowe Cybra.
- ↑ a b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie. 2019-12-31. s. 36. [dostęp 2015-11-23].
BibliografiaEdytuj
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967.
- Jarosław Swajdo, Przewodnik Świętokrzyskie, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2008.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Oficjalna strona Gminy Iwaniska
- Historia Żydów w Iwaniskach na portalu Wirtualny Sztetl
- Iwaniska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.
- Iwaniska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo. Warszawa 1900.
- Iwaniska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.