Wikipedia

Józef Chełmoński

polski malarz

Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach[1][2][3][4][5][6], zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce Zarzecznej)[7][8][9] – polski malarz, reprezentant realizmu. Jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce[10].

Józef Chełmoński
Ilustracja
Józef Chełmoński, Autoportret, 1902
Imię i nazwisko

Józef Marian Chełmoński

Data i miejsce urodzenia

7 listopada 1849
Boczki

Data i miejsce śmierci

6 kwietnia 1914
Kuklówka Zarzeczna

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

realizm

Ważne dzieła
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Józef Marian Chełmoński
Herb
Prawdzic
Rodzina

Chełmońscy

Ojciec

Józef Adam Chełmoński

Matka

Izabela Łoskowska

Żona

Maria Szymanowska

Dzieci

Jadwiga
Zofia
Józef
Hanna
Tadeusz
Maria

Dzieciństwo edytuj

Pochodził ze szlachty mazowieckiej. Ojciec malarza Józef Adam dzierżawił majątek Boczki[11]. Dziadek, również Józef, był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła[12]. Józef Marian Chełmoński urodził się 7 listopada 1849 w folwarku w Boczkach, akt chrztu spisano w kościele kolegiackim w Łowiczu 27 kwietnia 1850 w obecności ojca Józefa Adama Chełmońskiego, właściciela folwarku Boczki, księdza Józefa Rojewskiego, wikarego kolegiaty w Łowiczu, i włościanina Stanisława Kurackiego. Chrzestnymi byli Antoni Chełmoński i Florentyna Łoskowska[13].

Matka artysty, Izabela z Łoskowskich Chełmońska, miała opinię osoby o dużej kulturze, rozmiłowanej w sztuce i literaturze. Wnuczka wspominała ją jako nieziemską istotę o słodyczy charakteru nie mającej granic. Ojciec malarza, właściciel folwarku Boczki i wójt gminny, był utalentowany muzycznie i malarsko: grał na skrzypcach oraz rysował szkice okolic Nieborowa i Teresina[13]. Dziadek Wincenty Łoskowski był oficerem w armii napoleońskiej i m.in. brał udział w oblężeniu Saragossy[14][15]. W Boczkach artysta mieszkał do czasu wyjazdu do Warszawy, potem wielokrotnie wracał w rodzinne strony[a].

Młodość edytuj

W latach 1867–1872 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, a w latach 1872–1875 studiował w Monachium (w końcu stycznia 1872 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Naturklasse)[16], gdzie wzbudzał niemałą sensację swoim ubiorem – nosił czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1875 udał się do Paryża, gdzie zyskał dużą popularność dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Zwiedzał Włochy, w latach 1872 oraz 1874–1875 odbył wycieczki na Podole i Ukrainę.

 
Józef Chełmoński, 1887
 
Kamień nagrobny (głaz narzutowy) na grobie Józefa Chełmońskiego, na cmentarzu w Żelechowie, stan w dniu 9 maja 2006

Małżeństwo i dzieci edytuj

Wiosną 1878, podczas pobytu w Warszawie i przygotowań do Salonu Paryskiego, zaręczył się z Marią Szymanowską, swą daleką powinowatą (poprzez Łoskowskich i Ślewińskich)[13]. Ślub z Marią z Korwin-Szymanowskich odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii; świadkami byli Stanisław Witkiewicz i Wojciech Szymanowski. Po ślubie para młoda wyjechała w podróż do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża[13].

Pierwsza córka Jadwiga urodziła się w Paryżu w lipcu 1879, w 1881 druga córka Maria, 1883 – trzecia – Zofia, a pod koniec pobytu za granicą – syn Józef. W 1887 rodzina Chełmońskich wróciła do Polski i zamieszkała u państwa Umińskich przy ulicy Widok w Warszawie. Pierworodny syn Józef zmarł w tymże roku u rodziny Łoskowskich w Janowicach. W tym okresie zmarła też urodzona w 1888 córka Hanna, a w 1889 syn Tadeusz[13]. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Marię, Zofię (po mężu Austowa[17]), Jadwigę i Wandę oraz 2 synów: Tadeusza i Józefa[18].

Lata dojrzałe edytuj

 
Autoportret z 1904, kolekcja Muzeum Narodowego w Krakowie

Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc[19]) oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, Kuklówki. W 1889 malarz kupił tam dworek, w którym mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską[20]. Pod koniec życia cierpiał na miażdżycę[21]. Pochowany został na cmentarzu w Ojrzanowie[21].

Twórczość edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Obrazy Józefa Chełmońskiego.

W historii malarstwa polskiego zaliczano Chełmońskiego do „grupy malarzy monachijsko-warszawskich doby późnego pozytywizmu”. Jak to określił historyk sztuki prof. Tadeusz Dobrowolski – „Jego działalność artystyczna przypadła w połowie przynajmniej na okres późnego pozytywizmu, a uległa pewnemu przekształceniu w okresie neoromantyzmu i Młodej Polski. Z punktu widzenia życiowej wędrówki artysty, z którą szły w parze także przemiany w dziedzinie twórczości, można jego rozwój artystyczny podzielić na trzy fazy: fazę warszawsko-monachijską (1867–1875), paryską (1875–1887) i okres spędzony na Mazowszu (do 1914)”[22]. W początkowym okresie swej twórczości, przed wyjazdem do Monachium, artysta malował wiejskie sceny rodzajowe, zarówno wielopostaciowe, jak i kameralne, ukazujące konie i pejzaże ze sztafażem; namalował też zaledwie jeden pejzaż pozbawiony sztafażu. Do wszystkich tych motywów swej twórczości malarz będzie powracał w ciągu całego swego życia, nie wprowadzając już nowej tematyki. Do dzieł powstałych w tamtym okresie należą m.in. Wieczór, W południe, Żurawie[23].

Chełmoński – choć zaliczany do malarzy realistów[24] – kierował się w znacznej mierze inspiracjami literackimi polskiego romantyzmu – zwłaszcza zaś czerpanymi z twórczości Mickiewicza[25]. Wśród motywów literackich Mickiewicz zajmował u niego szczególne miejsce. Dowodem jest nie tylko jego malarstwo, ale również zachowana korespondencja i kolekcjonowane pamiątki. „W Kuklówce na honorowym miejscu, wśród obrazów i studiów, wisiał autograf poety [...] Wyszperałem – pisał Maciej Masłowski (1973), że dostał go w Paryżu od malarza Kwiatkowskiego...”[26].

Istotne znaczenie dla twórczości Chełmońskiego miało także współczesne jego dzieciństwu Powstanie styczniowe 1863 roku, kiedy artysta był „podrostkiem”. Twórczość Chełmońskiego nie była tu wyjątkiem, bowiem niemal wszystko, co nastąpiło w polskiej sztuce po „tej przełomowej dacie było w jakimś sensie jej konsekwencją”[27].

Równie istotne, a nawet większe, znaczenie dla wczesnego okresu, jak i dla późniejszych lat twórczości Chełmońskiego, miał jego kontakt z Ukrainą i tematyka ukraińska, która „złamała mu wszystkie akademickie przegrody, ukazała ruch, ekspresję, dynamikę...” Podobnie jak inni artyści tej epoki, na przykład Wyczółkowski, Stanisławski – Chełmoński odwiedzał Ukrainę i Podole wielokrotnie – mając tam na wsi bliskich krewnych i przyjaciół – i to już w okresie warszawskich studiów. Wspomniane inspiracje malarskie nawiązywały również do dawnych literackich wątków ukraińskich – jak choćby „Mazepa” Słowackiego, czy też powieść „Maria” Malczewskiego, a wreszcie – mityczna postać Wernyhory. Znajduje to wyraz w jego licznych pracach z tego okresu i z późniejszych lat, jak na przykład obrazy: Przed odjazdem gości na Ukrainie (1875) i Noc na Ukrainie (1877), Jarmark na konie w Bałcie (1879). W okresie studiów artysty w Akademii monachijskiej istotne znaczenie dla jego twórczości miało również środowisko przebywających tam polskich malarzy. „Kolonia polska nad Izarą była zawsze liczna, a w latach sześćdziesiątych-siedemdziesiątych, popowstaniowych, wyjątkowo liczna i wyjątkowo świetna. Z długiego katalogu nazwisk [...] dla Chełmońskiego szczególnie ważne były cztery nazwiska: Maksymilian Gierymski, Józef Brandt, Stanisław Witkiewicz, Adam Chmielowski...”[28]

Równolegle z oddziaływaniem otoczenia – niepowtarzalny, indywidualny charakter twórczości Chełmońskiego wyjaśnia jego osobowość – osobowość „dziwacznego człowieka”, jak go lapidarnie określił Jarosław Iwaszkiewicz (1966)[29][30]. Natomiast Helena Modrzejewska znacznie wcześniej (ok. 1910) w swych Wspomnieniach i wrażeniach zanotowała: „Sposób ubierania się Chełmońskiego, jego dziwaczny trochę niepowtarzalny sposób wyrażania się, jego opinie – tchnęły oryginalnością i bardzo mu było z nimi do twarzy. Miał on dar ujmowania w trzech słowach tego, na co kto inny musiałby zużyć długiej oracji, taką się odznaczał jasnością umysłu i chłonnym zmysłem obserwacyjnym...”[31]

Zwraca uwagę fakt, ze zarówno podczas pobytu artysty w Monachium, jak i w Paryżu powstały liczne jego prace nawiązujące tematyką do wątków polskich i ukraińskich. Czas spędzony w Monachium zaowocował bowiem płótnami realistycznymi ukazującymi sceny z życia polskich chłopów, widoki folwarków, żywiołowe sceny z końmi. Również w roku 1875, pomiędzy pobytem w Monachium i pobytem w Paryżu, powstały cenione przez krytyków niezwykle polskie, w swym charakterze, prace – Babie lato, Stróż nocny, Na folwarku i Odjazd gości zimą[32].

Jak stąd wynika, to głównie treści o wybitnie polskim, narodowym charakterze, lub, jak to określił Tadeusz Dobrowolski „piękna, na wskroś narodowa twórczość”[33][34][35] przyczyniały się do rosnącej stopniowo w kraju oceny malarstwa Chełmońskiego – wśród kolekcjonerów, koneserów i specjalistów – historyków sztuki. Wysokie oceny i popularność zdobywał w Polsce, jak wyżej wspomniano, nie bez trudności, oporów i rozczarowań. W Polsce[36] – ale nie za granicą – w Paryżu. Wspominał bowiem artysta-malarz i krytyk, Henryk Piątkowski (1914): „To co powiem wyda się wielu może nieprawdopodobne. Chełmoński wziął Paryż w ciągu tych paru godzin, które potrzebowała publiczność stolicy świata na obejrzenie oficjalnego Salonu 1876 roku. Wieczorem nazwisko jego widniało w pierwszej linii wszystkich sprawozdań”[37]

Równie istotną stroną twórczości Chełmońskiego jest jej forma. W dyskusjach na jej temat pojawiała się przede wszystkim kwestia koloru i waloru w jego obrazach. Zwracano zwłaszcza uwagę na słabe odczucie i odtwarzanie barw. Podkreślano, że Chełmoński nie był wyrafinowanym kolorystą. „Można zaryzykować twierdzenie, że na ogół tam jest dobry, gdzie trzyma się monochromii, gdzie gra tylko na paru klawiszach, gdzie ucieka od koloru i pełnego światła słonecznego do waloru dnia pochmurnego albo do księżycowego kontrastu.”[38] Pisał bowiem Maciej Masłowski (1966) cytując Kazimierza Molendzińskiego: „Subtelny badacz Chełmońskiego, nieodżałowany Kazimierz Molendziński napisał: >>Pójść śladami impresjonistów oznaczałoby dla Chełmońskiego unicestwienie samego siebie<<[39]. W tej kapitalnej uwadze mieści się odpowiedź na pytanie o stosunek Chełmońskiego do współczesnych mu wielkich kolorystów francuskich, do ówczesnej >>abstrakcji<< kolorystycznej”[40]. Zauważano w jego obrazach raczej subtelności walorowe umieszczając go niekiedy wśród przebywających w Monachium polskich „nokturnologów” – specjalistów od nokturnów[41]. Co więcej, wyżej wymienionych braków i słabości swego malarstwa był świadomy sam artysta dając im wyraz w rozmowach i korespondencji ze swymi kolegami. Pisał bowiem w liście do Stanisława Witkiewicza z 10 sierpnia 1909 następująco: „W niektórych studiach (chciałbym Ci je pokazać) szukałem słońca tego mocnego na Podolu i Ukrainie; pragnąłbym wynaleźć jaki sposób wyrażenia tych zamiarów, alem go jeszcze nie znalazł”[42].

Jak wyżej wspomniano, po przeniesieniu się do Paryża artysta zdobył niezwykłą popularność i powodzenie rynkowe. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się jego obrazy koni, dynamiczne ukraińskie Czwórki i Trójki, których stworzył kilka wersji. Dla paryskich klientów, zafascynowanych egzotycznymi dla nich scenami, prezentował wielokrotnie te same tematy – końskie targi, karczmy, napady wilków, krajobrazy i polowania inspirowane wspomnieniami Mazowsza oraz Ukrainy. Zapewniło mu to duży sukces finansowy, a jednocześnie uznanie krytyków w kraju[43][44].

Po powrocie do Polski i zamieszkaniu w Kuklówce (1889), w jego malarstwie zaszły zmiany, chociaż nowy rozdział w jego twórczości datuje się już na rok 1886, gdy namalował Dropie: dynamiczne kompozycje ustąpiły miejsca wyciszonym, bardziej statycznym krajobrazom, często pozbawionym sztafażu, czasami wzbogaconym sylwetkami zwierząt lub ptaków. Powstały wtedy m.in.: Kuropatwy, Bociany, Pogoda. Jastrząb i Dniestr w nocy[45][46][32].

Istotne wydarzenia w życiu i twórczości malarskiej Józefa Chełmońskiego w układzie chronologicznym (skrócone kalendarium) edytuj

Rok Data Miejsce Opis
1849 7 listopada Boczki pod Łowiczem Narodziny
1865 Łowicz - Warszawa Ukończenie powiatowej szkoły łowickiej i przeniesienie się na dwuletni okres do gimnazjum w Warszawie [47]
1867-1871 Warszawa Studia w Warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona[48]
Od 1869 Warszawa Ekspozycje obrazów w TZSP. Twórczość pod silnym wpływem Gersona[49]
1870 kwiecień Seroki śmierć Józefa Adama Chełmońskiego - ojca artysty[50]
1871-1874 Monachium Pobyt związany ze studiami malarskimi, intensywne kontakty ze środowiskiem działających w Monachium malarzy polskich. Definitywne porzucenie szkolarstwa i akademizmu i odnalezienie własnej indywidualnej formuły twórczości.[51]
Od 1871 Kraków Ekspozycje obrazów w TPSP
1972 od 23 stycznia - kilka miesięcy Monachium Kilkumiesięczne studia w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium u profesorów Hermanna Anschutza i Alexandra Strahubera
Lata 1872, 1874, 1883, 1888, 1898, 1908. Ukraina, Litwa, Podole, Polesie Podróże. W wymienionych latach malarz odwiedzał Ukrainę, Litwę, Podole, Polesie.
Lata1874-1875 Warszawa - pracownia w Hotelu Europejskim przy Krakowskim Przedmieściu Aktywny udział artysty w działalności powstałego w pracowni w Hotelu Europejskim, dynamicznego, nowatorskiego i wysoko ocenianego ośrodka polskiej sztuki nowoczesnej, do którego należeli: Adam Chmielowski, Chełmoński, Stanisław Witkiewicz, Antoni Piotrowski, Jan Owidzki i inni, a osobą wspierającą była Helena Modrzejewska. Powstały tam między innymi obrazy: Wieczór letni, Na folwarku, Jesień.[52].
1875 Paryż Wyjazd, a następnie pobyt związany z twórczością malarską, dzięki pomocy artysty rzeźbiarza Cypriana Godebskiego (mieszkanie w jego domu w Neuilly). Początki niedocenianego wówczas we Francji impresjonizmu, (nader niskie ceny głównych jego przedstawicieli na aukcjach publicznych - od 100 do kilkuset franków!).[53].
1876-1878 Paryż Zapoznanie się Chełmońskiego z twórczością francuskich impresjonistów na ich II wystawie w kwietniu 1876. Wysokie oceny wystawianych na oficjalnym salonie artystycznym obrazów artysty: Sprawa u wójta (Przed Wójtem) i Odwilż (Roztopy). Wielki sukces malarza w prasie i na paryskim rynku sztuki (salon, marszandzi Goupil, Stewart). Uporczywa, dyskredytująca krytyka w prasie krajowej ("skorupa wstrętnego realizmu" w Tygodniku Ilustrowanym, 1877). Ponure, pełne goryczy uwagi artysty w jego korespondencji, wzmianki o jego chorobie i tęsknocie za krajem ("[...]nigdzie u swoich nie znajdując kochania, chciałbym oddawać się chwilom zapomnienia"[...]). Równoczesna, radykalna zmiana stopy życiowej malarza (rozrzutny luksus). Rozważania o założeniu rodziny i małżeństwie.[54]
Lata 1875-1884 Paryż Obfita, głównie pamięciowa produkcja malarska z tendencją do spadku wartości artystycznych. Powtarzanie wcześniejszych motywów (Wyrzuty Witkiewicza na ten temat w listach). Pomyślna dla Chełmońskiego zmiana sytuacji w Warszawie - objęcie redakcji pisma Wędrowiec przez Gruszeckiego[55]
1878 Paryż Ekspozycja na oficjalnym salonie artystycznym obrazu Czwórka, umowa z Marszandem A.Goupilem o prawo pierwokupu obrazów Chełmońskiego, których znaczna część znalazła się następnie w Anglii i w Ameryce.
1878 Wiedeń, Wenecja podróże
1878 18 czerwca Warszawa, ul. Leszno, kościół P. Marii Ślub z Marią z Szymanowskich [56]
1880-1906 Warszawa Ekspozycje obrazów w Salonie Krywulta (1881) koniec dobrej koniunktury dla artystów pracujących na eksport - podwyżka cła na import dzieł sztuki w Stanach Zjednoczonych (lipiec 1881). Rozrzutna gospodarka artysty jego zasobami finansowymi. [57]
1882 Paryż Ekspozycja na salonie artystycznym obrazów Przed karczmą, Postój Kozaków ("mention honorable")
1882, 1883 Polska podróże z Francji do Polski
1884-1892 Paryż Współpraca z Le Monde Illustre (grafika, rysunki)
1887 Polska Powrót do Polski na stałe.
1889 Paryż Grand Prix na Wystawie Powszechnej
1889 Polska Osiedlenie się na stałe w Kuklówce koło Grodziska
1891 Berlin Ehrendiplom za obraz Kuropatwy
1893 Chicago Ekspozycja obrazów
1894 San Francisco, Lwów Złoty Medal w San Francisco, Dyplom honorowy na Wystawie Powszechnej we Lwowie
1896, 1897, 1907 Polska Nagroda Akademii Umiejętności z Fundacji P.Barczewskiego
1897 Polska Honorowa prezesura Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka
1898 Wiedeń Ekspozycja obrazów
1904 Dusseldorf Ekspozycja obrazów
1904 Kraków Honorowe członkostwo TPSP
1907 Warszawa Honorowe członkostwo TZSP
1890-1907 Warszawa, Kraków, Lwów, Łowicz Wystawy zbiorowe obrazów
1913 Warszawa Nagroda jubileuszowa TZSP za całokształt działalności artystycznej
1914 6 kwietnia Kuklówka koło Grodziska Mazowieckiego Śmierć

Źródła: 1)Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, s.153 i nast.; 2)Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy, tom I, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1971, Ossolineum, ss.314-315; 3)Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, Warszawa 2014, wyd. Bellona.

Wybrane dzieła edytuj

 
Wieczór letni

Upamiętnienia edytuj

Nagrody i odznaczenia[61] edytuj

Zbiory w muzeach edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ W tutejszym parku ustawiony jest pamiątkowy głaz upamiętniający fakt urodzenia się malarza, zaś sama miejscowość nazywana jest potocznie Boczkami Chełmońskimi.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Skan aktu urodzenia Józefa Chełmońskiego, nr. 114/1850 Łowicz Kolegiata.
  2. ↑ Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy, tom I, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1971, Ossolineum, s.314
  3. ↑ Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, s.153 i nast.
  4. ↑ Według historyka sztuki Macieja Masłowskiego, data urodzin artysty bywała przez jego biografów podawana błędnie. Jego zdaniem pierwszym badaczem, który ją ustalił docierając do dokumentu metrykalnego był Jan Wegner w 1932 - zob. Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, Warszawa 2014, wyd. Bellona, s. 10
  5. ↑ Jan Wegner, Akt urodzenia Józefa Chełmońskiego, Życie Łowickie 1932, nr 29
  6. ↑ Jan Wegner, Do charakterystyki Chełmońskiego, w: Józefowi Chełmońskiemu w hołdzie ziemia łowicka [b.m.], kwiecień 1934
  7. ↑ Słownik artystów... op.cit, s.314
  8. ↑ Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, Warszawa 2014, wyd. Bellona, s. 367
  9. ↑ Z.J.N., Po zgonie Chełmońskiego, Kurier Warszawski, 1914, nr 98
  10. ↑ Chełmoński Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-06].
  11. ↑ Wcześniej rodzina Chełmońskich związana była z dworem Radziwiłłów w Nieborowie.
  12. ↑ Opracowanie genealogiczne P.Szczepanowski. jozefchelmonski.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-19)].
  13. ↑ a b c d e Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 10.
  14. ↑ Informacja o Wincentym Łoskowskim.
  15. ↑ Życiorys Wincentego Łoskowskiego. Łowiczanin.
  16. ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 10, ISBN 83-903086-1-4.
  17. ↑ Wieczór twórczości Chełmońskiego. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 1, nr 39 z 15 lutego 1955. 
  18. ↑ Maria z Szymanowskich małżonka malarza Jozefa Chełmońskiego.
  19. ↑ Joanna Sosnowska, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Warszawa 2003, s. 67–68.
  20. ↑ Górscy Herbu Boża Wola. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2001.
  21. ↑ a b Antoni Adam Piotrowski, Józef Chełmoński. Wspomnienie, Kraków 1925, s. 26, Cytat: Choroba robiła postępy. Skleroza coraz bardziej drążyła organizm. Wreszcie 6 kwietnia 1914, na 4 miesiące przed wojną światową, zamknął na zawsze powieki wielki artysta..
  22. ↑ Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław – Kraków, 1960, s. 154.
  23. ↑ Joanna M. Sosnowska, Malarz: Józef Chełmoński, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021, s. 34–35, ISBN 978-83-66519-39-8.
  24. ↑ Chełmoński Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-06].
  25. ↑ Pia Górska: Paleta i pióro, Kraków, 1956, s. 115-117.
  26. ↑ Maciej Masłowski: Józef Chełmoński, Warszawa 1973, Auriga – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 74–75.
  27. ↑ Maciej Masłowski: Józef Chełmoński, Warszawa 1973, Auriga – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 45 i nast.
  28. ↑ Maciej Masłowski: Józef Chełmoński, Warszawa 1973, Auriga – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 65–68, 83.
  29. ↑ Jarosław Iwaszkiewicz: Sąsiad z Kuklówki, Rozmowy o książkach, Warszawa 1968, wyd. „Iskry”, s. 331–334
  30. ↑ Sąsiad z Kuklówki, seria „Rozmowy o książkach”, „Życie Warszawy”, 1966, nr 44, z 20–21 lutego, s. 4.
  31. ↑ Helena Modrzejewska: Wspomnienia i wrażenia, Przekład M.Promińskiego, Kraków 1957, s. 239 i nast.
  32. ↑ a b Waldemar Łysiak: Malarstwo biało-czerwone. T. 2. Nobilis, 2013, s. 179–180, seria: MBC. ISBN 978-83-60297-57-5.
  33. ↑ Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, op.cit., s. 154.
  34. ↑ Halina Cękalska-Zborowska: Wieś w malarstwie i rysunku naszych artystów, Warszawa 1969, wyd. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, s. 167 i nast. (rozdział pt. Wieś w sztuce Józefa Chełmońskiego).
  35. ↑ Janusz Kębłowski: Dzieje sztuki polskiej – panorama zjawisk od zarania do współczesności, Warszawa 1987, wyd. „Arkady” s. 196–197.
  36. ↑ Cyprian Godebski w swych „Listach o sztuce”, XXIII, Gazeta Polska, 1876, nr 108, pisał: „Przypominam sobie przeczytaną w zimie w jakimś piśmie warszawskim krytykę dzieł pana Chełmońskiego, w której to krytyce autor, którego nazwisko zapomnieć pragnę, nazywa artystę panem fa presto. Przypominam sobie oburzenie moje na tak nieprzyzwoity i niewłaściwy przydomek, atoli dziś uznać muszę słuszność poniekąd owego przydomka, z tą tylko poprawką, że zastosuję go do powodzenia, które p.Ch. presto oczywiście zdobyć sobie umiał. [...] Nazajutrz po otwarciu salonu dwaj powszechnie znani miłośnicy-znawcy, panowie Stewart i Goupil, ubiegali się o pierwszeństwo w nabyciu dzieł naszego artysty. [...] Pan Goupil [...] pocieszył się nabyciem obrazu, nad którym obecnie Chełmoński pracuje Noc księżycowa, za 6000 franków, nadto wyraził gotowość nabycia wszystkich obrazów, ile ich zechce dostarczyć p.Chełmoński, po tejże samej cenie...”
  37. ↑ Cyt. za: Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, op.cit., s. 228.
  38. ↑ Tamże, s. 195.
  39. ↑ K.Molendziński: Ze studiów nad twórczością Józefa Chełmońskiego. Trzy nieznane szkicowniki, Nike, 1937, R.I, s. 85 – cyt za: Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, op.cit., s. 279.
  40. ↑ Maciej Masłowski, Malarski żywot..., s. 279.
  41. ↑ Aleksandra Krypczyk: W objęciach nocy. Nokturn w twórczości polskich monachijczyków w drugiej połowie XIX wieku, [w:] Ateny nad Izarą – malarstwo monachijskie, pod red. Elizy Ptaszyńskiej, Suwałki 2012, wyd. Muzeum Okręgowe w Suwałkach ISBN 978-83-61494-56-0, s. 186.
  42. ↑ List do Stanisława Witkiewicza z 10 sierpnia 1909, rękopis w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem – cyt za: Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, op.cit., s. 363.
  43. ↑ Waldemar Łysiak: Malarstwo biało-czerwone. T. 1. Nobilis, 2012, s. 98–100, seria: MBC. ISBN 978-83-60297-57-5.
  44. ↑ Stefania Kozakowska-Krzysztofowicz, Franciszek Stolot: Historia malarstwa polskiego. Kraków: Ryszard Kluszczyński, 2000, s. 222–224. ISBN 83-88080-44-X.
  45. ↑ Stefania Kozakowska-Krzysztofowicz, Franciszek Stolot: Historia malarstwa polskiego. Kraków: Ryszard Kluszczyński, 2000, s. 223–224. ISBN 83-88080-44-X.
  46. ↑ Jerzy Malinowski: Sztuka polska. Sztuka XIX wieku. Warszawa: Arkady, 2021, s. 285–287. ISBN 978-83-213-4836-0.
  47. ↑ Masłowski: Malarski żywot, 2014, s.45.
  48. ↑ Masłowski: Malarski żywot, 2014, s.54.
  49. ↑ Masłowski: Malarski żywot, 2014, ss.105-120.
  50. ↑ Masłowski: Malarski żywot, 2014, s.103.
  51. ↑ Tamże, ss.121-173.
  52. ↑ Tamże, s.224
  53. ↑ Tamże, s.224
  54. ↑ Tamże, ss.226-234
  55. ↑ Tamże, s.273, 277
  56. ↑ Dane dotyczące ślubu Chełmońskiego podano zgodnie z relacją córki artysty Wandy, która oparła się na wspomnieniach jego żony Marii z Szymanowskich Chełmońskiej - za: Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, Warszawa 2014, wyd. Bellona, s. 243
  57. ↑ Tamże, s.265-268
  58. ↑ Dzieło Józefa Chełmońskiego za 4,32 mln zł trafi do Muzeum Narodowego w Poznaniu. rp.pl, 16 czerwca 2023. [dostęp 2023-06-17].
  59. ↑ Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński. NBP. [dostęp 2015-02-09]. (pol.).
  60. ↑ PKP Intercity pokazało w Opolu zmodernizowane wagony. Nowa Trybuna Opolska, 2015-07-24. [dostęp 2015-11-10]. (pol.).
  61. ↑ Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy, tom I, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1971, Ossolineum, s.315
  62. ↑ Archiwum Cyfrowe MNW, Chełmoński. Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2015-11-10]. (pol.).
  63. ↑ Józef Chełmoński, zasoby.msl.org.pl [dostęp 2022-02-06] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Chełmoński&oldid=72036968”