Józef Dowbor-Muśnicki

polski generał

Józef Dowbor-Muśnicki[a] (ur. 25 października 1867 w Garbowie, zm. 26 października 1937 w Batorowie) – polski wojskowy, generał porucznik Armii Imperium Rosyjskiego i generał broni Wojska Polskiego. W latach 1917–1918 był dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji, w latach 1918–1919 naczelnym dowódcą Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim.

Józef Dowbor-Muśnicki
Ilustracja
generał broni generał broni
Data i miejsce urodzenia

25 października 1867
Garbów, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

26 października 1937
Batorowo, Polska

Przebieg służby
Lata służby

1884–1920

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Wojsko Polskie

Formacja

I Korpus Polski w Rosji
Armia Wielkopolska

Jednostki

123 Dywizja Piechoty
38 Dywizja Piechoty
XXXVIII Korpus Armijny
I Korpus Polski w Rosji
Armia Wielkopolska
Front Wielkopolski

Stanowiska

dowódca dywizji, korpusu i frontu
głównodowodzący wszystkich Sił Zbrojnych Polskich byłego zaboru pruskiego

Główne wojny i bitwy

wojna rosyjsko-japońska,
I wojna światowa,
wojna domowa w Rosji,
powstanie wielkopolskie

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order św. Jerzego IV klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza III klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny II klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława II klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława I klasy (Imperium Rosyjskie) Krzyż Komandorski Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Komandor Orderu Korony Włoch Order Krzyża Wolności za służbę wojskową (Estonia) Order Wojenny Pogromcy Niedźwiedzia (Łotwa) Order Podwójnego Smoka (Cesarstwo Chińskie) Medal Zwycięstwa (międzyaliancki)
Odznaka pamiątkowa I Korpusu Polskiego w Rosji
Gen. Józef Dowbor-Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego w Rosji (1918)
Józef Dowbor-Muśnicki jako dowódca Armii Wielkopolskiej
Józef Piłsudski podczas wizyty w Poznaniu 27.X.1919. Z lewej: gen. Józef Dowbor-Muśnicki, z prawej mjr Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Władysław Seyda (w ubraniu cywilnym)

Życiorys edytuj

 
Herb Przyjaciel

Urodził się 25 października 1867 w majątku Garbów koło Sandomierza w rodzinie Romana Muśnickiego, który był właścicielem Garbowa, pochodzącego z litewskiego rodu Dowborów (Daubor) osiadłego od XVII w. w Sandomierskiem, herbu Przyjaciel oraz Antoniny z Wierzbickich. Był młodszym bratem Konstantego, także generała lejtnanta.

Początki służby edytuj

Do 10 roku życia uczył się w domu pod kierunkiem guwernantki, a następnie nauczyciela ludowego ze wsi Góry Wysokie. Naukę kontynuował w gimnazjum w Radomiu. Po skończeniu 4 klas gimnazjum klasycznego został przyjęty do Korpusu Kadetów im. Mikołaja I w Petersburgu. W roku 1886 skończył korpus z drugą lokatą i stopniem podoficerskim. Kolejnym etapem edukacji była Konstantynowska Szkoła Wojskowa w Petersburgu. Po ukończeniu w 1888 szkoły piechoty w stopniu podporucznika rozpoczął służbę w 140 Zarajskim Pułku Piechoty w Kostromie. Wobec niedopuszczania katolików do wyższych stopni oficerskich w Armii Imperium Rosyjskiego i do wyższych studiów wojskowych, dla kontynuowania kariery wojskowej dokonał w 1890 konwersji na kalwinizm[3]. W 1891 awansował na porucznika. Od 1896 służył w 11 Pułku Grenadierów w Jarosławiu, gdzie spędził 3 lata. W 1899 po zdaniu egzaminów rozpoczął kształcenie w Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu, którą ukończył w 1902. W trakcie studiów dwukrotnie awansował. W 1900 roku został sztabskapitanem, a w roku 1901 – kapitanem. W kolejnych latach odbył staż dla oficerów Sztabu Generalnego w sztabie Moskiewskiego Okręgu Wojskowego, a następnie w 2 Pułku Grenadierów. W latach 1904-1905 był uczestnikiem wojny rosyjsko-japońskiej. Pełnił funkcję oficera do zleceń w I Syberyjskim Korpusie. Po wojnie został szefem sztabu Korpusu Wojsk Nadgranicznych (Zaamurski Okręg Wojskowy) w Harbinie. W 1906 został przeniesiony do Irkucka do powstającego Irkuckiego Okręgu Wojskowego. W 1908 został skierowany do sztabu X Korpusu w Charkowie, a następnie w 1910 został szefem sztabu 11 Dywizji Piechoty. Dwa lata później objął to samo stanowisko w 7 Dywizji Piechoty z Woroneża.

I wojna światowa edytuj

W momencie wybuchu wojny, w 1914, został awansowany do stopnia pułkownika i zajmował stanowisko szefa sztabu 7 Dywizji Piechoty. Brał udział w bitwie przasnyskiej dowodząc 14 Pułkiem Strzelców Syberyjskich (dowódca pułku od 7(29?).11.1914 – 11.09.1915), podczas przeprawy przez Orzyc we wsi Stary Podoś został ciężko ranny i wyjechał na leczenie do Moskwy[4]. Za postawę podczas bitwy został przez Anglików odznaczony Orderem Łaźni[5]. Walczył na froncie austriackim, w 1916 dowódca 123 i 38 Dywizji Piechoty, w okresie kwiecień-lipiec 1917 dowódca XXXVIII Korpusu Armijnego. Brał udział w bitwach pod Jarosławiem, Warszawą i Łodzią. W 1917 otrzymał awans na generała lejtnanta. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu oddał się do dyspozycji utworzonego w czerwcu 1917 w Piotrogrodzie Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpolu), który mianował go w ostatnich dniach lipca 1917 dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji.

Po przewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej) Dowbor-Muśnicki ogłosił neutralność Korpusu wobec walk wewnętrznych w Rosji. Jednak kiedy I Korpus został zaatakowany przez oddziały Gwardii Czerwonej na początku lutego 1918 przystąpił do walki, odniósł kilka zwycięstw, z których najważniejsze to zdobycie Bobrujska i osadzenie się w jego twierdzy. Jak twierdził działacz PPS - Mieczysław Niedziałkowski, oddziały Dowbora brały udział w pacyfikacji wsi białoruskich. "(...) potrafił w ciągu kilku tygodni swoich rządów w Bobrujsku popchnąć Białorusinów w objęcia Rosji na całe dzisiątki lat" - pisał Niedziałkowski[6].

Po pokoju brzeskim wojska niemieckie okupowały zachodnie gubernie państwa rosyjskiego, otaczając zajęty przez Polaków Bobrujsk i żądając kapitulacji i rozbrojenia oddziałów polskich. W nocy z 21/22 maja 1918 Dowbor nie podjął propozycji walki przeciwko Niemcom przedstawionej przez Leopolda Lisa-Kulę oraz Przemysława Barthela de Weydenthal. Aresztowany przez nich na jedną noc w czasie nieudanej próby przejęcia władzy nad korpusem przez środowisko POW, zwolniony nad ranem. Organizatorom nieudanego przewrotu zarzucił „tchórzostwo oraz działania za cudze pieniądze” na rzecz obcych mocarstw – oskarżając o to Lisa-Kulę oraz Barthela de Weydenthal. Mimo dowodów bohaterstwa powyższych (śmierć na polu walki za sprawę polską), nigdy nie oczyścił ich z tego zarzutu.

Dowbor-Muśnicki nie uzyskawszy poparcia od Rady Regencyjnej, do której zwrócił się o pomoc i próbował podporządkować korpus, został zmuszony do złożenia broni. Wraz z innymi rozbrojonymi żołnierzami Korpusu przybył do okupowanego przez państwa centralne Królestwa Polskiego, zamieszkał w Staszowie.

Powstanie wielkopolskie edytuj

 
Mundur gen. J. Dowbor-Muśnickiego, dowódcy Armii Wielkopolskiej, ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

W dniu 6 stycznia 1919 otrzymał wezwanie od Naczelnej Rady Ludowej do objęcia dowództwa nad powstaniem wielkopolskim. Muśnicki udał się najpierw do Warszawy, gdzie odbył rozmowę z Józefem Piłsudskim, który potwierdził nominację NRL, a następnie do Poznania, gdzie przybył 8 stycznia. Oficjalnie stanowisko dowódcy przejął od majora Stanisława Taczaka 16 stycznia. Kontynuował on organizację Armii Wielkopolskiej („Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim”) wprowadzając m.in. obowiązkową służbę wojskową i powołując pod broń 11 roczników rekrutów, dzięki czemu udało mu się stworzyć blisko 100-tysięczną armię. Dążył do apolityczności wojska odsuwając od wpływu na decyzje oficerów o radykalnych poglądach oraz likwidując rady żołnierskie. Jako dowódca popierał idee rozszerzenia powstania na Pomorze Gdańskie i ofensywę w kierunku Gdańska, sprzeciwiając się jednocześnie uszczuplaniu Armii Wielkopolskiej poprzez posyłanie oddziałów na wschód. W marcu 1919 został awansowany na generała broni. Następnie przeprowadził proces integracji Armii Wielkopolskiej z resztą WP, pozostając faktycznym jej dowódcą jako dowódca Frontu Wielkopolskiego.

Dwudziestolecie międzywojenne edytuj

 
Grobowiec rodziny Dowbor-Muśnickich w Lusowie

Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej oddał się do dyspozycji Piłsudskiego, który chciał, aby przejął od gen. Wacława Iwaszkiewicza, jego dawnego podwładnego, dowództwo armii południowej pod Lwowem. Dowbor odmówił, bowiem cenił Iwaszkiewicza. W kwietniu 1920 odmówił przyjęcia stanowiska dowódcy 4 Armii, a w sierpniu tego roku stanowiska dowódcy Frontu Południowego wobec czego w dniu 6 października 1920 przeniesiony został do rezerwy, a z dniem 31 marca 1924 w stan spoczynku[7].

Pełniąc funkcje dowódcze w Poznaniu, urzędował w budynku przy placu Działowym; miał też własne, dwupokojowe mieszkanie przy ul. Mylnej 15. W końcu marca 1920 osiadł w Lusowie, a następnie w Batorowie koło Poznania. Jako zwolennik apolitycznej armii, podczas zamachu majowego opowiedział się przeciw puczowi. Określał siebie jako nacjonalistę i narodowca, nie należącego do partii politycznych[8]. W dwudziestoleciu międzywojennym bywał atakowany w publicystyce, m.in. przez Melchiora Wańkowicza (uczestnika puczu przeciw generałowi) i Wacława Lipińskiego, za domniemane zrusyfikowanie oraz niehonorowe rozwiązanie I Korpusu zamiast podjęcia walki[9]. Z drugiej strony, był chwalony przez swoich zwolenników za uniknięcie bezsensownego rozlewu krwi i zachowanie potencjału ludzkiego Korpusu do dalszych walk, już w obronie niepodległej Polski[10]. Sam w publicystyce bronił swoich decyzji i podkreślał znaczną nierównowagę w przypisywaniu zasług w odrodzeniu Wojska Polskiego, na rzecz środowiska legionów Piłsudskiego[11]. Opublikował również książkę „Moje wspomnienia”[9], w której atakował przeciwników. Po przewrocie majowym działał w środowisku części weteranów I Korpusu, określających się jako „dowborczycy”, skupionych wokół miesięcznika „Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”, i otaczających byłego dowódcę czcią, jako swoista opozycja dla państwowego „kultu” Józefa Piłsudskiego[12].

Zmarł na serce 26 października 1937 w Batorowie[13][14]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Lusowie, gdzie znajduje się też jego pomnik, odsłonięty w 2015.

Rodzina edytuj

Miał czworo dzieci: Giedymina, Olgierda, Janinę i Agnieszkę.

Siostrzeńcem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego był płk Władysław Bzowski, a mężem siostrzenicy, Teresy Janoty Bzowskiej, został płk Jan Władysław Rozwadowski[15][16].

Upamiętnienie edytuj

Od 20 marca 1996 roku generał broni Józef Dowbor-Muśnicki jest patronem 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej w Międzyrzeczu. Jego imię noszą ulice w Poznaniu, Bydgoszczy, Gorzowie Wielkopolskim, Lesznie oraz w Łodzi.

Twórczość edytuj

Ordery, odznaczenia i wyróżnienia edytuj

Gen. Dowbor-Muśnicki nie otrzymał za życia ani jednego polskiego odznaczenia państwowego.

W literaturze edytuj

Gen. Dowbor-Muśnicki występuje jako jedna z postaci w powieści Nadberezyńcy Floriana Czarnyszewicza.

Uwagi edytuj

  1. Prawidłowa pisownia nazwiska to „Dowbor”, a nie „Dowbór”[1]. Nazwisko „Dowbor” pochodzi od litewskiego rodu „Dowborów” (Dauborów)[2].

Przypisy edytuj

  1. Piotr Bauer: Generał Józef Dowbor-Muśnicki 1867-1937. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1988, s. 265. ISBN 83-210-0798-8.
  2. Powstanie Wielkopolskie – przywódcy powstania. poznan.pl. [dostęp 2009-03-17].
  3. A co najmniej podawał w dokumentach wyznanie protestanckie. Mariusz Kulik, Bracia Dowbor-Muśniccy – Polacy na służbie rosyjskiej, Niepodległość i Pamięć 23/4 (56), s.53-57 wersja elektroniczna
  4. Powstanie Wielkopolskie. HISTORIA – DOWÓDCY POWSTANIA
  5. Generał broni Józef DOWBOR – MUŚNICKI. [dostęp 2016-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-26)].
  6. Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 447
  7. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 94 z 14.09.1924 r.
  8. Józef Dowbor-Muśnicki „Moje wspomnienia” s.138, za T. Kurcyusz. Wychowanie polityczne oficera. „Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”. Nr 1/1937. XXII, s. 9, marzec 1937. Warszawa. 
  9. a b Np. M. Szelągowski. „Łamanie praw moralnych”. „Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”. Nr 6/1936. XXI, s. 107-111, czerwiec 1936. Warszawa. 
  10. „W oficerze Ojczyźnie Generał Dowbor - Muśnicki złożył swą sławę, ale dał Polsce dzielnych wojowników” (Radosław Dzierżykraj-Stokalski. Na marginesie książek. „Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”. Nr 8, 9 i 10/1934. XIX. s. 113. Warszawa. 
  11. Np. Józef Dowbor-Muśnicki. Przerwać milczenie!. „Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”. Nr 4/1936. XXI, s. 53-54, kwiecień 1936. Warszawa. 
  12. Np. H. Wołyński. „Nasza prawda”. „Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”. Nr 4/1936. XXI, s. 65-66, kwiecień 1936. Warszawa. 
  13. Generał broni Józef Dowbor-Muśnicki umarł. „Jutro”, s. 1, Nr 42 (59) z 31 października 1937. 
  14. Skon gen. Dowbor-Muśnickiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 247 z 29 października 1937. 
  15. Tomasz Wantuch. Płk dypl. Jan Władysław Rozwadowski. „Tuchowskie wieści”, s. 19, Lipiec-sierpień 2012, nr 47 (127). Towarzystwo Miłośników Tuchowa. ISSN 1234-6640. 
  16. Wspomnienie o Pawle Jordan Rozwadowskim. rozwadowski.org. [dostęp 2014-12-09].
  17. Uroczystości z okazji 100. rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego, prezydent.pl [dostęp 2018-12-27].
  18. M.P. z 1999 r. nr 11, poz. 153
  19. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 61 z 06.06.1925
  20. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki. [dostęp 2014-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-21)].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj