Józef Franciszek Bliziński

Józef Franciszek Bliziński herbu Korczak (ur. 10 marca 1827 w Warszawie, zm. 29 kwietnia 1893 w Krakowie) – polski dramaturg i komediopisarz pozytywistyczny. Purysta językowy. Jest uważany, obok Michała Bałuckiego, za spadkobiercę komedii fredrowskiej.

Józef Franciszek Bliziński

Data i miejsce urodzenia	10 marca 1827 Warszawa
Data i miejsce śmierci	29 kwietnia 1893 Kraków

Życiorys

Był synem Augustyna Franciszka Blizińskiego h. Korczak (ur. 1796) i arystokratki Marianny Heleny Zakrzewskiej h. Ogończyk (ur. 1799). W młodzieńczych latach często bywał na Kujawach. Przyjeżdżał z rodzicami do kuzynostwa Konstancji i Ignacego Zakrzewskiego herbu Pomian – właścicieli dóbr ziemskich Chocenia i Bodzanówka (1842). Trzy lata później, po śmierci w 1845 r. ich córki – jedynaczki, Marianny Zakrzewskiej (ur. 1784), jako nieletni odziedziczył na mocy testamentu tamtejsze dobra Choceń (dzisiejsze kujawsko-pomorskie). Został dziedzicem, chociaż nie na długo, bo wkrótce tytuł własności przepisał na matkę. Mieszkał w Choceniu do 1854 r. Lata szkolne spędził w Warszawie. Tam też uczęszczał na kursy prawne. W powstaniu styczniowym w 1863 r. stracił brata, a sam trafił do więzienia.

Kujawy opuścił w 1873, kiedy przeprowadził się ponownie na trzy lata do Warszawy, gdzie brał czynny udział w życiu towarzyskim i kulturalnym miasta. W latach 1876–1888 prowadził gospodarstwa w Sanockiem. W 1876 otrzymał majątek w Bóbrce jako wiano, biorąc ślub z Pelagią z Sokołowskich h. Pomian (ur. ok. 1840) i zamieszkał tam we dworku (obecnie jest zalany wodami Jeziora Myczkowskiego). Z Pelagią miał syna – Alfonsa Blizińskiego. Przyjaźnił się z Oskarem Kolbergiem, z którym prowadził ożywioną korespondencję, gdyż Kolberg przebywał także w Choceniu i Bodzanówku oraz w Bóbrce, prowadząc studia etnograficzne. W związku z nietrafionymi inwestycjami w wydobycie ropy naftowej Bliziński popadł w kłopoty finansowe i po 12 latach niepowodzeń, w 1888 r., wyjechał do Krakowa, gdzie osiedlił się i przebywał do śmierci 29 kwietnia 1893. Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kw. RB, pas zachodni).

Twórczość

Działalność literacką rozpoczął w okresie studenckim. Debiutował w 1860 wierszowaną komedią Imieniny (przeróbka Konkurentów powstałych w 1859) opublikowaną w „Gazecie Codziennej”. Z czasopismem tym współpracował również w późniejszych latach, publikując w nim materiały etnograficzne. W 1877 otrzymał pierwszą nagrodę w krakowskim konkursie dramatycznym za komedię Pan Damazy.

Akcja sztuk Blizińskiego rozgrywała się najczęściej w środowisku wiejskiej szlachty. W Imieninach opisał przywary środowiska wiejskiego, ziemiaństwa i szlachty – poczesne miejsce zajął w niej „handel panną”. Podobnie w Dziwolągach (1876) przedstawił humorystyczny obraz środowiska ziemiańskiego. Najbardziej dojrzałe artystycznie były późniejsze komedie: Pan Damazy (1877) i Rozbitki (1881). W Rozbitkach ukazana została degradacja ziemiaństwa, jego rozrzutność, kłótliwość, a z drugiej strony – arystokratyczny snobizm mieszczaństwa. Motywy komiczne uległy w tych sztukach ograniczeniu, a obok nich pojawiły się wątki traktowane serio. Bohaterowie stali się bardziej skomplikowani psychologicznie (np. w Rozbitkach). Inni, chociaż traktowani humorystycznie, pokazywani byli z sympatią, np. tytułowy Pan Damazy – przedstawiciel cnót staroszlacheckich, szorstki i porywczy, ale jednocześnie uczciwy i dobry – czy młody adept pozytywizmu. Sztuki te zbliżały się do tzw. komedii społecznej, czyli odnoszącej się do ważnych zjawisk społecznych.

Bliziński był też etnografem, badał język ludowy, obyczaje, stroje. Przyjaźnił się z Oskarem Kolbergiem, którego uwiecznił w postaci Heliodora w Marcowym kawalerze, będącym pożegnalnym akcentem wsi kujawskiej. Na podstawie utworu powstał w 1980 roku spektakl teatralny w reżyserii Józefa Słotwińskiego, z Mieczysławem Czechowiczem w roli tytułowej. Jego dorobek ulegał licznym przeobrażeniom wraz z przemianami ekonomicznymi ówczesnej Polski (rozwój kapitalizmu, deklasacja ziemiaństwa i alians bogatych mieszczan z arystokracją rodową) – Rozbitki.

Bliziński jako purysta językowy

Józef Bliziński jest też autorem pracy propagującej czystość języka polskiego i walkę z wyrazami obcymi. Rozprawka Blizińskiego Barbaryzmy i dziwolągi językowe liczy 79 stron. Zostały w niej opisane 163 zapożyczenia (głównie galicyzmy i latynizmy) i 15 „dziwolągów językowych” (wyrazy o nieznanym pochodzeniu). Do wyrazów obcego pochodzenia autor podaje propozycje odpowiedników rodzimych (spolszczeń), a również pochodzenie wyrazu obcego, konteksty użycia, źródła (najczęściej czasopisma). Często używa pejoratywnych określeń wobec opisywanych zapożyczeń. Autor krytykuje używanie latynizmów i galicyzmów, w mniejszym natomiast stopniu zapożyczeń z języka niemieckiego i rosyjskiego, czyli germanizmów i rusycyzmów.

Przykłady:

Séjour. Znowu wyraz francuzki, w śmieszny i pretensjonalny sposób używany w prasie galicyjskiej zamiast polskiego pobyt albo przebywanie, przemieszkiwanie. „Najj. Państwo powrócą dnia 31 b.m. z Bawarji do Wiednia, w tym dniu otwarty zostanie séjour w Schönbrunnie.” Czas 1888, 196, 1.

Auspicje. Wyraz łaciński „auspicium”, z polskim zakończeniem w l. mn. zamiast wybornych naszych: wieszczba, wieszczenie, wróżba. „Osłabienie znikło, apatja opuściła, rwałem się do dalszej pracy i … pod najszczęśliwszemi auspicjami pożegnałem moich najdroższych”. G. Iwow. 1885.123.2

Ważniejsze utwory

• Imieniny (1860)
• Przezorna mama (1871)
• Marcowy kawaler (1873)
• Chleb ludzi bodzie (1875)
• Dziwolągi (1876)
• Pan Damazy (1877)
• Rozbitki (1881)
• Szach i mat (1885)
• Barbaryzmy i dziwolągi językowe (1888)
• Dzika różyczka
• Komedie
• Listy

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny 1448: t. 2 s. 123 BLIZIŃSKI Józef Franciszek (1827-1893) komediopisarz i t. 2 str. 123: psb.1448.1, t. 40 str. 153: psb.30896.16.
• Henryk Markiewicz: Pozytywizm. Wyd. VII. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 123, 226–228, 450, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13849-3.
• Dziwolągi i humoreski. Wstęp: J. Garbaczowska. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1962.
• Komedie. Wstęp: J. Garbaczowska. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.
• Ryszard Lipczuk: Geschichte und Gegenwart des Fremdwortpurismus in Deutschland und Polen. Frankfurt/M.: Peter Lang, 2007. ISBN 978-3-631-57388-4.
• Katarzyna Sztandarska: O pracach propagujących kulturę języka polskiego: Józef Franciszek Królikowski (1826) i Józef Bliziński (1888), [w:](red.) Dorota Dziadosz, Agnieszka Krzanowska, Świat Słowian w języku i kulturze XII. Językoznawstwo. Wybrane zagadnienia z języków słowiańskich i germańskich. Szczecin 2011, s. 309-315.

Linki zewnętrzne

• Obelisk poświęcony J. Blizińskiemu we wsi Bóbrka w Bieszczadach. bieszczady24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-01-17)].
• Utwory Józefa Blizińskiego w serwisie Wolne Lektury
• Dzieła Józefa Blizińskiego w bibliotece Polona