Józef Kozłowski (1910–1949)

Józef Kozłowski pseud. „Las”, „Vis”, „J. Kawecki” (ur. 19 marca 1910 w Demeniu (obecnie Łotwa), zm. 12 sierpnia 1949 w Warszawie) – gajowy, komendant „XVI” Okręgu NZW, skazany na śmierć przez władze stalinowskie Polski Ludowej.

Józef Kozłowski Las, Vis, J. Kawecki
kapitan
Data i miejsce urodzenia	19 marca 1910 Samen albo Demen (obecnie Łotwa)
Data i miejsce śmierci	12 sierpnia 1949 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1931–1948
Siły zbrojne	Wojsko Polskie (II RP), Armia Krajowa, Armia Krajowa Obywatelska, Wolność i Niezawisłość, Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
Jednostki	5 Pułk Piechoty Legionów, Legion Białoruski, 5 Pułk Ułanów Armii Krajowej, „XVI” Okręg NZW
Stanowiska	szef PAS powiatu, a później Okręgu „XVI”, komendant „XVI” Okręgu NZW
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, powstanie antykomunistyczne w Polsce 1944–1953

Życiorys

Groby Mariana Kaczmarka ps. „Paweł” i Józefa Kozłowskiego ps. „Las” w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Był synem Michała i Teodory z domu Jurkjan. Ukończył 7 klas szkoły powszechnej. W latach 1931–1932 służył w 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie, uzyskał stopień podoficerski. Później pracował jako gajowy w Kotłowcu (gmina Kurzeniec). Po wejściu Armii Czerwonej na Wileńszczyznę ukrywał się (w latach 1939–1941, w rejonie Święcian) przed aresztowaniem i wywózką. Od 1940 roku uczestniczył w konspiracji niepodległościowej, prawdopodobnie później należał do AK. W końcu 1943 roku został zmobilizowany przez niemiecko-białoruskie władze administracyjne do białoruskiej formacji policyjnej pełniącej zadania ochronne przed partyzantką sowiecką (pododdział tej formacji – 50 ludzi, kwaterujący w Starej Wilejce określany był potocznie jako „Legion Polski”). Według innego źródła z rozkazu AK wstąpił do kompanii polskiej w tzw. Legionie Białoruskim. W lecie 1944 roku wraz z całą kompanią zdezerterował i w lipcu znalazł się w powiecie ostrołęckim. Wraz z grupą kolegów zlikwidował Ziedlera, oficera niemieckiego dowodzącego wspomnianym Legionem. W październiku tego roku dołączył do 5 pułku ułanów AK dowodzonego przez ppor. Kazimierza Stefanowicza „Asa” obozującego w okolicach miejscowości Wach. Józef Kozłowski, na czele swych kresowych podkomendnych uczestniczył w walkach z Niemcami podczas akcji „Burza” w rejonie miejscowości Jazgarka, Karaska i Charciabałda.

Po zdemobilizowaniu oddziału ukrywał się w miejscowości Wydmusy. Kontynuował działalność niepodległościową w ramach Obwodu AK-AKO Ostrołęka, uczestnicząc w wielu akcjach z zakresu samoobrony przed komunistycznym aparatem represji. Wstąpił do Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.

Jesienią 1945 roku przeszedł wraz z podkomendnymi do NZW. Pełnił funkcję szefa lokalnych struktur PAS: początkowo powiatu „Orawa” (ostrołęckiego), później całego „XVI” Okręgu NZW (Mazowsze). Dowodził wieloma akcjami przeciw siłom komunistycznym (m.in. udanym atakiem na Komendę Powiatową MO w Makowie Mazowieckim w lutym 1946 roku). Jego oddziały staczały potyczki z jednostkami ludowego Wojska Polskiego i NKWD, wykonywały wyroki na konfidentach UB. Po ujawnieniu się dowódcy Okręgu Warszawskiego NZW Zbigniewa Kuleszy „Młota” w kwietniu 1947 roku (został skazany na dożywocie) w dniu 20 maja 1947 roku został wybrany przez grupę podoficerów na stanowisko komendanta okręgu. 8 maja 1948 roku został awansowany do stopnia podporucznika. Przyjął wówczas nowy pseudonim – „Vis”. Rozwinął działalność i zreorganizował strukturę terenową „XVI” Okręgu NZW kryptonim „Orzeł”, powołując siedem komend powiatowych, których sztaby działały jako ruchome grupy partyzanckie. Uruchomił akcję informacyjno-propagandową, zwalczał przestępczość pospolitą.

W wyniku donosu agenta UB pseud. „Zadrożny” 25 czerwca 1948 roku KBW i UB udało się ustalić główną siedzibę Komendy Okręgu „Orzeł”, która znajdowała się w lesie Kraski na terenie wsi Gleba. Bunkry sztabu Okręgu zostały otoczone. W akcji przeciwko kilkunastoosobowej grupie partyzantów brało udział ponad 50 plutonów 1 i 2 Brygady KBW, czyli ponad 1500 żołnierzy, 4 samoloty i artyleria. Po całodziennej walce i nieudanej próbie przebicia się, obrona partyzancka została przełamana (czterech poległo, dziewięciu – w tym 2 rannych – oraz dwie kobiety i dziecko wpadło w ręce komunistów). Ranny Józef Kozłowski został przewieziony do Warszawy, gdzie przeszedł ciężkie śledztwo.

Józef Kozłowski został 29 kwietnia 1949 roku skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na sesji wyjazdowej w Ostrołęce pod przewodnictwem mjr. Mieczysława Widaja na karę śmierci. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Józef Kozłowski został zabity 12 sierpnia 1949 roku w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Wraz z nim zginęli jego najbliżsi współpracownicy: ppor. Czesław Kania „Nałęcz” (szef pionów wywiadu i propagandy), sierżant Bolesław Szyszko „Klon” (szef sztabu) i st. sierżant Piotr Macuk „Sęp” (zastępca Kozłowskiego).

Po rozbiciu komendy „Lasa” na komendanta „XVI” Okręgu NZW, wybrano Witolda Boruckiego „Babinicza” (zginął 19 sierpnia 1949 roku).

1 marca 2015 roku Instytut Pamięci Narodowej potwierdził, że wśród szczątków wydobytych w kwaterze „Ł” na warszawskich Powązkach Wojskowych zidentyfikowano szczątki Józefa Kozłowskiego.

Jego postać została przedstawiona w filmie „Historia Roja, czyli w ziemi lepiej słychać”.

W Ostrołęce jest ulica imienia kpt. Józefa Kozłowskiego „Lasa".

Bibliografia

• Biogram Józefa Kozłowskiego na stronie IPN. [dostęp 2015-03-01].
• Ppor. Józef Kozłowski „Las”. IPN.gov.pl. [dostęp 2015-03-01].
• Paulina Laskowska: Józef Kozłowski „Las” i Witold Borucki „Babinicz”. Do końca wierni…. 2013-08-07. [dostęp 2015-03-01].
• Dawid Golik i in.: Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013, s. 416–443. ISBN 978-83-7233-077-2.