Józef Popowski (publicysta)

Józef Popowski h. Nowina, ps. Eugeniusz Nowina (ur. 30 listopada 1841 w Zalewańczyźnie, powiat winnicki na Podolu, zm. 24 czerwca 1910 w Krakowie) – polski powstaniec, sybirak, ziemianin, działacz i publicysta polityczno-wojskowy, poseł na galicyjski Sejm Krajowy i do austriackiej Rady Państwa.

Józef Popowski

Data i miejsce urodzenia	30 listopada 1841 Zalewańczyzna
Data i miejsce śmierci	24 czerwca 1910 Kraków
poseł na Sejm Krajowy (Galicja) kadencja VI
Okres	od 24 listopada 1891 do 17 lutego 1894
Poprzednik	Fryderyk Zoll
Następca	Antoni Styła
poseł do austriackiej Rady Państwa kadencja VII-X
Okres	od 22 września 1885 do 30 stycznia 1907
Poprzednik	Ignacy Zapałowicz

Józef Popowski jako major ułanów

Życiorys

Urodził się w zamożnej rodzinie ziemiańskiej z Podola: Był najstarszym synem Juliana (zm. 1862). Miał brata Juliana. Początkowo kształcił się w domu. Po złożeniu egzaminu studiował na wydziale fizyko-matematycznym Uniwersytetu Kijowskiego (1858–1861). Podczas studiów był członkiem Związku Trojnickiego. Należał do grupy wydającej pismo „Publicystyka”. Po śmierci ojca wraz z bratem przejął majątek rodzinny. Przedsięwzięcie polegające na wybudowaniu cukrowni zakończyło się niepowodzeniem.

W połowie roku 1861 wyjechał do Paryża. Tam nawiązał kontakt z generałem Józefem Wysockim a potem zdał do szkoły wojskowej École spéciale militaire w Saint-Cyr, aby przygotować się do spodziewanego powstania. W styczniu 1863 z polecenia generała Wysockiego powrócił do Kijowa, gdzie nawiązał kontakt z Komitetem Prowincjonalnym na Rusi i otrzymał zadanie przygotowania powstania w rodzinnym w powiecie skwirskim. Działał energicznie, ale mało ostrożnie, stąd zaledwie po kilku tygodniach działalności propagandowej zarówno wśród szlachty, jak i chłopów został aresztowany, dzięki zdradzie prowokatora M. Grzymały-Grudzińskiego. Dwa lata spędził osadzony w Cytadeli Kijowskiej. W śledztwie wykazał się niezłomnym charakterem, nie załamał się i nikogo nie wydał. W marcu 1863 został skazany na karę śmierci; po interwencji matki wyrok ten został zamieniony na dożywotnie ciężkie roboty w kopalniach syberyjskich. Przebywał kolejno w Tomsku i Irkucku, a następnie trafił do salin w Usolu, gdzie mieszkał z Jakubem Gieysztorem. W 1868 w wyniku amnestii został przeniesiony do Irkucka, a w 1871 dzięki kolejnej amnestii do Permu. W okresie pobytu na Syberii zajmował się także publicystyką społeczno-polityczną i wojskową. Przygotował wówczas kilka znaczących tekstów. Po wojnie prusko-austriackiej (1866) zaczął uważać, że przyszłość polityczna Polski leży we współpracy z Austrią. W swoich tekstach odrzucił koncepcję spisków powstańczych i bronił koncepcji zjednoczenia ziem polskich przez Austrię. W związku z tym krytykował także Czechów, którym zarzucał bezkrytyczne hołdowanie panslawizmowi.

Po uzyskaniu w 1875 amnestię całkowitą wraz z nakazem opuszczenia Rosji bez prawa powrotu przeniósł się do Galicji. Wierząc w zbliżający się konflikt rosyjsko-austriacki, wstąpił do armii austriacko-węgierskiej. Początkowo służył w 2 Pułku Ułanów w Tarnowie, a następnie w 3 Pułku Ułanów w Wadowicach początkowo jako kadet, a następnie porucznik i nadporucznik ułanów. Snuł wówczas plany dostatnia się do akademii sztabu generalnego i następnie odegrania wybitniejszej roli w armii. Podanie jednak 1879 zostało odrzucone i dopiero wysoka ocena na manewrach 1880 r. otworzyła mu drogę. Po roku nauki, mimo bardzo dobrych wyników, przed ukończeniem kursu został odesłany do pułku. W okresie służby wojskowej nadal zajmował się publicystyką, głównie wojskową, podejmując m.in. tematy pospolitego ruszenia i analizę Polesia jako przyszłego teatru wojny. Podkreślał także że skoro sprawa polska jest piętą achillesową Rosji, to tylko jej podniesienie umożliwi Austrii zwycięstwo w przyszłej wojnie. Publikacje te zamieszczane m.in. w wiedeńskich i krakowskich periodykach zwróciły na niego uwagę teoretyków wojskowych i były omawiane w wojskowej i politycznej prasie austriackiej, niemieckiej, rosyjskiej i francuskiej. Po kolejnej nieudanej próbie dostania się do akademii sztabu generalnego, w 1884 jako major 3 p. ułanów landwery złożył dymisję i zamieszkał w Krakowie.

Rozpoczął wówczas błyskotliwą karierę polityczną. Politycznie związany był z konserwatystami krakowskimi, od 1896 należał do Klubu Konserwatywnego w Krakowie.

Był posłem do Galicyjskiego Sejmu Krajowego VI kadencji (24 listopada 1891 – 17 lutego 1894), wybranym w wyborach uzupełniających po śmierci Czesława Lasockiego w kurii IV (gmin wiejskich) w okręgu wyborczym nr 73 (Myślenice). Jednak znacznie ważniejszą rolę odegrał jako poseł do austriackiej Rady Państwa VII kadencji (22 września 1885 - 23 stycznia 1891), VIII kadencji (9 kwietnia 1891 – 22 stycznia 1897) IX kadencji (27 marca 1897 – 7 września 1900) i X kadencji (31 stycznia 1901 – 30 stycznia 1907). W kadencjach VII i VIII wybierany był w kurii IV (gmin wiejskich) z okręgu wyborczego nr 3 (Wadowice-Andrychów-Kalwaria-Myślenice-Jordanów-Maków), w kadencjach IX i X w kurii I (wielkiej własności) z okręgu wyborczego nr 3 (Bochnia-Wieliczka-Podgórze-Brzesko). Był także kilkakrotnie członkiem wspólnych Delegacji. W parlamencie wiedeńskim należał do grupy posłów konserwatywnych - stańczyków Koła Polskiego. Uważany za eksperta wojskowego - na terenie parlamentu zajmował się głównie prawami wojskowymi: budową koszar, organizacją landwery oraz stanem zdrowotności armii. Był także referentem spraw obrony krajowej w komisji budżetowej Rady Państwa. Całkowicie popierał politykę wojskową Wiednia i przedłużenie ugody z Węgrami (1887), jednocześnie krytykując posłów młodoczeskich krytykował za rusofilizm. W swoich tekstach publicystycznych zamieszczanych głównie na łamach „Przeglądu Polskiego”, „Gazety Krakowskiej”, „Dziennika Polskiego”, „Osterreichisch- Ungarische Revue” działał na rzecz wzmocnienia Austro-Węgier i przeciwstawiał się ówczesnej polityce rosyjskiej. Idealizował polityków węgierskich, szczególnie Andrassego. Po powstaniu bloków europejskich - uzasadniał bezsensowność sojuszu Francji i Anglii z Rosją, podkreślając rozbieżność interesów tych państw. Opowiadał się zarazem za polityką ekspansji Austro-Węgier na Bałkanach. Kazimierz Chłędowski tak go scharakteryzował oryginałem który w najcięższą zimę chodził w zwykłym surducie po ulicy był poseł Józef Popowski, emigrant z Królestwa, który po powstaniu z r. 1863 przez kilka lat musiał przebyć na Sybirze. Popowski był przed powstaniem w wojsku rosyjskim, a przesiedliwszy się do Galicji i uzyskawszy tutejszą naturalizację, wstąpił do ułanów, doprowadził do rotmistrza, a pensjonując się został tytularnym majorem. Wybrany do Rady Państwa, zaczął Popowski robić konkurencję starzejącemu się Leonowi Chrzanowskiemu i został »par excellence« referentem i strategikiem Rady Państwa. Poposio pisał ciągle broszury o stosunkach rosyjsko-angielskich w Indiach; zdawało mu się, że je zna wybornie, bo przepędził kilka lat na Sybirze i czytał rosyjskie dzieła do tej kwestii się odnoszące.Oczywiście Poposio starał się aby każda taka broszura była omawiana w dziennikach angielskich. Należał on do najniebezpieczniejszych gadułów, jakich w życiu spotkałem; jak zaczął mówić, a ruszać przy tym łopatkami, jak gdyby sobie jaki ciężar na plecach poprawiał, to gadał i gadał w nieskończoność i można było zemdleć ze znudzenia, a on jeszcze gadał. W Radzie Państwa rzadko głos zabierał, bo haniebnie, chociaż szybko mówił po niemiecku.

W 1901 przedłożył rządowi memoriał w sprawie Wawelu. W latach 1892–1895 przewodniczył Komitetowi Organizacyjnemu Przytuliska Weteranów Powstań w Krakowie. Przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Powstańcom.

Nie ożenił się. Zmarł 24 czerwca 1910 po długiej chorobie, tknięty paraliżem. Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Niektóre prace

• Przyczyny i skutki nierządu Polski, Lwów 1875
• O znaczeniu wielkich ludzi w nowożytnych społeczeństwach, Warszawa 1875
• Pisma wojskowe i polityczne, Kraków 1885
• Listy o Francji, Kraków 1885
• Polityka wschodnia Austro-Węgier, Lwów 1887
• Antagonismus der englischen und russischen Interessetl in Asien. Ein militär-politische Studie, Wien 1890
• O przymierzu francusko-rosyjskim Kraków 1891
• Die Französisch-russische Allianz, Wien 1892
• Que deviendront les colonies franfaises dans l' eventualite d'un conflit Franco-Russe avec la Triple Alliance?, Paris 1892
• Sprzeczne prądy, Lwów 1893.
• The rival powers in Central Asia, London 1893
• Narodowość - Rasa. Słowiaństwo- Panslawizm, Kraków 1893
• Nationalität - Rase - Slavismus - Panslavismus, Wien 1893
• Die politische Lage Europas an Aus-gange des 19. jahrhunderts, Wien 1895
• Anglia i trójprzymierze, Kraków 1896
• England und die Triple-Alliance, Wien 1896
• Polityka polsko-austriacka, Lwów 1899
• Considerations Sur la .necessite d'un prog;amme de la politique coloniale franfafse, Vienne 1902
• Polityczne położenie świata na początku XX wieku, Wiedeń 1906

Bibliografia

• Jerzy Zdrada, Popowski Józef (1841–1910), Polski Słownik Biograficzny, t. 27, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983, s. 622–625 iPSB - wersja elektroniczna
• Antoni Ratyński: Sybiracy: zesłańcy carscy związani z Krakowem. Kraków: Związek Sybiraków, 1998. ISBN 83-909631-6-7. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Publikacje Józefa Popowskiego w serwisie Polona.pl