Józef Zając (cichociemny)
Józef Feliks Zając pseud.: Kolanko, Rozdzielacz, Zawór, vel Józef Synek (ur. 10 marca 1902 w Gorlicach, zm. 9 października 1968 w Londynie) – żołnierz Wojska Polskiego II RP, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, urzędnik samorządowy, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer Armii Krajowej, porucznik piechoty, cichociemny.
 por. cc Józef Zając | |
 porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1918–1921, 1939–1947 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
1 Pułk Strzelców Podhalańskich, |
| Stanowiska |
dowódca drużyny, zastępca dowódcy plutonu, zastępca dowódcy kompanii |
| Główne wojny i bitwy |
wojna polsko-bolszewicka, |
| Odznaczenia | |
  
| |
Po wojnie w Głównej Komisji Weryfikacyjnej Armii Krajowej Sztabu Głównego, później sekretarz Koła Cichociemnych w Londynie[1]. Specjalność wojskowa: broń pancerna, znajomość języków: francuski, niemiecki.[2] Zwykły Znak Spadochronowy nr 0214, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1536[3].
Życiorys edytuj
Po ukończeniu gimnazjum w Nowym Sączu w 1918 roku kontynuował naukę w Szkole Handlowej w Krakowie. W 1919 roku ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Został przydzielony do 1 pułku strzelców podhalańskich. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Z 1 kompanią sztabową Brygady Górskiej uczestniczył w wielu bitwach z bolszewikami, następnie w kompanii sztabowej 21 Dywizji Piechoty Górskiej uczestniczył w ofensywie sierpniowej 1920 roku od Łukowa aż po Wilno.
Po demobilizacji w 1921 roku pracował w Muszynie, Nowym Sączu i Borysławiu. W latach 1924–1939 pracował jako rachmistrz w Wydziale Powiatowej Rachuby Starostwa w Kopyczyńcach. Działał społecznie, m.in. w Komitecie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz w Powiatowym Związku Straży Pożarnych w Kopyczyńcach (1933 – 1939).[4]
We wrześniu 1939 roku został wyreklamowany przez starostę od służby. 18 września przekroczył polsko-rumuńską w Zaleszczykach i w październiku statkiem SS Pułaski dotarł do Francji, gdzie został przydzielony do Szkoły Podchorążych Piechoty w Camp de Coëtquidan. Od 28 kwietnia do 22 czerwca 1940 roku walczył w kampanii francuskiej jako dowódca drużyny, następnie zastępca dowódcy plutonu w 2 kompanii II batalionu 3 pułku Grenadierów Śląskich 1 Dywizji Grenadierów. 22 czerwca zatrzymany na granicy szwajcarskiej, dostał się do niewoli niemieckiej, w której przebywał do czerwca 1942 roku, m.in. w Stalagu XVIII A Kaisersteinbruch. Na przełomie stycznia i lutego 1941 roku przeniesiony do Stalagu I A. Tam zachorował na płuca i został przeniesiony do szpitala w Marsylii, następnie w Clermont-Ferrand.
14 lipca 1942 roku wraz z kilkunastoma osobami uciekł barką morzem na Gibraltar, dotarł tam na przełomie maja i czerwca 1942 roku. W sierpniu 1942 roku przedostał się przez Pireneje i Francję do Wielkiej Brytanii. Pod koniec sierpnia 1942 roku został przydzielony do 1 Pułku Rozpoznawczego 1 Dywizji Pancernej.
28 marca 1943 roku zgłosił się do służby w Kraju. Od 10 maja 1943 r. do 20 marca 1944 roku uczestniczył w kursach specjalnych dla kandydatów na cichociemnych, m.in. kurs dywersyjno - strzelecki (STS 25a) w Garramour, kursu wywiadu (STS 34) Bealieu, sabotażu komunikacyjnego i przemysłowego (STS 17) Brickendonbury, broni pancernej (m.in. w Catterick Camp). Uczestnik kursu walki konspiracyjnej oraz odprawowego w STS 43 Audley End.[4] Instruktor kursu specjalnego. Zaprzysiężony 15 grudnia 1943 roku w Chicheley, przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Przetransportowany do Głównej Bazy Przerzutowej w Brindisi we Włoszech, przebywał na stacjach wyczekiwania od 12 kwietnia do 3 maja 1944 roku. Skoczył ze spadochronem do Polski w nocy z 4 na 5 maja 1944 roku w operacji lotniczej „Weller 26” dowodzonej przez mjra naw. Józefa Gryglewicza, na placówkę odbiorczą „Szczur” 221 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints)[5][6] położoną w okolicy wsi Wola Gałęzowska. Z samolotu Liberator o numerze BZ-965 „S” razem z nim skoczyli (ekipa L/50): ppor. Adam Dąbrowski ps. Puti, ppor. Adam Krasiński ps. Szczur, ppor. Andrzej Prus-Bogusławski ps. Pancerz, kpt. Jan Walter ps. Cyrkiel oraz Alfred Whitehead ps. Dolina 2. Zrzut skoczków oraz zasobników i paczek z dwóch samolotów trwał 1,5 godz. i został w całości przyjęty przez oddział partyzancki Armii Krajowej, dowodzony przez ppor. Aleksandra Sarkisowa ps. Szaruga.
Początkowo w oddziałach leśnych AK, następnie z kurierem Delegatury Rządu na Kraj udaje się do Warszawy. Aklimatyzacja w Warszawie, przy wsparciu „ciotki” Michaliny Wieszeniewskiej i in. Po aklimatyzacji dostał przydział do 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, jednak przydział ten nie został zrealizowany.
Od 5 maja do 31 lipca 1944 roku przydzielony do Okręgu AK Warszawa. W czasie powstania warszawskiego jako jeden z pierwszych początkowo wraz z Tadeuszem Jaworskim ps. Bławat oraz Zbigniewem Wilczkiewiczem ps. Kij w grupie ochotników próbujących zdobyć gmach PAST-y[7]. 5 sierpnia został przydzielony do batalionu Kiliński na stanowisko zastępcy dowódcy 9 kompanii, a od 9 września walczył w batalionie szturmowym „Rum”. Od 5 sierpnia 1944 roku walczył w obronie rejonu placu Grzybowskiego oraz ulic Grzybowska – Ceglana – Graniczna – Żelazna Brama – Królewska – Marszałkowska – Zielna – Świętokrzyska, ew. dojścia do placu Bankowego. Walczył wraz z kompanią o utrzymanie placówki „Królewska 16”, położonej na obrzeżu Ogrodu Saskiego. Wyróżnił się szczególnie 18 sierpnia 1944 roku podczas całodziennych walk z nacierającymi pod osłoną czołgów Niemcami, na pl. Grzybowskim i ul. Królewskiej, a także podczas nocnego szturmu w nocy z 30 na 31 sierpnia na Hale Mirowskie. Został ranny w obie nogi.
Po kapitulacji powstania, od 5 października 1944 roku do 2 maja 1945 roku przebywał w obozach niemieckich, początkowo Ożarów, Stalag 344 Lamsdorf, następnie Oflag II-D Gross Born, potem Oflag X A Sandbostel oraz Oflagu X C. Uwolniony 2 maja 1945 roku przez wojska brytyjskie. 10 maja 1945 roku zameldował się w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. 1 lipca 1945 roku otrzymał od Szefa Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza rozkaz pracy w Głównej Komisji Weryfikacyjnej Armii Krajowej przy 11 Leopold Road w Londynie, później siedzibie Studium Polski Podziemnej. Został zweryfikowany przez tę komisję 29 listopada 1945 roku. Pracował w niej do 31 maja 1947 roku.
Osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Działał w Kole Cichociemnych w Londynie, został wybrany sekretarzem Koła[1].
Był autorem wspomnień: Służba na odcinku opublikowanych w książce pt. Drogi cichociemnych... (wyd. I, II, III, Veritas, Londyn, 1954, 1961, 1972, Bellona, Warszawa, 1993, 2008).
Awanse edytuj
- starszy strzelec – 1919
- kapral – 1920
- kapral podchorąży – 1939
- plutonowy podchorąży – maj 1940 roku
- podporucznik – 28 czerwca 1944 roku, ze starszeństwem z dniem 5 maja 1944 roku
- porucznik – 1 października 1944 roku, zweryfikowany 29 listopada 1945 roku.
Odznaczenia edytuj
- Srebrny Krzyż Zasługi – 1939
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie, w tym dwukrotnie za udział w kampanii francuskiej 1940 roku i dwukrotnie za męstwo i odwagę osobistą w czasie powstania warszawskiego.
- Medal Wojska – czterokrotnie, w tym za udział w kampanii francuskiej 1940 roku i za ucieczkę z niewoli niemieckiej i przedzieranie się przez Pireneje do Wielkiej Brytanii.
Życie rodzinne edytuj
Był synem Stanisława i Antoniny z domu Gawor. Miał dwie siostry: Janinę i Marię oraz dwóch braci: Stefana i Henryka. Był dwukrotnie żonaty, jego pierwszą żoną była Aniela z domu Pierogowska (1900–1992). Mieli dwoje dzieci: Zbigniewa (1927–2002) i Ewę (1931-2017). Będąc na emigracji ożenił się powtórnie. Jego wnuki to b. poseł Ryszard Zając[8] syn Ewy oraz Adam Zając syn Zbigniewa.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Józef Hartman, pismo z 11 października 1946, Studium Polski Podziemnej, sygn. KOL.023.0021, 11 października 1946 (pol.).
- ↑ Teka personalna, karta ewidencyjna, 1943–1947, s. 6 (pol.), Studium Polski Podziemnej, sygn. Kol.023.0321.
- ↑ Cichociemni - nazwa, przysięga, znak [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-01-19] (pol.).
- ↑ a b Józef Zając - Cichociemny » Cichociemni elita dywersji, „Cichociemni elita dywersji” [dostęp 2023-05-28] (pol.).
- ↑ Józef Zając - Cichociemny [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2023-12-17] (pol.).
- ↑ Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: Arcana, 1994, s. 154, 475, ISBN 83-86225-10-6 (pol.).
- ↑ Prawda o zdobyciu PAST-y [online], tygodnik.tvp.pl [dostęp 2023-12-17] (pol.).
- ↑ Dowód pokrewieństwa » Ryszard M. Zając [online], Ryszard M. Zając [dostęp 2016-01-14] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Teczka personalna, Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej, sygn. Kol.023.0321
- Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 4. Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2011, s. 242–243. ISBN 978-83-933857-0-6.
- Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, s. 439. ISBN 83-211-0537-8.
- Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 220–221.