Wikipedia

Język chuj

język majański

Język chuj[1] (a. chuje[1], czuh[2]) (hiszp. idioma chuj, IPA: [ʧuːx]) – język majański, używany przez Indian z plemienia Chuj w Gwatemali i Meksyku. Z punktu widzenia typologii jest to język polisyntetyczny[potrzebny przypis].

Chuj
Obszar

Gwatemala (Huehuetenango), Meksyk (Chiapas)

Liczba mówiących

30–50 tys.

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-3 cac
IETF cac
Glottolog chuj1250
Ethnologue cac
WALS chj
Dialekty
ISO 639-3: cnm – chuj de San Mateo Ixtatán
ISO 639-3: cac – chuj de San Sebastián Coatán
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Istnieją dwa blisko spokrewnione języki noszące tę nazwę (z własnymi kodami ISO 639-3):

  • chuj z San Mateo Ixtatán (chuj z Ixatan, hiszp. chuj de San Mateo Ixtatán, Chapai) – szacuje się, iż w Gwatemali posługuje się nim ponad 22 tysiące osób, zaś w Meksyku ponad 9 tysięcy osób[potrzebny przypis].
  • chuj z San Sebastián Coatán (chuj południowy, hiszp. chuj de San Sebastián Coatán) – szacuje się, iż w Gwatemali używa go ponad 19 tysięcy osób[potrzebny przypis].

Gramatyka

Fonologia[3]

Samogłoski
przednie centralne tylne
przymknięte i u
półprzymknięte e o
otwarta a
Spółgłoski
dwuwargowe dziąsłowe podniebienne tylnojęzykowe języczkowa krtaniowa
płucna implozywna płucna ejektywna płucna ejektywna płucna ejektywna płucna
zwarte p ɓ t tʼ k kʼ ʔ
szczelinowe v s ʃ χ
zwarto-szczelinowe t͡s t͡sʼ t͡ʃ t͡ʃʼ
nosowe m n ŋ
aproksymanty l j
drżąca r

Ortografia[4][5]

zapis ortograficzny IPA przykład tłumaczenie
a /a/ atzʼam sól
bʼ /ɓ/ bʼeyi spacerować
ch /t͡ʃ/ chich zając
chʼ /t͡ʃʼ/ chʼal nić
e /e/ ewi wczoraj
i /i/ ix kobieta
j /χ/ jun jeden
k /k/ kukay robaczek świętojański
kʼ /kʼ/ kʼatzitz drewno opałowe
l /l/ lolonel słowo
m /m/ much ptak
n /n/ nun rodzic
nh /ŋ/ nhabʼ deszcz
o /o/ okʼ stopa
p /p/ pat dom
r /r/ retet dzięcioł
s /s/ sak biały
t /t/ tut fasola
tʼ /tʼ/ tʼoy miękki
tz /t͡s/ tzatz twardy
tzʼ /t͡sʼ/ tzʼiʼ pies
u /u/ unin dziecko
w /v/ winak mężczyzna
x /ʃ/ xanhap but
y /j/ yax zielony
ʼ /ʔ/ ʼonh awokado

Litera <h> poprzedzająca samogłoskę na początku wyrazu oznacza, że wyraz zaczyna się od samogłoski, a nie od zwarcia krtaniowego.

Przykłady słownictwa (dialekt z San Mateo Ixtatán)

  • pat = dom
  • ix = kobieta
  • winak = mężczyzna
  • unin = dziecko
  • wa’il = tortilla
  • ixim = kukurydza
  • tut = fasola
  • pajich = pomidor
  • k’u = słońce
  • nhab’ = deszcz
  • ik’ = wiatr/powietrze
  • asun = chmura

Liczebniki od 1 do 10

San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán

  1. Ju’un / Jun[6]
  2. Cha’ab’ / Cha’ab’/chab’
  3. Oxe’ / Oxe’
  4. Chanhe’ / Chanhe’
  5. Hoye’ / Ho’e’
  6. Wake’ / Wake’
  7. Huke’ / Huke’
  8. Wajxake’ / Wajxke’
  9. B’alunhe’ / B’alnhe’
  10. Lajunhe’ / Lajnhe’

Przypisy

  1. ↑ a b Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 148, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  2. ↑ Katarzyna Wyrwas: W Polsce — Czuhowie, w Gwatemali — Chujowie. Przystanek nauka, 2015-02-06. [dostęp 2022-09-06].
  3. ↑ Cristina Buenrostro, Chuj de San Mateo Ixtatán, Mexico City: El Colegio de México, 2009 (hiszp.).
  4. ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Hebʼ Chuj, ALMG, 2007, s. 66
  5. ↑ Nicholas A. Hopkins, A dictionary of the Chuj (Mayan) language., Florida: Jaguar Tours, 2012 (ang.).
  6. ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb’ Chuj, ALMG, 2007, s. 145.

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_chuj&oldid=72752729”